Thời gian gần đây, Trung Quốc đang khiến cho các nước trong khu vực và quốc tế lo ngại, cảnh giác đối với những hành động nguy hiểm của Trung Quốc trên Biển Đông. Đây đã trở thành một vấn đề thu hút sự lưu tâm đặc biệt của dư luận thế giới. Nhiều nước bày tỏ quan ngại và có những hành động cụ thể nhằm kêu gọi một giải pháp hòa bình để tránh khiến tình hình căng thẳng leo thang trong khu vực.

Trong bối cảnh tranh chấp chủ quyền tại Biển Đông ngày càng căng thẳng, mới đây, Tổng thống Philippines ngày 9/3 đã công bố việc thuê 5 máy bay của Nhật Bản để giúp nước này tuần tra khu vực tranh chấp ở Biển Đông. Tổng thống Benigno Aquino nói thuê máy bay huấn luyện TC-90 là một phần nỗ lực của chính phủ để bảo vệ lãnh thổ Philippines, đặc biệt là Biển Đông. Cả Tokyo và Manila đã bày tỏ sự báo động khi Trung Quốc khẳng định mạnh mẽ về chủ quyền lãnh thổ, bao gồm việc xây dựng ở các hòn đảo trong quần đảo Trường Sa đang tranh chấp[1]. Channel News Asia ngày 9/3 dẫn lời Tổng thống Philippines Benigno Aquino “Chúng ta cũng sẽ thuê của Nhật Bản 5 chiếc máy bay huấn luyện TC-90 để hỗ trợ hải quân chúng ta tuần tra biển Đông. Tất cả những trang thiết bị này sẽ nâng cao năng lực của lực lượng không quân trong việc bảo vệ lãnh thổ của chúng ta”[2]. Thông báo của tổng thống Aquino được đưa ra sau khi Nhật Bản đã ký một thỏa thuận với Philippines về chuyển giao thiết bị và công nghệ quốc phòng vào ngày 29/2. Philippines là quốc gia Đông Nam Á đầu tiên ký kết một thỏa thuận như vậy với Nhật Bản và là nước thứ 3 mà Nhật Bản ký kết thỏa thuận này, sau Mỹ và Australia.

Tổng thống Aquino khẳng định ông đã thực hiện nhiều kế hoạch hơn so với ba người đứng đầu chính quyền trước đây để xây dựng năng lực cho không quân Philippines. Số lượng các máy bay và trực thăng dành cho việc triển khai quân và các nguồn lực, cũng như bảo vệ khu vực biên giới trên biển đã được tăng. Trong năm nay, hai chiếc máy bay vận tải C130 do Mỹ hỗ trợ sẽ được đưa đến Philippines sau khi tân trang. Dự kiến Hàn Quốc sẽ cung cấp thêm cho Philippines 10 chiếc chiến đấu cơ hạng nhẹ trong năm tới, sau khi hai chiếc cùng loại đã được chuyển tới. Manila sẽ có thêm 6 máy bay yểm trợ tầm gần (CAS) và hai chiếc tuần tra tầm xa, cùng ba radar giám sát từ Seoul. Philippines sẽ mua thêm đội chiến đấu cơ đa năng, các khẩu đội tên lửa không đối đất, máy bay cảnh báo sớm và máy bay không người lái. Ông Restituto Padilla, phát ngôn viên quân đội Philippines cho biết thỏa thuận nhận các máy bay TC-90 của Nhật Bản đang được hoàn tất. Hiện chưa rõ các điều khoản và các điều kiện thực tế, bao gồm giá và thời gian thuê [3]. Qua đây cho thấy, Philippines đang coi việc hiện đại hóa lực lượng không quân và hải quân của mình là ưu tiên hàng đầu trong bối cảnh Trung Quốc triển khai hệ thống tên lửa phòng không và máy bay chiến đấu đến các đảo mà nước này chiếm đóng trái phép ở Biển Đông.

