Theo FocusEconomics dự kiến tăng trưởng kinh tế Nhật Bản vẫn còn yếu trong quý I năm 2019. Nguyên nhân là do sự bất ổn thương mại toàn cầu và suy thoái kinh tế ở Trung Quốc. Điều này đã làm suy yếu các hoạt động sản xuất, như được phản ánh bởi PMI đã chạm mức thấp gần ba năm vào tháng 2. Hơn nữa, sự thiếu tiến bộ trong chiến lược tăng lương của Thủ tướng Shinzo Abe đang dần làm xói mòn niềm tin của người tiêu dùng, khiến tiêu dùng tư nhân yếu[1].

Một số đặc điểm nổi bật của kinh tế Nhật Bản trong tháng 3/2019

Chỉ số niềm tin tiêu dùng tiếp tục giảm: Tâm lý tiêu dùng đã giảm từ 41,9 điểm trong tháng 1 xuống còn 41,5 điểm trong tháng 2, đánh dấu mức giảm thấp nhất nhất kể từ tháng 12 năm 2016. Chỉ số niềm tin của người tiêu dùng đo lường kỳ vọng của người tiêu dùng trong 6 tháng tới theo thang điểm 0-100; con số 100 cho thấy tất cả những người được hỏi đều thấy mức sống của họ được cải thiện.

Người tiêu dùng đã chú ý hơn về sự tự tin của họ trong tăng trưởng thu nhập cũng như triển vọng công việc. Hơn nữa, người tiêu dùng ít sẵn sàng mua hàng hóa lâu bền. Ngược lại, triển vọng công việc được cải thiện trong tháng 2. Về giá cả, kỳ vọng giá cao hơn tăng nhẹ trong tháng 2, với 86,0% số người được hỏi kỳ vọng giá sẽ có xu hướng cao hơn (tăng 1,9 điểm phần trăm so với khảo sát tháng trước).

Các thành viên tham gia dự báo đồng thuận của FocusEconomics dự đoán mức tiêu dùng cá nhân  sẽ tăng 1,0% trong năm 2019, không thay đổi so với dự báo của tháng trước. Năm 2020, mức tiêu dùng cá nhân được dự báo tăng 0,2% [2].

Đơn đặt hàng máy móc thiết bị tiếp tục suy yếu: Các đơn đặt hàng máy móc thiết bị chính (chỉ số hàng đầu về chi tiêu trong ba tháng đến sáu tháng) đã công bố mức giảm trong tháng thứ ba liên tiếp, cho thấy chi tiêu vốn sẽ ảm đạm trong những tháng tới. Các đơn đặt hàng máy móc thiết bị (khu vực tư nhân, không bao gồm các đơn hàng dễ bay hơi) đã giảm 5,4% trong tháng 1/2019 so với tháng trước đó, tiếp sau mức giảm 0,3% trong tháng 12/2018. Mặc dù các đơn đặt hàng sản xuất tổng thể đã giảm với tốc độ nhẹ hơn trong tháng 1 và các đơn đặt hàng phi sản xuất cũng đã giảm một lượng lớn trong cùng tháng. Đơn đặt hàng xuất khẩu tiếp tục giảm rõ rệt, phản ánh sự tăng trưởng làm mát ở Trung Quốc.

So với cùng tháng năm trước, đơn đặt hàng máy móc thiết bị chính đã giảm 2,9% trong tháng 1, tương phản với mức tăng 0,9% của tháng 12. Mức tăng trưởng trung bình hàng năm trong các đơn đặt hàng máy móc thiết bị chính đã giảm từ 3,6% trong tháng 12 xuống còn 3,2% trong tháng 1.

Các thành viên tham gia dự báo đồng thuận của FocusEconomics dự kiến đầu tư phi dân cư tư nhân sẽ tăng 2,1% trong năm 2019, tăng 0,1 điểm phần trăm so với dự báo của tháng trước. Năm 2020, dự báo đầu tư phi dân cư tư nhân mở rộng 1,3% [3].

Nhật Bản ban hành các biện pháp bảo vệ tiền lương trước dòng người lao động nước ngoài: Nhật Bản sẽ thắt chặt việc giám sát trả lương cho nhân viên nước ngoài thông qua các sắc lệnh ban hành vào ngày 13/3/2019, nhằm giải quyết các mối quan tâm lớn về điều kiện làm việc khi nước này chuẩn bị nhận thêm lao động từ nước ngoài bắt đầu từ tháng 4/2019.

Người lao động làm việc tại Nhật Bản thông qua hai loại thị thực mới cho những người sở hữu "kỹ năng được chỉ định" và một số kiến thức về tiếng Nhật thường sẽ được trả bằng tiền gửi trực tiếp, một động thái được thiết kế để ngăn chặn tiền lương bị giữ lại. Người sử dụng lao động sẽ báo cáo số lượng lao động nước ngoài và cách những người lao động đó được trả cho chính quyền hàng quý, cũng như các khoản thanh toán ước tính và thực tế của họ. Nhật Bản dự kiến sẽ tiếp nhận tới 47.550 lao động nước ngoài trong năm 2019 bắt đầu từ ngày 1 tháng 4[4].

