Trước việc Bắc Triều Tiên tiến hành thử bom nhiệt hạch, Nhật Bản liên tiếp có những động thái tăng cường phối hợp với cộng đồng quốc tế và Liên Hợp Quốc để phản đối và đề nghị đưa ra những biện pháp thích hợp để đối phó với hành vi được coi là vi phạm Nghị quyết của Liên Hợp Quốc về vũ khí hạt nhân. Đây là vụ thử bom thứ tư của Triều Tiên kể từ 2006. Trước đó, các vụ thử bom của Bắc Triều Tiên là ngày 9/10/2006 vụ thử đầu tiên thực hiện trên một thiết bị nổ chứa plutonium, không phải uranium làm giàu. Vụ này xảy ra ở P'unggye-yok. Tình báo Hoa Kỳ cho rằng thiết bị hạt nhân này không lớn, chỉ chưa đầy 1 kiloton - tức chưa bằng 1/10 quả bom nguyên tử thả xuống Hiroshima. Ngày 25/5/2009, vụ thử thứ hai dưới lòng đất, được cho là mạnh hơn vụ đầu tiên. Bộ Quốc phòng Nga ước tính trọng lượng đầu nổ khoảng 20 kiloton, tương tự bom nguyên tử mà Mỹ thả xuống Hiroshima và Nagasaki năm 1945. Lần thứ ba vào ngày 12/2/2013 và được hãng tin nhà nước Bắc Triều Tiên xác nhận đã thử thành công đầu nổ hạt nhân [1]. Lần thứ tư là vào ngày 6/1/2016, Bắc Triều Tiên tuyên bố lần đầu tiên thử nghiệm thành công một quả bom nhiệt hạch, gây ra rung chấn mạnh ở vùng đông bắc nước này. Bắc Triều Tiên khẳng định lí do để thử nghiệm bom nhiệt hạch là nhằm bảo vệ đất nước trước các mối đe dọa. Tuy nhiên, tuyên bố trên của Bắc Triều Tiên đã ngay lập tức làm dấy lên làn sóng quan ngại trong dư luận quốc tế, bởi bom nhiệt hạch là loại vũ khí nguy hiểm và uy lực hơn rất nhiều so với bom hạt nhân.

Bom nhiệt hạch, hay còn gọi là bom H hoặc bom hydro, sử dụng phản ứng phân hạch từ bom nguyên tử để làm tan chảy các đồng vị phóng xạ hydro, tạo ra phản ứng nhiệt hạch giải phóng năng lượng lớn hơn phản ứng phân hạch hàng nghìn lần. Bởi vậy, việc chế tạo bom nhiệt hạch phức tạp và nguy hiểm hơn rất nhiều so với bom nguyên tử thông thường [2].

Tại cuộc đàm phán ba bên Mỹ - Nhật Bản - Hàn Quốc tổ chức ở Seoul tối 13/1, cả ba nước đã đồng ý thúc đẩy lệnh trừng phạt đối với Bắc Triều Tiên. Cuộc gặp trên nhằm phối hợp giữa ba nước tìm cách ứng phó sau vụ thử hạt nhân của Triều Tiên hôm 6/1. Đặc phái viên của Mỹ về chính sách với Triều Tiên, ông Sung Kim cho biết quan chức 3 bên nhất trí rằng cần phải có những biện pháp trừng phạt mới đối với Bắc Triều Tiên. Khi được hỏi liệu Trung Quốc có tham gia vào việc trừng phạt Bắc Triều Tiên, ông Kim cho biết ông tin rằng Trung Quốc sẽ hợp tác về vấn đề này [2]. Các bên đã bày tỏ hi vọng Trung Quốc sử dụng ghế thường trực của nước này tại Hội đồng bảo an Liên hợp quốc để giúp thiết lập các biện pháp trừng phạt hiệu quả đối với Triều Tiên. Ông Sung Kim cho biết: “Chúng tôi hy vọng giới chức Trung Quốc cũng đồng ý với chúng tôi rằng chúng ta sẽ không thể tiếp cận theo hướng để sự việc cứ thế trôi đi như thường lệ khi đối mặt với hành động gây hấn này. Chúng tôi sẽ hợp tác rất chặt chẽ với họ để đạt được một giải pháp có ý nghĩa”. Đặc phái viên của Nhật Bản, ông Kimihiro Ishikane cho biết, nước này đang xem xét các lệnh trừng phạt đơn phương đối với Bắc Triều Tiên. Ông Ishikane cho biết, Nhật Bản muốn Triều Tiên hiểu rằng việc tiến hành các vụ thử hạt nhân như mới đây hoặc lặp lại các hành động gây hấn như trước đây sẽ không đem lại lợi ích cho chính họ [3].

