Trong hai ngày 31/3 và 1/4, Hội nghị thượng đỉnh An ninh Hạt nhân đã diễn ra tại Washington với sự tham gia của hơn 50 nguyên thủ các quốc gia, trong đó có Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, Tổng thống Hàn Quốc Park Geun-hye,…. Hội nghị thượng đỉnh lần này là lần thứ tư sau những lần trước đó được tổ chức tại Washington năm 2010, Seoul năm 2012 và La Haye, Hà Lan năm 2014, với mục đích ngăn chặn các lực lượng khủng bố sở hữu vũ khí hạt nhân. Các nhà lãnh đạo đã trao đổi quan điểm về phương cách đối phó với mối đe dọa khủng bố hạt nhân và thảo luận các biện pháp đương đầu với tổ chức Nhà nước Hồi giáo sau loạt vụ đánh bom đẫm máu ở Bỉ. Họ nhất trí cần phải nỗ lực ngăn chặn các tổ chức nhà nước Hồi giáo vốn không phải là một quốc gia, sở hữu nguyên liệu hạt nhân. Trong thông cáo, các nước bày tỏ quyết tâm tiếp tục coi an ninh hạt nhân là vấn đề ưu tiên hàng đầu về lâu dài và quyết định thực thi kế hoạch hành động để tiếp tục tăng cường an ninh hạt nhân.

Trong hội nghị lần này, Thủ tướng Abe đề cập đến thảm họa kép xảy ra cách đây 5 năm tại vùng Đông  Bắc Nhật Bản và bày tỏ rằng Nhật Bản quyết tâm không để xảy ra sự cố lần 2 và từng bước hướng tới tiếp tục sử dụng năng lượng hạt nhân cho mục đích hòa bình. Cả thế giới có chung bài học về thảm họa hạt nhân, sứ mệnh của Nhật Bản là phổ biến những kinh nghiệm về ứng phó sự cố, tính an toàn của năng lượng hạt nhân đến rộng rãi trên toàn thế giới. Nhấn mạnh những đóng góp tích cực nâng cao tính an toàn của điện hạt nhân trên các quốc gia, xây dựng chuẩn an toàn, đào tạo nhân lực về năng lượng hạt nhân.

Ông Abe còn nói rằng khi nhiều nơi trên thế giới nhà máy điện hạt nhân được xây dựng, cần đảm bảo hoàn toàn tính minh bạch để tiếp tục sử dụng năng lượng hạt nhân vì hòa bình. Ngoài ra, cơ chế không phổ biến vũ khí hạt nhân không thể thành hiện thực nếu thiếu sự hợp tác của các quốc gia. Ông muốn có những hành động cụ thể, tăng cường thảo luận như tại cơ quan năng lượng hạt nhân quốc tế.

Ông Abe cho rằng cần giảm thiểu lượng chất làm nguyên liệu hạt nhân như Urani, platinum có nồng độ cao. Tháng 5 năm 2016 này Nhật Bản tổ chức hội nghị thượng đỉnh G7, sau đó năm 2020 là Olympic Tokyo, Thủ tướng Abe quyết tâm bằng mọi cách phòng ngừa khủng bố, trong đó có khủng bố hạt nhân và vấn đề trước mắt đối với Nhật Bản là tăng cường các biện pháp chống khủng bố[1].

Ngoài ra, bên lề Hội nghị, Thủ tướng Shinzo Abe đã có các cuộc gặp thượng đỉnh với lãnh đạo Mỹ, Hàn Quốc, Ấn Độ, Canada, Kazakhstan,…

Hội đàm song phương Nhật - Mỹ

Ngày 31/3 tại Washington, Thủ tướng Abe và Tổng thống Obama đã hội đàm khoảng 30 phút bên lề Hội nghị thượng đỉnh An ninh Hạt nhân. Ông Abe nói rằng là người chủ trì Hội nghị G7  sắp diễn ra vào tháng 5 tại Ise Shima Nhật Bản, ông muốn gửi thông điệp cần đóng góp duy trì tăng trưởng kinh tế thế giới. Kinh tế thế giới hiện nay đang ảm đạm, các nước G7 phải kéo nền kinh tế giới. Đáp lại Tổng thống Obama muốn nỗ lực hợp tác hết sức những chủ đề Nhật Bản đưa ra tại hội nghị. Ông muốn Nhật Bản phát huy vai trò lãnh đạo hướng tới hợp tác quốc tế. Tổng thống Obama bày tỏ lo ngại trước sự chậm trễ trong việc di dời căn cứ quân sự Futenma, liên quan đến vấn đề hòa giải giữa chính phủ Nhật Bản và chính quyền Okinawa. Ông Abe nhấn mạnh việc di dời căn cứ quân sự Futenma không có gì thay đổi, kế hoạch di dời tiếp tục xúc tiến. Hai ông xác nhân tiếp tục hợp tác, trong đó có vấn đề làm giảm gánh nặng cho Okinawa. Hai lãnh đạo nhất trí sẽ làm việc để cơ quan lập pháp nước mình phê chuẩn thỏa thuận tự do thương mại Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), nhờ thế thỏa thuận này có thể được đưa vào thực thi[2].

