Cảnh báo làn sóng lây nhiễm Covid-19 thứ 3

Trong tháng 11, số ca lây nhiễm Covid-19 trong 1 ngày tại Nhật Bản liên tục lập đỉnh mới. Làn sóng lây nhiễm thứ 1 diễn ra trong tháng 4, số người lây nhiễm trong 1 ngày đạt đỉnh 720 người vào ngày 11/4. Làn sóng lây nhiễm thứ 2 diễn ra vào cuối tháng 7 đến đầu tháng 8, số người lây nhiễm trong 1 ngày đạt đỉnh 1605 người vào ngày 7/8. Làn sóng lây nhiễm thứ 3 đang diễn ra khi ngày 18/11 có 2201 ca nhiễm mới, ngày 19/11 có 2388 ca nhiễm mới, ngày 20/11 con số này là 2425 ca, ngày 21/11 là 2596 ca[1].

Nhóm chuyên gia của chính phủ Nhật Bản tuyên bố có thể cần ban bố tình trạng khẩn cấp nếu cảnh báo Covid-19 lên đến cấp 4, là mức cao nhất trên thang 4 cấp. Hiện tại, chính phủ Nhật Bản cũng như các chuyên gia cho rằng chưa cần ra tuyên bố tình trạng khẩn cấp. Song, chính phủ Nhật Bản đang xem xét việc dừng chương trình kích cầu du lịch trong nước Go To Travel.

Tác động của việc ký kết hiệp định RCEP

Ngày 15/11, Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) đã được ký kết. RCEP là một khu thương mại tự do bao gồm 15 quốc gia: Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc, 10 quốc gia ASEAN, Australia và New Zealand. Ban đầu, Ấn Độ cũng tham gia đàm phán, nhưng đến tháng 11 năm 2019, nước này cho biết ý định rút lui, dẫn đến ASEAN + 5. ASEAN + 5 chiếm khoảng 30% dân số và GDP thế giới, trở thành FTA lớn nhất thế giới.

Nhật Bản đang hướng tới Khu vực Thương mại Tự do Châu Á-Thái Bình Dương, một thoả thuận được đề xuất đối với các nước APEC, Nhật Bản sẽ từng bước thực thi và hành động để mở rộng Hiệp định Đối tác Kinh tế xuyên Thái Bình Dương (TPP), đồng thời sẽ thúc đẩy các nỗ lực để Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) sớm có hiệu lực[2].

Nhật Bản đã ký EPA với ASEAN và Australia từ năm 2008 và TPP11 đã có hiệu lực với New Zealand. Do đó, khó có khả năng RCEP sẽ tăng xuất khẩu sang các nước này một cách đáng kể. Điểm tích cực là việc loại bỏ thuế quan đối với các mặt hàng trước đây không thuộc diện xóa bỏ thuế quan, chẳng hạn như một số sản phẩm thép cho Indonesia và một số phụ tùng ô tô cho Thái Lan.

Trọng tâm của hiệp định này sẽ là thương mại với Trung Quốc và Hàn Quốc. Trong các điểm đến xuất khẩu của Nhật Bản, Trung Quốc là điểm đến xuất khẩu lớn nhất và Hàn Quốc có điểm đến xuất khẩu lớn thứ ba sau Hoa Kỳ. Việc ký kết FTA với hai nước này có ý nghĩa rất quan trọng.

Tuy nhiên, tác động đến xuất khẩu sang hai nước này sẽ hạn chế trong ngắn hạn. Xuất khẩu sang Trung Quốc hầu hết là hàng hóa trung gian cho các sản phẩm công nghiệp như thép và kim loại màu, nhưng thuế suất đối với các mặt hàng này tương đối thấp. Ngoài ra, hầu hết các mặt hàng, chẳng hạn như phụ tùng ô tô cho hai quốc gia và hóa chất cho Hàn Quốc, có thời hạn từ 10 năm trở lên. Điểm tích cực là về lâu dài, thuế quan sẽ được xóa bỏ sau thời hạn[3].

GDP Nhật Bản quý 3 tăng trưởng dương sau 4 quý

Tốc độ tăng trưởng GDP thực của quý 3 là 21,4% (tăng 5% so với kỳ trước đó), vượt mức dự báo của thị trường (theo khảo sát nhanh, tăng 18,9% so với cùng kỳ). Với sự lây lan Covid-19, sự tăng trưởng mạnh trong quý tháng 7-9 trái ngược với quý 2 vốn giảm 28,8% do hoạt động kinh tế bị kìm chế mạnh. Tuy nhiên, GDP thực tế trong quý 3 chỉ tăng 24 nghìn tỷ yên so với quý trước tính theo năm và chỉ hơn một nửa mức giảm trong quý 2[4]. Có thể nói đây là kết quả của hoạt động kinh tế mở trở lại trong sự tác động mạnh mẽ của lây nhiễm dịch bệnh.

Xuất khẩu quý 3 tăng sau 3 quý, nhập khẩu giảm mạnh

Xuất khẩu tăng 7,0% so với quý trước, mức tăng đầu tiên trong ba quý. Do các hoạt động kinh tế được nối lại sau khi dỡ bỏ lệnh phong tỏa trên nhiều nước, xuất khẩu hàng hóa đã tăng 11,0%. Nhìn vào xuất khẩu hàng hóa thực tế được Ngân hàng Trung ương Nhật Bản ước tính theo khu vực cho thấy xuất khẩu đã tăng ở tất cả các khu vực trong quý 3. Trong khi doanh số bán hàng sang Trung Quốc vẫn tăng mạnh, nhu cầu tăng cao tập trung vào ô tô sang Hoa Kỳ là một yếu tố thúc đẩy. Mặt khác, xuất khẩu dịch vụ giảm 8,1%, trong khi nhu cầu trong nước chậm chạp.

