Ngày 2/8, Nhật Bản chính thức công bố Sách Trắng Quốc phòng giữa lúc căng thẳng Biển Đông vẫn tiếp tục leo thang, chưa đầy một tháng sau khi Toà trọng tài hôm 12/7 ra phán quyết về vụ Philippines kiện Trung Quốc. Trung Quốc đã tuyên bố không chấp nhận phán quyết của Toà trọng tài. Trong khi đó, Nhật Bản  kêu gọi Trung Quốc tuân thủ phán quyết mang tính ràng buộc này,  tuy nhiên Bắc Kinh đã đáp trả lại bằng lời cảnh báo Tokyo không được can thiệp vào vấn đề Biển Đông. Sách Trắng Quốc phòng thường niên của Nhật Bản đã bày tỏ quan ngại sâu sắc về sự ép buộc của Trung Quốc bởi một Bắc Kinh ngày càng hung hăng coi thường luật pháp quốc tế. Trong Sách Trắng Quốc phòng, Nhật Bản lên tiếng cảnh báo việc Trung Quốc nhất quyết coi thường luật pháp quốc tế sẽ có thể dẫn đến “những hậu quả ngoài ý muốn”. Sách Trắng nêu rằng: “Trung Quốc sẵn sàng thực hiện các yêu sách đơn phương mà không cần thỏa hiệp”. Nhật Bản không có tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông. Tuy nhiên, Tokyo quan ngại rằng các căn cứ quân sự của Trung Quốc sẽ gia tăng ảnh hưởng của Bắc Kinh trong khu vực thông qua hoạt động thương mại trị giá 5 nghìn tỷ đô la mỗi năm, phần lớn trong số đó là giao dịch với các cảng của Nhật Bản. Thay vì đối đầu trực tiếp với Trung Quốc bằng cách đưa tàu chiến qua các đảo nhân tạo trên biển, Nhật Bản hiện đang cung cấp nhiều thiết bị và đào tạo cho các nước Đông Nam Á, bao gồm Philippines và Việt Nam, những nước phản đối tham vọng bành trướng lãnh thổ của Trung Quốc. Đối thủ mạnh nhất của Trung Quốc ở châu Á là Mỹ, với Hạm đội 7 hoạt động tại các căn cứ ở Nhật Bản và Hàn Quốc. Tuy nhiên, Nhật Bản cũng khiến Trung Quốc không thể xem thường khi sở hữu lực lượng hải quân lớn thứ 2 châu Á. Báo cáo của Bộ phòng vệ Nhật Bản chú ý đến tiềm năng tăng trưởng của Trung Quốc với sự phát triển tên lửa chống hạm có thể đe dọa các tàu hải quân của nước này[1].

Về vấn đề biển Hoa Đông, Nhật Bản cũng bày tỏ mối quan ngại về hoạt động gia tăng của Trung Quốc xung quanh quần đảo Senkaku/ Điếu Ngư, nơi Tokyo có tranh chấp với Bắc Kinh. Trong Sách Trắng Quốc phòng có đoạn viết: “Gần đây, Trung Quốc đã gia tăng hoạt động gần quần đảo Senkaku, như cho máy bay quân sự bay gần các đảo”. Trong vòng một năm, cho đến tháng 3/2016, máy bay Nhật Bản đã phải 571 lần bay lên nghênh chiến máy bay Trung Quốc bay sát không phận Nhật Bản, một con số cao hơn năm trước đó đến 107 lần[2].

Ngoài ra, Sách Trắng cũng chỉ ra các mối lo ngại về an ninh khác như mối đe dọa từ Tên lửa đạn đạo và chương trình bom hạt nhân của Bắc Triều Tiên, khả năng quân sự ngày càng lớn mạnh của Nga ở vùng Viễn Đông. Bên cạnh đó, khoảng 50 trang trong sách trắng đề cập đến mối quan hệ quân sự chặt chẽ với Mỹ khi Nhật Bản đã diễn giải lại hiến pháp nới lỏng lệnh cấm quân đội nước này can thiệp quân sự ngoài lãnh thổ[3].

Ngay sau khi Nhật Bản công bố Sách Trắng năm 2016, Bộ quốc phòng Trung Quốc đã lên tiếng phản đối và cáo buộc ngược lại phía Tokyo. Trong một tuyên bố Bộ Quốc phòng Trung Quốc cho rằng, Sách Trắng Quốc phòng của Tokyo mang đầy ác ý chống lại quân đội Trung Quốc, khiêu khích quan hệ của Bắc Kinh với các nước láng giềng và đánh lừa dư luận thế giới. Về vấn đề Biển Đông, Trung Quốc nhấn mạnh Nhật Bản gieo rắc bất hòa cũng như luôn có ý đồ khuấy động căng thẳng nhằm đục nước béo cò ở biển Đông; đồng thời cáo buộc ngược lại khi khẳng định chính Nhật Bản là quốc gia nằm ngoài khu vực đã cố tình nhúng tay vào vấn đề biển Đông và phá hoại hòa bình, ổn định tại khu vực này. Trung Quốc ngang nhiên tuyên bố có chủ quyền lịch sử đối với đảo Senkaku/Điếu Ngư, Trung Quốc đồng thời cảnh cáo Tokyo dừng mọi phát ngôn và hành động sai lầm để tránh gậy ông đập lưng ông[4]. Theo hãng tin AFP, hãng tin chính thức Trung Quốc Tân Hoa Xã lớn tiếng tố cáo Tokyo là đã có những nhận xét vô trách nhiệm về Trung Quốc và những hoạt động trên biển Hoa Đông, Biển Đông của Trung Quốc trong thời gian qua được Bắc Kinh cho là bình thường và hợp pháp[5].

