Ngày 17/2, hãng thông tin Fox của Mỹ công bố các hình ảnh vệ tinh cho thấy Trung Quốc đã triển khai hai khẩu đội tên lửa phòng không HQ-9 lên đảo Phú Lâm thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam bị Trung Quốc chiếm từ năm 1974. 8 bệ phóng tên lửa đất đối không cùng một hệ thống radar được đưa đến Phú Lâm trong tuần trước. Hệ thống này có tầm bắn 200 km, tạo ra mối đe dọa cho mọi loại phi cơ, dù là dân sự hay quân sự, bay gần khu vực. Thời điểm ngày 3/2, những hình ảnh vệ tinh còn chưa cho thấy sự xuất hiện của tên lửa Trung Quốc trên đảo này.

Hành động của Trung Quốc diễn ra trong bối cảnh Tổng thống Mỹ Obama và lãnh đạo các nước ASEAN tiến hành hội nghị thượng đỉnh tại khu nghỉ dưỡng Sunnylands thuộc bang California. Ngày thứ hai của hội nghị tập trung vào an ninh hàng hải, Tổng thống Obama nói các nhà lãnh đạo đã thảo luận về việc cần thiết phải có những biện pháp cụ thể để giảm căng thẳng tại Biển Đông. Ông nói điều này cần cả việc ngăn chặn việc tiếp tục lấn biển, xây dựng mới và quân sự hóa những khu vực đang tranh chấp. Tổng thống Obama nói rằng tự do hàng hải cần phải được tôn trọng. Ông khẳng định lại quyết tâm của chính phủ Mỹ là tiếp tục hoạt động “Tự do hàng hải” của các tàu hải quân Mỹ ở gần các hòn đảo nhân tạo.

Kết thúc Hội nghị, Tổng thống Mỹ Barack Obama và lãnh đạo các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đã ra tuyên bố chung cam kết duy trì hòa bình, an ninh và ổn định trong khu vực, bảo đảm an ninh và an toàn hàng hải, gồm cả quyền tự do hàng hải và hàng không và các mục đích sử dụng biển hợp pháp khác, thương mại hàng hải hợp pháp không bị cản trở và như đã được nêu trong Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS); cũng như phi quân sự hoá và tự kiềm chế trong các hoạt động.

Trang báo mạng Sankei nhận định dường như việc bố trí tên lửa của Trung Quốc trên đảo Phú Lâm lần này nhằm thách thức chiến lược tự do hàng hải của Mỹ[1]. Trước đó, ngày 30/1/2016, tàu USS Curtis Wilbur của Mỹ đã đi vào vùng phạm vi 12 hải lý đảo Tri Tôn, một hoạt động mà Washington thể hiện quyền tự do hàng hải, khiến Bắc Kinh tức giận.

Chánh văn phòng Nội các Nhật Bản, ông Yoshihide Suga trong cuộc họp báo ngày 17/2 đã bày tỏ quan ngại sâu sắc trước hành động của Trung Quốc. Ông một lần nữa nhấn mạnh không chấp nhận những hành động đơn phương thay đổi hiện trạng, làm gia tăng căng thẳng trên Biển Đông như xây lấp, thiết lập căn cứ quân sự. Ông cũng bày tỏ sẽ tận dụng các cơ hội để nói rõ quan điểm của Nhật Bản với Trung Quốc[2].

Tại Tokyo, trong buổi hội đàm với Tư lệnh Bộ Chỉ huy Thái Bình Dương của Mỹ, Đô đốc Harry Harris, Bộ trưởng Phòng vệ Nhật Bản Nakatani Gen phê phán rằng không thể bỏ qua hành động nhằm thay đổi hiện trạng của Trung Quốc. Đồng thời bày tỏ ủng hộ chiến lược tự do hàng hải của Mỹ triển khai và sẽ xúc tiến tập trận chung với Mỹ trên Biển Đông. Ông cũng yêu cầu Trung Quốc phải có lời giải thích rõ ràng và nhấn mạnh cộng đồng quốc tế cần có sự liên kết nhằm bảo vệ vùng biển mở, tự do và hòa bình.

Ông Harry Haris cũng phê phán mạnh mẽ rằng trong chuyến thăm Mỹ vào tháng 9 năm ngoái, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã nói rằng không có ý định quân sự hóa Biển Đông, song những động thái này là chứng cứ cho thấy chủ tịch Tập không giữ lời.

Một quan chức Bộ phòng vệ cho hay ngoài hoạt động xây dựng đường băng cho máy bay, việc bố trí thêm tên lửa cho thấy toan tính của Trung Quốc. Có thể Trung Quốc sẽ thiết lập vùng nhận diện phòng không trên Biển Đông, bởi việc thiết lập này không thể thiếu đường băng, radar và tên lửa đất đối không[3].

Phan Cao Nhật Anh, Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á

[1] 中国軍、西沙諸島に地対空ミサイル８基を配備　米「航行の自由作戦」を牽制か

http://www.sankei.com/world/news/160217/wor1602170013-n1.html

[2] 菅長官「深刻に懸念」　中国の南シナ海ミサイル配備

http://www.sankei.com/politics/news/160217/plt1602170024-n1.html

[3] 中谷防衛相「看過できない」　中国のミサイル配備で、菅長官は深刻な懸念を表明

http://www.sankei.com/world/news/160218/wor1602180003-n1.html