Từ ngày 22/6, chiến dịch tranh cử Thượng viện năm 2022 ở Nhật Bản đã chính thức bắt đầu. Trong 18 ngày vận động tranh cử, hơn 500 ứng cử viên sẽ phải nỗ lực thuyết phục cử tri bỏ phiếu cho mình trong cuộc bầu cử sẽ diễn ra vào ngày 10/7/2022 tới.

Tại Nhật Bản, các thành viên của Thượng viện được bầu với nhiệm kỳ 6 năm. Thượng viện Nhật Bản có tổng cộng 248 ghế, trong đó 50% số ghế định kỳ 3 năm một lần sẽ được bầu lại. Trong cuộc bầu cử năm nay, các ứng cử viên dự kiến sẽ ra tranh cử để cạnh tranh 125 trong số 248 ghế ở Thượng viện, trong đó có 74 ghế được bầu trực tiếp ở các khu vực bầu cử một ghế, 50 ghế được bầu theo hình thức theo tỷ lệ phiếu bầu cho mỗi đảng và 1 ghế được bầu bổ sung tại khu vực bầu cử Kanagawa.

Khi gần tới ngày bỏ phiếu, Ủy ban Bầu cử mỗi địa phương sẽ gửi "Phiếu vào cửa phòng bỏ phiếu" đến nhà của từng cử tri qua đường bưu điện. Trên phiếu có ghi thông tin về thời gian và các điểm bỏ phiếu mà cử tri có thể tới bầu cử. Thời gian bỏ phiếu trong cuộc bầu cử Thượng viện này là vào Chủ nhật, ngày 10 tháng 7, từ 7:00 sáng đến 8:00 tối, ngoại trừ một số khu vực đặc biệt. Tuy nhiên, ngay cả khi cử tri quên mang theo "Phiếu vào cửa phòng bỏ phiếu", họ vẫn có thể thực hiện việc bầu cử nếu chứng minh được nhân thân.

Trong cuộc bầu cử Thượng viện, cử tri Nhật Bản sẽ tiến hành bỏ phiếu hai lần để bầu đại diện theo tỷ lệ và khu vực bầu cử. Với những cử tri không thể tự điền vào phiếu bầu do chấn thương, đau ốm hay tàn tật, họ có thể nhờ nhân viên phòng phiếu điền hộ theo hình thức Phiếu bầu thay (「代理投票」).

Cử tri cũng có thể bỏ phiếu sớm trước ngày bầu cử đã được quy định. Tại Nhật Bản, có một hệ thống cho phép những người không thể bỏ phiếu do bận công việc hoặc đang đi xa vào ngày bỏ phiếu có thể tiến hành bỏ phiếu từ trước đó tại điểm bỏ phiếu sớm do chính quyền địa phương thiết lập. Hệ thống này đã được áp dụng từ cách đây 19 năm (từ năm 2003) với mục đích cải thiện số lượng cử tri Nhật Bản đi bỏ phiếu. Đến nay, số lượng người sử dụng hệ thống bỏ phiếu sớm này trong các cuộc bầu cử Thượng viện Nhật Bản luôn gia tăng theo thời gian. Sau khi hệ thống bỏ phiếu sớm được áp dụng năm 2004 với tỷ lệ 12,4% tổng số cử tri đi bầu, năm 2007 tỷ lệ này đã tăng lên 17,8%, năm 2010 là 20,1%, năm 2013 là 23,6%, năm 2016 là 27,5%. Đến cuộc bầu cử Thượng viện Nhật Bản cách đây ba năm (năm 2019) tỷ lệ này đã đạt 33%, chiếm tới 1/3 tổng số cử tri Nhật Bản đi bầu cử.

Các Ủy ban Bầu cử Thượng Viện trên khắp cả nước đã thiết lập các điểm bỏ phiếu sớm tại các trung tâm thương mại, nơi tập trung đông người. Đối với những người gặp khó khăn trong việc đi đến điểm bỏ phiếu, các ủy ban này đã sử dụng các xe ô tô chở các thùng bỏ phiếu di chuyển tới các nơi dưới hình thức những điểm bỏ phiếu sớm di động (「移動期日前投票所」). Ngoài ra, trong bối cảnh Covid-19, việc sử dụng hình thức bỏ phiếu sớm cũng được khuyến khích để tránh tình trạng tập trung quá đông người vào ngày bỏ phiếu.