Sau Bộ Quốc phòng là Bộ Ngoại giao Trung Quốc lên tiếng. Bà Hoa Xuân Oánh, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói rằng: Sách Trắng năm nay của Nhật Bản đã chỉ trích một cách vô căn cứ việcTrung Quốc hoàn thiện hóa việc xây dựng nền quốc phòng của mình. Đó là sự can thiệp thô bạo vào công việc nội bộ của Cộng hòa Nhân dân (CHND) Trung Hoa. Trung Quốc cực lực phản đối và coi thường những nhận xét về CHND Trung Hoa trong Sách Trắng Nhật Bản. Bà Hoa tiếp tục nói rằng Trung Quốc có chủ quyền cố hữu đối với quần đảo Điếu Ngư/Senkaku và toàn bộ vùng biển xung quanh, vì vậy cũng có quyền thực hiện mọi hạn chế lưu thông hàng không và hàng hải ở khu vực này, trên cơ sở luật pháp quốc tế và luật pháp quốc gia của nước mình. Đồng thời, bà cũng nhắc lại rằng Bắc Kinh không chấp nhận phán quyết của Tòa trọng tài quốc tế về Biển Đông nhưng vẫn giữ ý định tiếp tục giải quyết tranh chấp thông qua đối thoại với các nước tham gia tranh chấp và với tất cả các nước ASEAN để bảo vệ hòa bình và ổn định trong khu vực[6].

Thêm một vấn đề nữa liên quan đến Sách Trắng Quốc phòng Nhật Bản 2016 là trong Sách Trắng Quốc phòng năm nay, Nhật Bản nhắc lại tuyên bố chủ quyền đối với quần đảo tranh chấp mà Nhật Bản gọi là Takeshima và Hàn Quốc gọi là Dokdo. Sách Trắng Quốc phòng Nhật Bản cũng đưa ra bản đồ về vùng nhận dạng phòng không của Nhật Bản, khẳng định những quần đảo nằm về phía Đông của Hàn Quốc là của Nhật Bản. Ngay sau khi Sách Trắng được công bố, phía Hàn Quốc đã nhanh chóng lên tiếng phản đối. Bộ Ngoại giao Hàn Quốc đã ra tuyên bố khẳng định quần đảo Dokdo là lãnh thổ của Hàn Quốc, đồng thời nhấn mạnh việc Nhật Bản nhắc lại tuyên bố chủ quyền đối với quần đảo tranh chấp này là không chính đáng. Bộ trên yêu cầu Nhật Bản hành động tích cực để quan hệ giữa hai nước có thể hướng tới tương lai trên cơ sở tin cậy lẫn nhau. Bộ Quốc phòng Hàn Quốc cũng kêu gọi Nhật Bản không lặp lại hành động tương tự, đồng thời cảnh báo sẽ áp dụng các biện pháp cứng rắn trước mọi ý đồ xâm hại chủ quyền của Hàn Quốc đối với quần đảo Dokdo. Hãng thông tấn Yonhap cho biết Bộ Quốc phòng Hàn Quốc đã triệu tùy viên quân sự Đại sứ quán Nhật Bản tại Seoul tới để chính thức phản đối[7].

Sách Trắng Quốc phòng 2016 được xem đã dùng những từ ngữ mạnh mẽ nhất từ trước đến nay khi nói về các hành động mang tính khiêu khích, đe dọa an ninh quốc gia của Nhật Bản. Với việc tăng ngân sách quốc phòng lên mức kỷ lục, Chính phủ Nhật Bản đã cho thấy sự quyết tâm tăng cường năng lực tác chiến của lực lượng phòng vệ nước này nhằm bảo vệ chủ quyền, hòa bình Nhật Bản. Trọng tâm của Sách Trắng Quốc phòng Nhật Bản 2016 là hành động ngang ngược của Trung Quốc trên Biển Đông và biển Hoa Đông cũng như chương trình hạt nhân của Bắc Triều Tiên. Đặc biệt, trước những phản ứng mạnh mẽ từ phía Trung Quốc và Hàn Quốc đã cho thấy sự giận giữ đi cùng với sự lo ngại của hai nước khi Sách Trắng quốc phòng Nhật Bản công bố; và chắc chắn một điều mà ai cũng có thể nhận ra rằng Sách Trắng Quốc phòng mới của Nhật Bản đã và sẽ khiến cho mối quan hệ giữa Nhật Bản và Hàn Quốc trở nên căng thẳng; cũng như giữa Nhật Bản và Trung Quốc ngày càng khó hàn gắn hơn.

Trần Mỹ Hoa, Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á

[1];[3] Japan’s annual defense review expresses ‘deep concern’ over China muscle-flexing

http://www.japantimes.co.jp/news/2016/08/02/national/politics-diplomacy/japan-defense-review-expresses-deep-concern-china-muscle-flexing/#.V6RaoluLTIU

[2];[5] Nhật Bản chỉ trích các hành vi hung hăng trên biển của Trung Quốc

Bản dịch của TTXVN, Tin tham khảo thế giới, ngày 04/08/2016. Tr 10;11

[4] Beijing, Seoul “strongly dissatisfied” with Japan defense report

http://www.japantimes.co.jp/news/2016/08/03/national/politics-diplomacy/beijing-strongly-dissatisfied-japan-defense-report-pointing-china-threat/#.V6RajluLTIU

[6] Trung Quốc “nổi điên” với Sách Trắng quốc phòng của Nhật Bản

http://www.baomoi.com/trung-quoc-noi-dien-voi-sach-trang-quoc-phong-cua-nhat-ban/c/20004000.epi

[7] Nhật Bản công bố Sách Trắng quốc phòng 2016

http://www.baomoi.com/nhat-ban-cong-bo-sach-trang-quoc-phong-2016/c/20001384.epi