1. Nhật Bản tiếp tục thâm hụt thương mại:

Mức thâm hụt thương mại đã tăng mạnh lên 2.027,4 tỷ Yên của Nhật Bản trong tháng 11 năm 2022 đánh dấu lần thâm hụt thương mại thứ mười sáu liên tiếp và kéo dài nhất kể từ năm 2015, làm tăng thêm mối lo ngại về khả năng phục hồi kinh tế của Nhật Bản. Xuất khẩu của Nhật Bản đã tăng 20,0% so với cùng kỳ năm ngoái lên 8.837,5 tỷ Yên vào tháng 11 năm 2022, cao hơn so với ước tính của thị trường là 19,8%. Đây là tháng tăng trưởng thứ 21 liên tiếp về số lượng vận chuyển nhưng tốc độ chậm nhất kể từ tháng 7. Các lô hàng thiết bị vận tải tăng 33,9%, dẫn đầu là xe có động cơ  (38,3%), ô tô (39,4%). Trong khi đó, xuất khẩu máy móc thiệt bị tăng 11,4%, dẫn đầu là máy bán dẫn (11,4%) và vi mạch (12,0%). Các mặt hàng khác tăng (27,1%), dẫn đầu là dụng cụ quang học (7,3%) và nhóm hàng hóa chế tạo (13,5%), các sản phẩm từ sắt thép (11,0%), kim loại màu (17,6%). Xuất khẩu tăng sang các nước: Trung Quốc (3,5%), Đài Loan (11,9%), Hồng Kông (15,5%), Hàn Quốc (18,0%), Thái Lan ( 23,1%), Indonesia (30,5%), Singapore (17,8%), Đức (17,9%) và Úc (6,4%). Mặt khác, xuất khẩu sang Nga giảm (34,2%).(1)

Nhập khẩu vào Nhật Bản đã tăng 30,3% so với cùng kỳ năm ngoái lên 10.864,9 tỷ Yên vào tháng 11 năm 2022, cao hơn kỳ vọng của thị trường về mức tăng 27,0%. Đây là tháng thứ 19 liên tiếp tăng trưởng hai con số về các lô hàng nhập khẩu trong bối cảnh nhu cầu trong nước tăng mạnh và giá hàng hóa tăng vọt. Nhập khẩu nhiên liệu khoáng sản tăng (60,8%), chủ yếu tăng bởi xăng dầu (69,7%) và và khí thiên nhiên hóa lỏng-LNG (51,9%). Ngoài ra, nhập khẩu của các mặt hàng máy móc điện cũng tăng (24,0%), dẫn đầu là chất bán dẫn (38,8%). Các mặt hàng khác tăng (27,1%), hóa chất (32,4%), hàng công nghiệp chế tạo (12,7%), dẫn đầu là kim loại màu (7,7%); máy móc (18,5%), nguyên vật liệu (4,2%) và thiết bị vận chuyển (2,9%). Nhập khẩu tăng từ Trung Quốc (17,3%), Hong Kong (21,7%), Đài Loan (37,8%), Hàn Quốc (15,9%), Việt Nam (51,3%) và Úc (64,6%), Đức (23,1%), Mỹ (21,5%). Trong khi đó nhập khẩu sang Ấn Độ giảm (6,1%).(2)