Bên cạnh đó, việc mang theo con cái theo đến các điểm bỏ phiếu để thực hiện việc bầu cử cũng được khuyến khích đáng kể. Phạm vi độ tuổi của con cái mà các cử tri Nhật Bản được phép đưa đến các điểm bỏ phiếu đã được mở rộng từ "trẻ 1-6 tuổi" thành "dưới 18 tuổi" bởi việc sửa đổi luật diễn ra vào năm 2016. Mục đích của sự khuyến khích này là để những công dân tương lai từng chứng kiến cha mẹ thực hiện bỏ phiếu cũng sẽ đi bầu cử khi họ trưởng thành.

Theo cuộc thăm dò dư luận do NHK thực hiện trong ba ngày kể từ ngày 24/6/2022 bằng phương pháp "RDD" liên lạc tới các số điện thoại cố định và điện thoại di động do máy tính tạo ngẫu nhiên đối với những công dân từ 18 tuổi trở lên trên toàn quốc, 56% số người được hỏi trả lời "Tôi chắc chắn sẽ đi bầu cử" (bao gồm cả hình thức bỏ phiếu sớm chiếm 5%), cao hơn 5 điểm so với cuộc bầu cử cùng kỳ cách đây 3 năm. Kết quả này bằng với tỷ lệ trả lời "Tôi chắc chắn sẽ đi bầu cử" trong cuộc khảo sát trước đó một tuần. Ngoài ra, 27% số người trả lời rằng họ có ý định đi bầu, 10% nói rằng chưa biết liệu có đi hay không và 5% nói rằng họ sẽ không đi bầu cử. Cuộc khảo sát mới nhất này được thực hiện trên 3.726 người và nhận được phản hồi từ 2.049 người, tương đương 55%.

Khi được hỏi về mức độ quan tâm đến cuộc bầu cử Thượng viện của Nhật Bản, 20% nói rằng họ "rất quan tâm", 49% nói rằng họ "quan tâm ở một mức độ nào đó", 21% nói rằng họ "không quan tâm lắm" và số trả lời "hoàn toàn không quan tâm" chiếm 5%.

Cuộc bầu cử Thượng viện diễn ra vào ngày 10/7 tới chính là sự kiện quan trọng nhất trong lịch trình chính trị nội bộ Nhật Bản năm 2022. Thượng viện Nhật Bản là cơ quan Quốc hội tương đối ít quyền lực hơn so với Hạ viện (nơi bầu ra thủ tướng, nhiều bộ trưởng trong nội các và cũng là nơi kiểm soát pháp luật về các vấn đề quan trọng như ngân sách quốc gia). Tuy nhiên, các cuộc bầu cử Thượng viện chưa bao giờ bị xem nhẹ trong chính trị Nhật Bản. Kết quả của cuộc bầu cử Thượng viện có thể có tác động đáng kể đến chính phủ đương thời, mục đích lập pháp, đánh giá mức độ tín nhiệm của đảng cầm quyền và nhà lãnh đạo của đảng đó. Ngoài ra Thượng viện cũng có thể tác động tới các luật do hạ viện thông qua. Đặc biệt, lịch sử đã cho thấy kết quả bầu cử tồi tệ ở Thượng viện Nhật Bản thậm chí có thể khiến thủ tướng đương nhiệm bị mất chức. Thủ tướng Hashimoto Ryutaro đã phải từ chức sau khi LDP bị mất nhiều ghế trong cuộc bầu cử Thượng viện năm 1998. Tất cả những thay đổi chính trị lớn của Nhật Bản xảy ra từ sau năm 2000 đều xuất phát từ các cuộc bầu cử Thượng viện. Rõ ràng những thay đổi quyền lực tại Nhật Bản vào các năm 2009 và 2012 sẽ không thể diễn ra nếu không có sự thất bại của Đảng LDP cầm quyền tại các cuộc bầu cử Thượng viện. Chính cựu Thủ tướng Abe Shinzo cũng đã phải từ chức chỉ vài tháng sau thất bại tại cuộc bầu cử Thượng viện năm 2007, phần lớn bởi những áp lực do hoạt động kém hiệu quả của đảng LDP do ông cầm quyền.

TS. Đỗ Thị Ánh

Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản, Viện nghiên cứu Đông Bắc Á

TÀI LIỆU THAM KHẢO VÀ TRÍCH DẪN

1. https://www.soumu.go.jp/senkyo/senkyo_s/naruhodo/naruhodo03.html
2. https://www.sangiin.go.jp/japanese/goiken_gositumon/faq/a10.html
3. https://www.nhk.or.jp/politics/articl
4. https://www3.nhk.or.jp/nhkworld/en/news/20220622_03/es/lastweek/84664.html
5. https://vdata.nikkei.com/newsgraphics/sanin2022-system/
6. https://www.nikkei.com/theme/?dw=21122100
7. https://www.nikkei.com/special/election