Tổng thống Barack Obama hội đàm với Thủ tướng Shinzo Abe

Trong Hội nghị thượng đỉnh An ninh Hạt nhân lần này, Thủ tướng Nhật Bản Abe Shinzo và Tổng thống Mỹ Barack Obama đã đưa ra tuyên bố chung. Tuyên bố này là một phần của nỗ lực toàn cầu trong việc giảm thiểu kho dự trữ nguyên liệu hạt nhân, có thể được sử dụng để sản xuất vũ khí hạt nhân. Uranium nồng độ cao được tạo ra từ một lò phản ứng tại Viện Nghiên cứu Lò phản ứng thuộc Đại học Kyoto ở Osaka sẽ được đưa sang Mỹ để xử lý. Lò phản ứng này sẽ được chuyển đổi sang loại lò phản ứng chỉ sử dụng để tạo ra uranium nồng độ thấp, nhằm giảm rủi ro khi bị khủng bố đánh cắp.

Tuyên bố nhấn mạnh sự cần thiết trong việc hợp tác để đảm bảo an toàn hạt nhân trong suốt quá trình vận chuyển. Tuyên bố cũng đề cập đến việc thiết lập một khuôn khổ mới cho việc trao đổi thông tin mật, liên quan đến an toàn hạt nhân, trong bối cảnh luật bí mật quốc gia vừa bắt đầu có hiệu lực tại Nhật Bản[3].

Cuộc gặp thượng đỉnh ba bên Nhật – Mỹ - Hàn[4]

Trong ngày 31/3, hội đàm giữa Thủ tướng Shinzo Abe, Tổng thống Barack Obama và Tổng thống Park Geun-hye đã diễn ra. Thủ tướng Abe chỉ trích việc Bắc Triều Tiên liên tục có những hành động thách thức như thủ nghiệm hạt nhân, bắn tên lửa đạn đạo. Điều này đe dọa sự an toàn không chỉ với khu vực Đông Á mà cả với Mỹ, và sự hợp tác Nhật - Mỹ - Hàn là không thể thiếu. Đặc biệt quan trọng là tiến hành các hình thức hợp tác đảm bảo an ninh một cách cụ thể và rõ ràng. Ba lãnh đạo nhất trí thảo luận, trong đó có việc nhanh chóng ký kết khung pháp lý (GSOMIA) về đảm bảo chia sẻ thông tin bí mật chung giữa Nhật Bản và Hàn Quốc, nhằm thúc đẩy hợp tác cụ thể trong lĩnh vực phòng vệ và đảm bảo an ninh ba quốc gia. Mặt khác, ba nước xác nhận sẽ tích cực hỗ trợ các nước đang phát triển thực thi hiệu quả các biện pháp trừng phạt đối với Bắc Triều Tiên. Về vấn đề chống khủng bố như lực lượng Hồi giáo quá khích IS, cần tiến hành trên nhiều phương diện các hoạt động nhân đạo và chiến lược quân sự, Nhật Bản sẽ triển khai hoạt động viện trợ phi quân sự. Ba lãnh đạo cùng xác nhận liên kết cùng giải quyết vấn đề Trung Quốc ngày càng hành động cứng rắn trên Biển Đông và Hoa Đông, ổn định tình hình Trung Đông như ở Irắc, Afganistan và các biện pháp với tổ chức quá khích IS.