2. Chỉ số niềm tin của các nhà sản xuất giảm:

Chỉ số tâm lý Tankan của Reuters đối với các nhà sản xuất tại Nhật Bản đã giảm xuống 8 điểm vào tháng 12 năm 2022 từ mức 2 điểm vào tháng 11, đạt mức cao nhất trong 3 tháng khi nền kinh tế dần phục hồi sau những gián đoạn liên quan đến đại dịch Covid-19. Các nhà sản xuất Nhật Bản bày tỏ lo ngại về tình trạng thiếu chip kéo dài ảnh hưởng đến sản xuất ô tô, cũng như sự gián đoạn toàn cầu như suy thoái của Trung Quốc và chiến tranh ở Ukraine. Niềm tin suy yếu ở các doanh nghiệp sản xuất hóa chất (8 điểm so với 16 điểm trong Quý 3), máy móc sản xuất (30 điểm so với 33 điểm), máy móc điện (18 điểm so với 20 điểm) và vật liệu cơ bản (3 điểm so với 8 điểm). Đồng thời, tâm lý vẫn lạc quan giữa các công ty sản xuất gỗ và sản phẩm gỗ (-7 điểm so với -7 điểm), dệt may (-3 điểm so với -9 điểm), bột giấy & giấy (-22 điểm so với -14 điểm), thực phẩm và đồ uống (-8 điểm so với -14 điểm), tàu và máy hạng nặng (-12 điểm so với -19 điểm) và phương tiện cơ giới (-14 điểm so với -15 điểm). Ngoài ra, tâm trạng giảm mạnh đối với các công ty sản xuất các sản phẩm từ dầu mỏ và than đá (-33 điểm so với 7 điểm ). Tuy nhiên, niềm tin giữa các nhà sản xuất kim loại màu lại tăng (6 điểm so với 3 điểm), kim loại đã qua xử lý ( 8 điểm so với 0 điểm) và chế biến (10 điểm so với 8 điểm). (3)

3. Lạm phát nhà sản xuất Nhật Bản vượt quá dự báo

Giá sản xuất tại Nhật Bản tăng 9,3% vào tháng 11 năm 2022 so với cùng kỳ năm ngoái, vượt qua kỳ vọng của thị trường là 8,9%. Đây là tháng lạm phát sản xuất thứ 2 liên tiếp, trong bối cảnh giá hàng hóa tăng cao cũng như tác động của sự sụt giảm nhanh chóng của đồng yên làm tăng chi phí nhập khẩu đối với nguyên liệu. Áp lực tăng giá đến từ các ngành: điện, khí đốt và nước (49,7%), khoáng sản (32,9%), sắt thép (20,9%), sản phẩm kim loại (12,7%) và gốm sứ, đá (10,5%). Trên cơ sở hàng tháng, giá sản xuất tăng 0,6% trong tháng 11, chậm hơn so với mức tăng 0,8% đã được điều chỉnh tăng trong tháng 10.(4)

4. Đồng Yên Nhật tăng trở lại:

Đồng yên Nhật đã tăng lên khoảng 136 yên đổi một đô la, quay trở lại mức cao nhất trong 4 tháng trong bối cảnh đồng đô la suy yếu, khi các nhà đầu tư thận trọng chờ đợi những thông tin lạm phát  của Mỹ và quyết định tăng lãi suất của Cục Dự trữ Liên bang. Trong khi đó, Thống đốc Ngân hàng Trung ương Nhật Bản Haruhiko Kuroda mới đây cho biết còn quá sớm để thảo luận về cơ hội xem xét lại khuôn khổ chính sách tiền tệ của ngân hàng trung ương vì có thể mất một thời gian để đạt được mục tiêu lạm phát 2% một cách bền vững. Kuroda đã liên tục nhấn mạnh sự cần thiết phải duy trì gói kích thích khổng lồ của ngân hàng cho đến khi tiền lương tăng đủ để bù đắp cho chi phí sinh hoạt tăng cao.(5)

5. PMI tổng hợp của Nhật Bản thấp nhất trong 9 tháng:

Chỉ số PMI tổng hợp của Ngân hàng Jibun Nhật Bản ở mức 48,9 điểm vào tháng 11 năm 2022.  Đây là tháng đầu tiên mà các hoạt động của khu vực tư nhân bị thu hẹp kể từ tháng 8 và là tốc độ mạnh nhất kể từ tháng 2, do sản lượng giảm mạnh và số lượng đơn đặt hàng mới tại các công ty sản xuất do áp lực lạm phát vẫn còn. Ngược lại, lĩnh vực dịch vụ các hoạt động kinh doanh được cải thiện. Việc làm trong khu vực tư nhân tăng nhẹ, trong khi công việc tồn đọng giảm lần đầu tiên sau bảy tháng. Về lạm phát, gánh nặng chi phí tăng với tốc độ rõ rệt, nhưng là tốc độ chậm nhất trong 8 tháng. Trong khi đó, nỗ lực bảo vệ tỷ suất lợi nhuận khỏi việc tăng chi phí các công ty thuộc khu vực tư nhân đã tăng giá bán với tốc độ cao nhất trong lịch sử.(6)

