Ngày 6/5, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đã hội đàm với Tổng thống Nga Vladimir Putin tại khu nghỉ dưỡng Sochi bên bờ Biển Đen với mong muốn tăng cường đối thoại hợp tác giữa hai nước, đồng thời nhất trí cùng tìm ra phương hướng giải quyết tranh chấp lãnh thổ kéo dài hàng chục năm qua, vốn ngăn cản hai bên ký kết hiệp ước hòa bình sau Chiến tranh thế giới thứ II. Thủ tướng Abe đã trở thành nhà lãnh đạo cấp cao đầu tiên thuộc Nhóm các nước công nghiệp hàng đầu thế giới (G7) tới Nga, phá vỡ thế cô lập quốc tế mà giới chức phương Tây và Mỹ dựng lên quanh Moscow kể từ sau sự kiện Crimea sát nhập vào nước này hai năm trước. Ông Abe đã quyết tâm thăm Nga bất chấp sự cản trở của đồng minh quan trọng là Mỹ. Vào hồi tháng 2, Tổng thống Barack Obama đã đề nghị ông Abe nên tránh các chuyến đi tới Nga, chí ít là tới sau Hội nghị thượng đỉnh G7 mà Nhật Bản đăng cai vào cuối tháng 5 này. Tuy nhiên, ông Abe đã từ chối lời đề nghị này và kiên quyết thăm Nga[1].

Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe cho biết, ông hy vọng sẽ đạt được tiến bộ về một hiệp ước hòa bình với Nga và giải quyết những tranh chấp lãnh thổ âm ỉ lâu nay trong cuộc đàm phán với Tổng thống Nga Vladimir Putin. Theo Thủ tướng Nhật Bản, có nhiều tiềm năng lớn để mở cửa mối quan hệ kinh tế tốt hơn giữa Nhật Bản và Nga nếu hai nước có thể tìm thấy giải pháp cho sự khác biệt trong lịch sử. Ông Shinzo Abe cũng cho biết, sẽ rất khó khăn để thực hiện tiến bộ về những vấn đề cấp bách trên thế giới như Syria, Ukraine và Triều Tiên nếu không có sự tham gia mang tính xây dựng của Nga. Ông Shinzo Abe nói với các phóng viên tại London trong chuyến công du đến các thủ đô của Châu Âu rằng: “Giữa Nhật Bản và Nga, sau 70 năm và thậm chí lâu hơn kể từ khi kết thúc Chiến tranh Thế giới II, vẫn không có hiệp ước hòa bình nào được ký kết, đó là điều rất bất thường”. “Đây là lần thứ 13 tôi gặp Tổng thống Vladimir Putin tại một hội nghị thượng đỉnh. Nếu hai nhà lãnh đạo không nói chuyện trực tiếp với nhau, chúng tôi sẽ không bao giờ có thể giải quyết vấn đề này”.  Ông Abe nhấn mạnh: “Chúng ta phải giải quyết vấn đề ở các vùng lãnh thổ phía Bắc và chúng ta phải có được một hiệp ước hòa bình”. Ông Shinzo Abe cho biết, Nhật Bản và Nga có thể “mở ra những tiềm năng to lớn” trong hợp tác “kinh tế và các lĩnh vực khác” chỉ khi hai nước giải quyết được “tình hình bất thường” thông qua một hiệp ước hòa bình; đồng thời ông Abe nói rằng ông muốn “đối thoại thẳng thắn” với Tổng thống Putin về điều này[2].