Sau khi Tổng thống Philippines công bố thuê 5 máy bay của Nhật Bản để giúp nước này tuần tra khu vực tranh chấp ở Biển Đông thì ngay sau đó phía Trung Quốc đã có phản ứng. Ngày 10/3 Trung Quốc lên tiếng phản đối việc Nhật Bản cho Phiilippines thuê 5 máy bay tuần tra ở Biển Đông. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hồng Lỗi phát biểu tại cuộc họp báo thường kỳ rằng: “Nếu hành động của Philippines là để thách thức các lợi ích chủ quyền và an ninh của Trung Quốc, Trung Quốc kiên quyết phản đối”. Ông Hồng tiếp tục nói thêm: “Tôi cũng muốn chỉ ra rằng Nhật Bản không phải là đương sự trong vấn đề Biển Đông và  Trung Quốc đang trong tư thế cảnh giác cao độ để chống lại các động thái của Tokyo. Chúng tôi yêu cầu Nhật Bản có lời nói và hành động một cách thận trọng và không làm bất cứ điều gì gây tổn hại cho hòa bình và ổn định khu vực”. Hiện nay, Trung Quốc là nền kinh tế lớn thứ hai thế giới và Nhật Bản là nền kinh tế lớn thứ ba, hai nước từng có một lịch sử chính trị nhiều xung đột, từ mối quan hệ căng thẳng trong Chiến tranh thế giới thứ II cho đến việc tranh chấp lãnh thổ trên vùng biển Hoa Đông[4]. Tuyên bố của ông Hồng Lỗi được đưa ra sau khi Bộ trưởng Ngoại giao Vương Nghị nói rằng “không có nhiều hy vọng” trong quan hệ Trung - Nhật và cảnh báo hành động “hai mặt” của Tokyo. Ông Vương Nghị từng nói: “Trong khi các nhà lãnh đạo Nhật Bản cam kết tăng cường quan hệ với Trung Quốc, họ lại gây rắc rối với chính Bắc Kinh ở khắp mọi nơi trên thế giới”[5].

Về phía Nhật Bản, trong bối cảnh Trung Quốc gia tăng hoạt động yêu sách chủ quyền lãnh thổ trên biển Đông, Chính phủ Nhật Bản tuyên bố sẽ tăng cường viện trợ phát triển chính thức cho nhiều nước châu Á, bảo vệ các tuyến đường biển quan trọng trong khu vực, cụ thể là các thành viên ASEAN, trong đó có Philippines. Tokyo thông báo kế hoạch sẽ cho Manila thuê 5 chiếc máy bay huấn luyện TC-90 để Hải quân Philippines thực hiện tuần tiễu và do thám ở Biển Đông. Ngoài ra, Nhật Bản dự kiến cũng sẽ cung cấp tàu tuần tra cho Philippines và Việt Nam trong khuôn khổ sự trợ giúp của Tokyo dành cho hai nước Đông Nam Á đang thua Trung Quốc về trang bị quốc phòng. Động thái trên của Nhật Bản đã thể hiện tinh thần sẵn sàng tiếp sức cho Philippines nói riêng và các quốc gia trong khu vực nói chung, góp phần gìn giữ hòa bình, ổn định tại Biển Đông. Về phía Philippines, lãnh đạo nước này đã tranh thủ sự hậu thuẫn đắc lực từ phía Nhật Bản, không ngừng tăng cường năng lực của Hải quân để đối phó với Trung Quốc nhằm bảo vệ chủ quyền lãnh thổ. Quan hệ giữa Philippines và Nhật Bản xích lại gần nhau một cách hết sức tự nhiên và ngày càng bền chặt. Đây chính là hệ quả của những hành động cứng rắn và chính sách cường quyền của Trung Quốc ở Biển Đông.

Trần Mỹ Hoa, Trung tâm nghiên cứu Nhật Bản, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á

[1] Philippines to lease Japanese planes to patrol disputed sea

http://www.japantoday.com/category/politics/view/philippines-to-lease-japanese-planes-to-patrol-disputed-sea

[2] Nhật Bản sẽ bảo vệ các tuyến đường biển khu vực

http://www.tienphong.vn/the-gioi/nhat-ban-se-bao-ve-cac-tuyen-duong-bien-khu-vuc-979027.tpo

[3] Philippines thuê 5 máy bay Nhật để tuần tra trên Biển Đông

http://vnexpress.net/tin-tuc/the-gioi/philippines-thue-5-may-bay-nhat-de-tuan-tra-tren-bien-dong-3367127.html

[4] China expresses alarm at Philippines-Japan aircraft deal

http://www.japantoday.com/category/politics/view/china-expresses-alarm-at-philippines-japan-aircraft-deal

[5] Trung Quốc lên tiếng việc Philippines thuê máy bay tuần tra Nhật

http://www.ngaynay.vn/trung-quoc-len-tieng-viec-philippines-thue-may-bay-tuan-tra-nhat-p213880.html