7. COP15: Các nước phương Tây thành lập Liên minh về khoáng sản quan trọng

Ngày 12/12, Canada, Mỹ, Australia, Pháp, Đức, Nhật Bản và Vương quốc Anh đã thành lập một liên minh mới để buộc các công ty khai thác mỏ áp dụng các tiêu chuẩn bền vững hơn với môi trường và có trách nhiệm hơn với xã hội, trong bối cảnh phương Tây đang tăng cường chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng. Bộ trưởng Tài nguyên thiên nhiên Canada, ông Jonathan Wilkinson đã công bố thỏa thuận trên tại cuộc đàm phán trong khuôn khổ Hội nghị lần thứ 15 Các bên tham gia Công ước Liên hợp quốc về đa dạng sinh học (COP15) đang diễn ra ở Montreal (Canada). Khoáng sản quan trọng mà thỏa thuận đề cập bao gồm khoảng 30 kim loại và khoáng chất cần thiết đối với hầu hết các công nghệ hiện đại, trong đó có máy tính xách tay và điện thoại di động. Đây cũng là nguyên liệu thiết yếu để sản xuất pin sạc sử dụng cho xe điện, cũng như lưu trữ năng lượng và sản xuất năng lượng tái tạo. Bộ trưởng Wilkinson nhấn mạnh rằng khoáng sản quan trọng là nền tảng cho nền kinh tế xanh và kỹ thuật số.

Thông báo trên được đưa ra 3 ngày sau khi Ottawa công bố chiến lược khoáng sản quan trọng của Canada, nhằm mục đích mở rộng sản xuất của Canada theo hướng bền vững với môi trường, đảm bảo công bằng cho cộng đồng bản địa và tăng cường an ninh toàn cầu.

Các cuộc đàm phán tại COP15 thể hiện nỗ lực của các quốc gia trên thế giới nhằm đạt được các chính sách vừa ngăn chặn, vừa khắc phục hậu quả tàn phá mà các hoạt động của con người, trong đó có hoạt động khai thác mỏ, đã gây ra đối với hệ sinh thái toàn cầu và các loài hoang dã.(7)

8. Chính phủ Nhật Bản lên kế hoạch tăng thuế doanh nghiệp

Theo Thủ tướng Kishida, Chính phủ Nhật Bản sẽ không tăng thuế thu nhập do tình hình kinh tế khó khăn gây ảnh hưởng tới các hộ gia đình. Vì vậy, tăng thuế doanh nghiệp có thể là sự lựa chọn khả thi. Ngày 8/12, Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida cho biết chính phủ nước này đang lên kế hoạch tăng thuế và đảm bảo khoản ngân sách 1.000 tỷ yên (7,3 tỷ USD) mỗi năm kể từ tài khóa 2027, để trang trải khoản kinh phí bổ sung cần thiết nhằm tăng đáng kể chi tiêu quốc phòng, qua đó tăng cường năng lực phòng vệ của Nhật Bản.

Phát biểu tại cuộc họp giữa chính phủ và các nghị sĩ của đảng Dân chủ Tự do (LDP) cầm quyền, Thủ tướng Kishida nêu rõ Chính phủ Nhật Bản sẽ không tăng thuế thu nhập do tình hình kinh tế khó khăn gây ảnh hưởng tới các hộ gia đình. Vì vậy, việc tăng thuế doanh nghiệp có thể là sự lựa chọn khả thi. Thủ tướng Nhật Bản cũng nhấn mạnh cần phải đảm bảo ngân sách hơn 1.000 tỷ yen bằng cách áp các mức thuế cao hơn.