Nhập khẩu giảm mạnh 9,8% so với quý trước, cả hàng hóa và dịch vụ đều giảm. Trong khoảng thời gian từ tháng 4 đến tháng 6, mặc dù nhu cầu đặc biệt được tạo ra đối với các mặt hàng như chỉ dệt và các sản phẩm dệt (bao gồm khẩu trang và nguyên liệu thô), dược phẩm và thiết bị truyền thông (máy tính cá nhân, v.v.), nhưng do sự lây lan của dịch bệnh, bước vào giai đoạn từ tháng 7 đến tháng 9, xu hướng này dừng lại. Ngoài ra, nhu cầu trong nước phục hồi chậm cũng được cho là sự cản trở[5].

Chỉ số giá tiêu dùng của Nhật Bản tiếp tục giảm

Theo công bố của Bộ Nội vụ Nhật Bản, do thời tiết chỉ số giá tiêu dùng tháng 10 không bao gồm thực phẩm tươi sống là 101,3 với mốc 100 điểm của năm 2015, giảm 0,7% so với cùng tháng năm ngoái. Giảm trong 3 tháng liên tiếp và tốc độ giảm 0,7% là mức lớn nhất trong 9 năm 7 tháng kể từ tháng 3/2011[6].

Tình hình quý 4 ảm đạm

Tốc độ phục hồi kinh tế Nhật Bản đã chậm lại đáng kể kể từ mùa hè do sự tăng trở lại của những người bị nhiễm Covid-19. Covid-19 chưa thấy dấu hiệu lắng dịu, quý 4 tăng trưởng chắc chắn sẽ chậm lại.

Quý 4 GDP có thể tăng 1% so với cùng kỳ năm trước, song so với kỳ trước đó giảm mạnh. Tùy theo tình hình lây nhiễm trong và ngoài nước, có thể tăng trưởng âm. Giả sử không có vắc xin cho thế giới, mức độ phục hồi từ quý 1 năm 2021 sẽ chậm, để GDP phục hồi lại mức trước Covid-19 phải cần nhiều thời gian.

Sự lây lan Covid-19 đã trở nên nghiêm trọng hơn ở Châu Âu và Hoa Kỳ, và việc phong tỏa đã được thực hiện ở Pháp và Anh. Ở Nhật Bản cũng vậy, người ta lo ngại tỷ lệ sử dụng giường cho bệnh nhân nội trú mắc các bệnh lây nhiễm mới đang tăng lên ở nhiều khu vực. Tiêu dùng dịch vụ trong nước nhờ ảnh hưởng của chiến dịch Go To dường như hỗ trợ xu hướng phục hồi từ nửa cuối tháng 9. Nhưng có thể sự tự kiềm chế sẽ kéo dài cho đến tháng 12, thời điểm tiêu dùng hộ gia đình cao nhất trong năm. Trong khi ở Nhật Bản và các nước đang thực hiện phương châm nhằm đạt được cả các hoạt động kinh tế xã hội và ngăn chặn sự lây nhiễm, cả nhu cầu trong nước và nước ngoài sẽ tiếp tục đối mặt với rủi ro lớn trong thời gian tới.

Mặt khác, đối với nhu cầu trong nước, tiêu dùng cá nhân dự kiến sẽ bị ảnh hưởng bởi sự suy giảm thu nhập từ việc làm cùng với tâm trạng tự kiềm chế vẫn còn. Tình trạng thiếu việc làm của các công ty vẫn ở mức cao do nhu cầu giảm và tỷ lệ thất nghiệp có khả năng tăng lên gần 4% trong nửa đầu năm tới. Do hiệu quả hoạt động của công ty đang sa sút, áp lực giảm lương, chủ yếu là tiền thưởng, sẽ tăng lên, và tiêu dùng cá nhân dự kiến sẽ duy trì dưới mức trước khi xảy ra đại dịch Covid-19 trong một thời gian dài.

Phan Cao Nhật Anh

Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản, Viện nghiên cứu Đông Bắc Á

[1] 日本国内の感染者数（NHKまとめ）, truy cập ngày 21/11 tại  https://www3.nhk.or.jp/news/special/coronavirus/

[2] APEC首脳会議 菅首相 多角的な自由貿易体制の維持・強化必要, truy cập ngày 21/11/2020 tại https://www3.nhk.or.jp/news/html/20201121/k10012723941000.html?utm_int=news-new_contents_list-items_134

[3] 2020 年 10 月貿易統, truy cập ngày 20/11/2020 tại https://www.dir.co.jp/report/research/economics/japan/20201118_021906.pdf

[4] 2020 年 7-9 月期 GDP（1 次速報）truy cập ngày 20/11/2020 tại https://www.dir.co.jp/report/research/economics/japan/20201116_021896.pdf

[5] 2020 年 7-9 月期 GDP（1 次速報）truy cập ngày 20/11/2020 tại https://www.dir.co.jp/report/research/economics/japan/20201116_021896.pdf

[6] 10月消費者物価指数 去年同月比0.7％下落 9年7か月ぶり下落幅, truy cập ngày 22/11/2020 tại https://www3.nhk.or.jp/news/html/20201120/k10012721881000.html?utm_int=word_contents_list-items_027&word_result=%E6%96%B0%E5%9E%8B%E3%82%B3%E3%83%AD%E3%83%8A%20%E7%B5%8C%E6%B8%88%E5%BD%B1%E9%9F%BF