Ngày 16-01-2016, tại thủ đô Tokyo, các quan chức ngoại giao cấp cao của Nhật Bản, Mỹ và Hàn Quốc tiếp tục họp bàn về vấn đề Bắc Triều Tiên. Tham gia cuộc họp có  Thứ trưởng Ngoại giao Nhật Bản Akitaka Saiki cùng những người đồng cấp Mỹ Antony Blinken và Hàn Quốc Lim Sung Nam. Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ Antony Blinken cũng khẳng định sự đoàn kết với Hàn Quốc và Nhật Bản lên án vụ thử bom nhiệt hạch vừa qua của Bắc Triều Tiên. Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Nga và Mỹ có lợi ích sâu sắc trong sự ổn định của khu vực này, ông Blinken nói “Chúng ta phải hành động cùng nhau”. Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc cũng đang làm việc để đưa ra nghị quyết trừng phạt đối với Bắc Triều Tiên về chương trình hạt nhân và tên lửa của mình. Các quan chức ngoại giao ba nước Nhật Bản, Mỹ và Hàn Quốc đã hối thúc Trung Quốc có hành động thích hợp và ủng hộ việc thông qua Nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc nhằm áp đặt các biện pháp cứng rắn hơn đối với Bình Nhưỡng. Thứ trưởng Ngoại giao Nhật cũng cho rằng Nhật Bản hy vọng “Trung Quốc, nước có ảnh hưởng với Bắc Triều Tiên, sẽ hành động phù hợp và hợp tác thông qua nghị quyết” [4].

Bên cạnh đó, Bộ Ngoại giao Nhật Bản cho biết, các quan chức cấp cao của Nhật Bản, Mỹ, Canada và 14 quốc gia châu Á-Thái Bình Dương khác đã có cuộc thảo luận ở Tokyo ngày 20/1 về các biện pháp ngăn chặn phổ biến vũ khí hạt nhân. Theo thông báo của Bộ Ngoại giao Nhật Bản, các quan chức phụ trách chính sách không phổ biến vũ khí hạt nhân từ 17 nước nói trên đã tập trung vào các phương thức thông qua các nỗ lực chung của cộng đồng quốc tế để ngăn chặn Bắc Triều Tiên nhập các vật liệu và công nghệ liên quan đến hạt nhân. Vụ trưởng Vụ Khoa học, Giải trừ và Không phổ biến Hạt nhân của Bộ Ngoại giao Nhật Bản ông Kazutoshi Aikawa cho rằng: “khu vực châu Á – Thái Bình Dương vẫn đối mặt với thách thức nghiêm trọng, đó chính là vấn đề hạt nhân của Bắc Triều Tiên”. Theo ông, “vấn đề của Triều Tiên là vấn đề mà cộng đồng quốc tế, đặc biệt là các nước trong khu vực cần giải quyết và có hành động thống nhất và ngay lập tức”. Ông đề nghị: “cộng đồng quốc tế phải tiếp tục hợp tác ở cấp độ khu vực và toàn cầu và hợp tác một cách toàn diện”. Nhật Bản hy vọng sẽ thúc đẩy việc phát triển nhân lực và cung cấp chuyên gia trong lĩnh vực kiểm tra hàng hóa và hải quan do lo ngại các vật liệu liên quan đến vũ khí hạt nhân sẽ được đưa sang Bình Nhưỡng. Động thái này diễn ra trong Hội nghị hạt nhân quốc tế lần thứ 12 tổ chức tại Tokyo với sự tham dự của 10 nước thành viên Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), Hàn Quốc và các nước quan tâm đến an ninh khu vực châu Á gồm Australia, Mỹ, Canada, New Zealand. Đoàn Trung Quốc cũng có 40 đại biểu tham dự hội nghị [5].

Sự cân bằng an ninh của Đông Bắc Á thay đổi sau hành động thử bom nhiệt hạch của Bình Nhưỡng. Hành động này đã làm cho Nhật Bản và nhiều nước khác phải thay đổi chính sách quốc phòng để đối phó với đe dọa an ninh từ phía Bắc Triều Tiên. Bên cạnh các nước trong khu vực Đông Bắc Á thì Mỹ và liên minh Châu Âu cũng như nhiều quốc gia khác đã có những phản ứng mạnh mẽ với vụ thử bom lần này. Mặc dù hành động của Bắc Triều Tiên đã đánh dấu bước tiến mới trong chương trình hạt nhân nhưng nó lại tạo thêm trở ngại đối với nỗ lực phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên.

Trần Mỹ Hoa, Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á

[1] LHQ lên án Bắc Hàn thử “bom nhiệt hạch”

http://www.bbc.com/vietnamese/world/2016/01/160107_n_korea_bomb_test_reaction

[2] Thử bom nhiệt hạch, Triều Tiên khó thay đổi cuộc chơi

http://vnexpress.net/tin-tuc/the-gioi/phan-tich/thu-bom-nhiet-hach-trieu-tien-kho-thay-doi-cuoc-choi-3338967.html

[3] Japan, S. Korea, U.S. to push for new sanctions against North

http://www.japantimes.co.jp/news/2016/01/14/national/politics-diplomacy/japan-south-korea-u-s-to-push-for-new-sanctions-against-north-korea/#.VqXIeZqLQ_4

[4]Hàn-Nhật-Mỹ bàn kế hoạch hợp lực đối phó Triều Tiên

http://www.baomoi.com/Han-Nhat-My-ban-ke-hoach-hop-luc-doi-pho-Trieu-Tien/c/18447060.epi

[5] Top diplomats from Japan, U.S., South Korea suggest China is key to North Korea sanctions

http://www.japantimes.co.jp/news/2016/01/16/national/politics-diplomacy/top-diplomats-japan-u-s-south-korea-kick-off-trilateral-talks/#.VqXH_ZqLQ_7

[6] 17 states meet in Tokyo to prevent nuclear proliferation in wake of North Korean test

http://www.japantimes.co.jp/news/2016/01/20/national/politics-diplomacy/17-states-meet-in-tokyo-to-prevent-nuclear-proliferation-in-wake-of-north-korean-test/#.VqWYXpqLQ_4