Từ lâu, Nhật Bản đã giới hạn mức trần chi tiêu quốc phòng khoảng 1% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP), với khoảng 5.400 tỷ yen được dành cho tài khóa hiện tại. Thủ tướng Kishida đang đặt mục tiêu nâng mức trần chi tiêu quốc phòng lên mức 2% GDP  trong tài khóa 2027 và điều này sẽ đòi hỏi Nhật Bản phải chi tổng cộng 43.000 tỷ yen trong 5 năm tới. Số tiền này cao hơn 50% so với mức dự chi khoảng 27.470 tỷ yen cho giai đoạn 2019-2023.(8)

9. Nhật Bản bổ sung 214 tỷ USD hỗ trợ các hộ gia đình gặp khó khăn

Ngày 2/12, Quốc hội Nhật Bản đã thông qua gói ngân sách bổ sung 28.920 tỷ yên (214 tỷ USD) cho tài khóa hiện nay nhằm hỗ trợ các hộ gia đình gặp khó khăn do lạm phát tăng. Khoản ngân sách bổ sung này được đánh giá là cần thiết để triển khai các bước giúp giảm áp lực lạm phát, đã bao gồm trong một gói ngân sách lớn hơn nhằm hỗ trợ các hộ gia đình thông qua biện pháp chính là giảm hóa đơn tiền điện trong bối cảnh chi phí năng lượng tăng cao. Lạm phát tăng đã trở thành vấn đề toàn cầu và Nhật Bản cũng không ngoại lệ dù giá cả ở nước này tăng với tốc độ chậm hơn so với ở Mỹ và Liên minh châu Âu (EU).

Biện pháp hỗ trợ sẽ giúp giảm hóa đơn năng lượng khoảng 5.000 yên/tháng cho mỗi hộ gia đình tiêu thụ điện ở mức trung bình của Nhật Bản trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 9, với 3.110 tỷ yên dành cho các hóa đơn tiền điện và khí đốt. Khoảng 3.020 tỷ yên dành cho việc duy trì các khoản trợ cấp chính phủ cho các nhà cung cấp dầu bán buôn để kiềm chế giá xăng dầu. Theo ước tính của Chính phủ Nhật Bản, biện pháp hỗ trợ trên sẽ giúp hạn chế mức tăng lạm phát giá tiêu dùng khoảng 1,2% hoặc hơn. Chính phủ Nhật Bản sẽ phát hành trái phiếu để huy động 22.850 tỷ yên cho gói ngân sách bổ sung.(9)

Trần Ngọc Nhật

Trung tâm nghiên cứu Nhật Bản, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á

1. Japan Export Growth at 4-Month Low

https://tradingeconomics.com/japan/exports-yoy

2. Japan Imports Extend Double-Digit Growth

https://tradingeconomics.com/japan/imports-yoy

3. Japan Manufacturers’ Mood Hits 3-Month High

https://tradingeconomics.com/japan/business-confidence

4. Japan Producer Inflation Exceeds Forecasts

https://tradingeconomics.com/japan/producer-prices-change

5. Japanese Yen Rises on Dollar Weakness

https://tradingeconomics.com/japan/currency

6. Japan Composite PMI Lowest in 9 Months

https://tradingeconomics.com/japan/composite-pmi

7.COP15: Các nước phương Tây thành lập Liên minh về khoáng sản quan trọng

https://bnews.vn/cop15-cac-nuoc-phuong-tay-thanh-lap-lien-minh-ve-khoang-san-quan-trong/271775.html

8. Chính phủ Nhật Bản lên kế hoạch tăng thuế doanh nghiệp

https://bnews.vn/chinh-phu-nhat-ban-len-ke-hoach-tang-thue-doanh-nghiep/271301.html

9. Nhật Bản bổ sung 214 tỷ USD hỗ trợ các hộ gia đình gặp khó khăn do lạm phát

https://bnews.vn/nhat-ban-bo-sung-214-ty-usd-ho-tro-cac-ho-gia-dinh-gap-kho-khan-do-lam-phat/270636.html