Xuất khẩu của Nhật Bản tăng trưởng chậm: Xuất khẩu của Nhật Bản đã giảm tháng thứ ba liên tiếp trong tháng hai trong một dấu hiệu căng thẳng ngày càng tăng đối với nền kinh tế phụ thuộc thương mại từ làm chậm nhu cầu bên ngoài và một cuộc chiến thuế quan Trung-Mỹ. Dữ liệu của Bộ Tài chính cho thấy xuất khẩu của Nhật Bản đã giảm 1,2% so với cùng kỳ trong tháng 2, hơn mức giảm 0,9% mà các nhà kinh tế dự kiến trong một cuộc thăm dò của Reuters.

Xuất khẩu của Nhật Bản đã giảm mạnh 8.4% so với cùng kỳ vào tháng 1, đánh dấu tháng giảm thứ ba liên tiếp do sự sụt giảm trong các lô hàng thiết bị sản xuất chất bán dẫn và xe hơi.

Dữ liệu thương mại xuất hiện trên một loạt các chỉ số yếu gần đây, chẳng hạn như sản lượng của nhà máy và thước đo chi tiêu vốn, điều này đã làm dấy lên lo ngại rằng một sự tăng trưởng kỷ lục của tăng trưởng sau chiến tranh có thể chấm dứt. Một số nhà phân tích nói rằng một cuộc suy thoái không thể loại trừ.

Ngân hàng Nhật Bản (BOJ) đã cắt giảm quan điểm về xuất khẩu và sản lượng, trong khi vẫn giữ nguyên chính sách. Tuy nhiên, sự yếu kém trong xuất khẩu có thể khiến BOJ chịu áp lực phải giảm bớt, đặc biệt là khi lạm phát vẫn nằm ngoài mục tiêu 2% và áp lực đối với các doanh nghiệp và người tiêu dùng tiếp tục tăng. Mối lo ngại lớn nhất của các nhà hoạch định chính sách của BOJ là việc xuất khẩu và sản lượng suy yếu sẽ làm tổn thương tâm lý doanh nghiệp, khiến các công ty trì hoãn chi tiêu vốn và tăng lương.

Làm chậm tăng trưởng toàn cầu, cuộc chiến thương mại Trung-Mỹ và các vấn đề phức tạp về việc Anh rời khỏi Liên minh châu Âu đã buộc các nhà hoạch định chính sách trên toàn thế giới chuyển sang lập trường nới lỏng trong những tháng gần đây. Cuộc chiến thương mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc - thị trường xuất khẩu lớn nhất của Nhật Bản - đã kiềm chế thương mại toàn cầu.

Xuất khẩu sang Trung Quốc, đối tác thương mại lớn nhất của Nhật Bản, tăng 5,5% so với cùng kỳ năm ngoái, tăng trở lại từ mức giảm 17,4% trong tháng 1. Tuy nhiên, giao dịch tổng thể với người khổng lồ châu Á vẫn còn yếu, vì ngay cả sau khi ảnh hưởng trung bình của kỳ nghỉ Tết Nguyên đán, các chuyến hàng đi Trung Quốc đã giảm 6,3% trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 2 so với một năm trước đó. Các chuyến hàng của Nhật Bản đến châu Á, chiếm hơn một nửa xuất khẩu tổng thể, đã giảm 1,8%, giảm trong tháng thứ tư liên tiếp.

Xuất khẩu ở Hoa Kỳ tăng 2,0%, nhưng nhập khẩu từ Hoa Kỳ tăng 4,9%, dẫn đến thặng dư thương mại của Nhật Bản với quốc gia này giảm 0,9% so với cùng kỳ xuống còn 624,9 tỷ Yên trong tháng Hai.

Các nhà phân tích cho biết, thặng dư lớn của Nhật Bản với Hoa Kỳ làm tăng mối lo ngại giữa các nhà hoạch định chính sách và xuất khẩu ô tô Nhật Bản rằng Washington có thể áp thuế nặng đối với hàng nhập khẩu của mình[5].

Trần Ngọc Nhật

Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á.

[1] Japan Economic Outlook 26/2/2019

https://www.focus-economics.com/countries/japan

[2] Consumer confidence continues to decline in February

https://www.focus-economics.com/countries/japan/news/consumer-confidence/consumer-confidence-continues-to-decline-in-february

[3] Machinery orders contract for third consecutive month in January

https://www.focuseconomics.com/countries/japan/news/investment/machinery-orders-contract-for-third-consecutive-month-in-january

[4] Japan enacts wage protections ahead of foreign worker influx

http://newsonjapan.com/html/newsdesk/article/124594.php

[5] Japan's exports slump again on weak external demand, putting central bank on notice

https://www.japantimes.co.jp/news/2019/03/18/business/economy-business/japans-exports-slump-weak-external-demand-putting-central-bank-notice/#.XJImfpA3uUk