Thủ tướng Abe nói với phóng viên sau cuộc hội đàm kéo dài 3 giờ đồng hồ với Tổng thống Putin tại khu nghỉ mát Biển Đen Sochi rằng: “Tôi cảm thấy rằng chúng tôi sắp tạo ra bước đột phá trong các cuộc đàm phán ký kết hiệp ước hòa bình giữa hai nước vốn bị trì hoãn bấy lâu nay”. Một quan chức Nhật Bản cho biết, trong cuộc hội đàm lần này, Tổng thống Putin và Thủ tướng Abe đã có một phiên họp riêng trong khoảng thời gian 30 phút. Ông Abe cho biết: “Chúng tôi nhất trí sẽ cùng nhau giải quyết vấn đề còn tồn đọng trong việc ký kết hiệp ước hòa bình trên cơ sở xây dựng quan hệ hợp tác hướng tới tương lai. Chúng tôi sẽ tiếp tục duy trì các cuộc đàm phán theo cách tiếp cận mới, bỏ qua những ý tưởng cũ trước đây”. Tuy nhiên, Thủ tướng Nhật Bản không đưa ra thêm thông tin cụ thể nào về vấn đề này. Một quan chức Nhật Bản nói rằng “cách tiếp cận” mới mà Thủ tướng Abe nhắc đến không có nghĩa là Nhật Bản sẽ thay đổi lập trường trong việc tìm kiếm giải pháp cho những xung đột giữa hai nước xung quanh các hòn đảo tranh chấp tại quần đảo Kuril mà Nhật Bản gọi là Vùng lãnh thổ phương Bắc. Theo Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov, Nhật Bản tin rằng chỉ khi lãnh đạo hai nước cùng nhau ngồi lại để hội đàm thì mới có thể giải quyết những vấn đề còn tồn đọng trong tranh chấp lãnh thổ, nên trong cuộc đàm phán, Thủ tướng Abe và Tổng thống Putin đã bàn bạc về thời gian cụ thể để Tổng thống Putin có chuyến thăm tới Nhật Bản trong thời gian tới. Ngoại trưởng Nga cho biết thêm rằng lãnh đạo hai nước Nga - Nhật đã nhất trí sẽ tổ chức một cuộc họp gồm các quan chức cấp cao của hai nước để giải quyết vấn đề tranh chấp lãnh thổ. Trong cuộc hội đàm, Tổng thống Putin đã mời Thủ tướng Abe tới tham dự Diễn đàn kinh tế phương Đông dự kiến được tổ chức tại Vladivostok (Nga) vào tháng 9 tới. Đây là nơi đại diện chính phủ các nước tới tham dự để thảo luận về các tiềm năng kinh tế và cơ hội đầu tư tại khu vực Viễn Đông và Châu Á - Thái Bình Dương. Thủ tướng Abe nói sẵn lòng tham gia Diễn đàn này theo lời mời của Tổng thống Putin vì hợp tác Nga - Nhật tại khu vực Viễn Đông có ý nghĩa rất quan trọng đối với Tokyo. Ông Abe nói rằng: ông cũng rất mong có dịp được gặp gỡ Tổng thống Putin bên lề Hội nghị thượng đỉnh Á - Âu diễn ra vào tháng 7 tại Mông Cổ, Hội nghị thượng đỉnh các nước trong nhóm G20 tại Trung Quốc vào tháng 9 và Hội nghị Hợp tác kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương vào tháng 10. Với mong muốn hợp tác về kinh tế sẽ tạo đà để giải quyết các xung đột về lãnh thổ, Thủ tướng Nhật Bản đã đề xuất bản kế hoạch 8 điểm với Tổng thống Putin để thặt chặt hơn nữa quan hệ giữa hai nước, trong đó bao gồm các lĩnh vực như sản xuất dầu và khí đốt, kế hoạch phát triển của khu vực Viễn Đông và xây dựng các trung tâm y tế. Bên cạnh các vấn đề về lãnh thổ và hợp tác song phương, Thủ tướng Abe và Tổng thống Putin cũng trao đổi về chương trình phát triển hạt nhân và tên lửa đạn đạo của Triều Tiên, đồng thuận phản đối việc Bình Nhưỡng sở hữu công nghệ hạt nhân và cam kết tìm giải pháp phi quân sự bán đảo Triều Tiên. Cuộc hội đàm giữa lãnh đạo hai nước diễn ra vài tuần trước khi Nhật Bản đăng cai tổ chức Hội nghị thượng đỉnh các nước công nghiệp G7 vào cuối tháng này. Thủ tướng Abe rõ ràng không muốn thái độ mềm mỏng của Tokyo dành cho Moscow có thể tạo ra những tác động tiêu cực trong quan hệ giữa Nhật Bản và các nước G7. Điều này xuất phát từ việc một số nước thành viên G7 đã áp dụng lệnh trừng phạt kinh tế với Nga và chỉ trích Moscow sáp nhập Crimea. Thủ tướng Abe đã bày tỏ hy vọng rằng Nga sẽ tham gia tích cực hơn vào cuộc khủng hoảng ở Syria, đồng thời hoan nghênh Nga hợp tác với Mỹ trong việc xây dựng một thỏa thuận ngừng bắn tại quốc gia Trung Đông này[3].

Về phía Nga, Tổng thống Nga Putin cũng đánh giá cao kết quả hội đàm. Bộ trưởng Ngoại giao Nga Lavrov cho biết: “Hai bên tái khẳng định sẵn sàng tăng cường đối thoại chính trị ở các cấp và cấp cao nhất. Lãnh đạo 2 nước sẽ có cơ hội hội đàm vài lần nữa trong năm nay tại các diễn đàn quốc tế khác nhau, bao gồm G-20, APEC. Hai bên đã có những thấu hiểu đáng ghi nhận trong cuộc gặp”. Ngoại trưởng Nga cho biết thêm, hai nhà lãnh đạo đã thống nhất khôi phục các cuộc tiếp xúc “2+2” ở cấp bộ trưởng ngoại giao và bộ trưởng quốc phòng, đồng thời khẳng định đây là “điều hết sức hữu ích đối với việc khôi phục quan hệ song phương”[4].

Từ trong quá khứ, mối quan hệ Nhật Bản – Nga đã là một mối quan hệ phức tạp nguyên nhân chính là do xoay quanh các vấn đề về tranh chấp lãnh thổ. Chuyến thăm Nga lần này của Thủ tướng Shinzo Abe cho thấy quan hệ giữa hai nước đã có những tín hiệu nồng ấm, đồng thời đánh dấu một bước đột phá trong nỗ lực của Moscow nhằm chấm dứt tình trạng bị cô lập.

Trần Mỹ Hoa, Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản, Viện nghiên cứu Đông Bắc Á

[1] Bloomberg: Thủ tướng Nhật Bản phá vỡ thế “ bị cô lập” của Nga

Tin tham khảo thế giới, TTXVN, ngày 09/05/2016, tr.13.

[2] Abe hopes for progress in peace treaty talks with Putin

http://www.japantoday.com/category/politics/view/abe-hopes-for-progress-in-peace-treaty-talks-with-putin

[3] Abe, Putin agree to advance Japan-Russia territorial talks

http://www.japantoday.com/category/politics/view/abe-putin-agree-to-advance-japan-russia-territorial-talks

[4] Thách thức trong quan hệ Nga – Nhật

Tin tham khảo thế giới, TTXVN, ngày 09/5/2016. Tr. 15.