Sau cuộc gặp, Tổng thống Obama đã phát biểu tại họp báo nhấn mạnh tầm quan trọng của việc liên kết chặt chẽ trong lĩnh vực đảm bảo an ninh, ba nước phải liên kết kìm chế những hành động khiêu khích của Bắc Triều Tiên. Vấn đề đảm bảo an ninh của mỗi quốc gia có liên hệ với nhau, phải hợp tác để xử lý tình hình. Trên cơ sở đó, điều quan trọng là cộng đồng quốc tế thực hiện nghị quyết trừng phạt nặng Bắc Triều Tiên của Liên hợp quốc. Tổng thống Obama nói rằng trách nhiệm của mỗi nước là hợp tác, thảo luận gia tăng biện pháp trừng phạt trong vài tháng tới vì hòa bình và ổn định khu vực và phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên. Ông cũng nhấn mạnh hợp tác chống lực lượng quá khích IS nhất là sau vụ khủng bố đẫm máu tại Bỉ.

Phát biểu với các phóng viên sau cuộc gặp thượng đỉnh, Bà Park cho rằng nghị quyết trừng phạt nặng nề nhất từ trước đến nay đã được đưa ra, điều quan trọng là thực thi triệt để nghị quyết này, buộc Bắc Triều Tiên nhận thức phải từ bỏ hạt nhân. Bà Park cảnh báo mối đe dọa khiêu khích từ Bắc Triều Tiên ngày càng cao, nếu quốc gia này tiếp tục có hành vi khiêu khích sẽ chịu phải chịu sự trừng phạt và cô lập thích đáng.

Nhật Bản và Hàn Quốc nhất trí cải thiện quan hệ[5]

Thủ tướng Shinzo Abe và Tổng thống Park Geun-hye đã tiến hành cuộc họp kéo dài 20 phút bên lề Hội nghị thượng đỉnh An ninh Hạt nhân. Hai bên nhất trí sẽ kiên quyết thực hiện thỏa thuận về những vấn đề liên quan đến “phụ nữ mua vui”, thỏa thuận đã đạt được vào tháng 12 năm 2015.

Tại cuộc họp, ông Abe nói với bà Park rằng thỏa thuận về vấn đề này nên được kiên quyết thực hiện trong nhiệm kì lãnh đạo của họ. Ông sẽ một lần nữa hoan nghênh thỏa thuận và muốn thúc đẩy hơn nữa quan hệ song phương, như một phần của thời kì mới giữa Nhật Bản và Hàn Quốc. Bà Park nói với ông Abe rằng bà sẽ nghiêm túc thực hiện thỏa thuận này.

Ông Abe đề cập đến các biện pháp để đối phó với Bắc Triều Tiên và Nhật Bản muốn thắt chặt hợp tác an ninh với Mỹ và Hàn Quốc trên nhiều phương diện. Ông Abe kêu gọi bà Park hợp tác để giải quyết vấn đề Bắc Triều Tiên bắt cóc công dân Nhật. Bà Park nói Hàn Quốc sẽ hợp tác với Nhật Bản về việc theo dõi chặt chẽ Bắc Triều Tiên. Bà cho biết Hàn Quốc cũng có vấn đề bắt cóc tương tự, và rằng bà muốn tiếp cận gia đình các nạn nhân bị bắt cóc và hợp tác với họ.

Cuộc gặp song phương Nhật - Ấn[6]

Bên lề Hội nghị An ninh Hạt nhân, Thủ tướng Shinzo Abe đã có cuộc gặp song phương với Thủ tướng Ấn Độ Modi. Ông Abe bày tỏ sự quan ngại sâu sắc về những hành động đơn phương làm thay đổi hiện trạng và gia tăng căng thẳng của Trung Quốc trên Biển Đông và Hoa Đông. Thủ tướng Modi bày tỏ sự ủng hộ lập trường của Nhật Bản, trong cộng đồng quốc ngày càng phụ thuộc chặt chẽ lẫn nhau, cần có những ứng xử tuân thủ luật quốc tế. Hai thủ tướng cùng cho rằng Trung Quốc nên hành động tuân thủ luật pháp quốc tế.

Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe hội đàm với Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi

Ngoài ra, tại hội trường, Thủ tướng Abe đã trao đổi với Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam Phạm Bình Minh, hai bên có chung mối lo ngại sâu sắc trước những hành động xâm lấn trên biển mạnh mẽ của Trung Quốc và xác nhận sẽ tiếp tục liên kết chặt chẽ.

Thủ tướng Abe lần đầu tiên có cuộc gặp thượng đỉnh với Tổng thống Achentina Mauricio Macri thuộc  cánh hữu thay thế cho cánh tả bảo thủ. Ông gửi lời chúc mừng ông Macri nhậm chức tổng thống từ năm ngoái và ủng hộ chính sách chú trọng kinh tế thị trường. Hai bên thỏa thuận sẽ thúc đẩy họp bàn phát triển ngoại thương và đầu tư, xây dựng cơ chế họp bàn mới trong lĩnh vực kinh tế, đồng thời mở lại các cuộc họp cấp cao nhằm hợp tác chặt chẽ các vấn đề quốc tế và khu vực.

Nhật Bản – Canada nhất trí hợp tác kinh tế[7]

Tại Washington, Thủ tướng Shinzo Abe đã có buổi hội đàm kéo dài hơn 1 tiếng đồng hồ với Thủ tướng Canada Justin Trudeau. Ông Abe nói Hội nghị thượng đỉnh G7 diễn ra vào tháng 5 tới tại Ise Shima có chủ đề quan trọng là kinh tế thế giới và vấn đề khủng bố. Về kinh tế thế giới hiện nay, các nước G7 phải kéo kinh tế thế giới tăng trưởng mạnh mẽ và ổn định. Đáp lại, Thủ tướng Trudeau cho rằng để kinh tế thế giới tăng trưởng, điều cốt yếu là thúc đẩy đầu tư và ông bày tỏ muốn hợp tác với Nhật Bản trong lĩnh vực đầu tư và ngoại thương. Hai bên nhất trí hợp tác đưa ra thông điệp rõ ràng như việc thúc đẩy đầu tư để kinh tế thế giới tiếp tục tăng trưởng. Ngoài ra, Thủ tướng Abe cũng xác nhận hai bên nỗ lực triển khai thỏa thuận tự do thương mại Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), tạo điều kiện thuận lợi như thủ tục cấp visa thuận tiện để sớm nhập khẩu khí thiên nhiên hóa lỏng LNG từ Canada.

Nhật Bản - Kazakhstan ra tuyên bố chung về Bắc Triều Tiên[8]

Ngày 1/4, Thủ tướng Nhật Bản Abe Shinzo và Tổng thống Kazakhstan Nursultan Nazarbayev đã tiến hành hội đàm bên lề Hội nghị thưởng đỉnh An ninh Hạt nhân. Hai bên nhất trí ra tuyên bố chung mạnh mẽ yêu cầu Bắc Triều Tiên phải có những hành động cụ thể nhằm phi hạt nhân hóa, thực hiện đúng nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc

Từ vụ thử nghiệm hạt nhân dưới thời Xô Viết, Kazakhstan rất tích cực hưởng ứng phong trào không phổ biến hạt nhân. Tại cuộc gặp này, Tổng thống Nursultan Nazarbayev nói rằng ông cảm thấy vô cùng đáng tiếc trước hành động thử nghiệm hạt nhân của Bắc Triều Tiên và nhất trí với ông Abe yêu cầu Bắc Triều Tiên tự kiềm chế trong vấn đề hạt nhân. Hai nước hối thúc Bắc Triều Tiên hành động phi hạt nhân hóa, tuân thủ các nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc và tuyên bố chung của cuộc thương lượng 6 bên về chương trình phát triển hạt nhân của nước này.

Phan Cao Nhật Anh, Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á

[1] 首相 各国原発の安全性向上に積極的に貢献を

http://www3.nhk.or.jp/news/html/20160402/k10010465471000.html?utm_int=news-politics_contents_list-items_009

[2] 日米首脳 伊勢志摩サミットで緊密連携を

http://www3.nhk.or.jp/news/html/20160401/k10010464011000.html?utm_int=news-politics_contents_list-items_042

[3] Tin NHK ngày 2/4/2016

http://www3.nhk.or.jp/nhkworld/vi/

[4] 日米韓首脳 北朝鮮対応で安保・防衛協力推進で一致

http://www3.nhk.or.jp/news/html/20160401/k10010463921000.html?utm_int=news-politics_contents_list-items_043

[5] Tin NHK ngày 1/4/2016

http://www3.nhk.or.jp/nhkworld/vi/

[6] 日印首脳 海洋進出の中国 国際法に従い行動を

http://www3.nhk.or.jp/news/html/20160402/k10010465651000.html?utm_int=news-politics_contents_list-items_007

[7] 日本とカナダ 世界経済の持続的成長へ協力で一致

http://www3.nhk.or.jp/news/html/20160401/k10010464111000.html?utm_int=news-politics_contents_list-items_033

[8] 日・カザフスタン首脳 北朝鮮に非核化求める声明

http://www3.nhk.or.jp/news/html/20160402/k10010465731000.html?utm_int=news-politics_contents_list-items_006