Tổng thống Nga Vladimir Putin đã có cuộc gặp song phương với Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe bên lề Diễn đàn kinh tế quốc tế Phương Đông lần thứ 2 diễn ra tại thành phố cảng Vladivostok trong hai ngày 2 và 3 tháng 9 vừa qua. Cuộc gặp gỡ giữa hai nguyên thủ tập trung vào hai vấn đề chính, thu hút sự chú ý của dư luận. Thứ nhất là hợp tác kinh tế và thứ hai là tranh chấp chủ quyền bốn hòn đảo Nhật Bản gọi là Lãnh thổ phương bắc, Nga gọi là quần đảo Nam Kuril.

Về kinh tế, Tổng thống Nga Putin có tham vọng muốn đưa vùng Viễn Đông trở thành một trong những trung tâm phát triển của Nga. Tại phiên họp toàn thể Diễn đàn Kinh tế phương Đông, Tổng thống Nga Putin đã nói "Chúng tôi đặt ra trước mình một nhiệm vụ thực sự là đầy tham vọng, với quy mô rất lớn, biến vùng Viễn Đông thành một trong những trung tâm phát triển xã hội và kinh tế của đất nước, mạnh mẽ, năng động và tiên tiến. Đó là một trong những mục tiêu quốc gia ưu tiên quan trọng nhất của chúng tôi". Ông đề cập những thành tựu đáng kể đầu tiên và đáng khích lệ nhờ chính sách chính phủ ở vùng Viễn Đông. Tăng trưởng sản xuất công nghiệp ở Viễn Đông là hơn 5%, trong khi chỉ số tăng trưởng chung cho cả  nước là 0,3%. Trong một năm qua, khu vực đã thu hút hơn 1 nghìn tỷ rúp đầu tư. Khởi động thực hiện hơn 300 dự án đầu tư. Chứng tỏ là các cơ chế đề xuất hỗ trợ doanh nghiệp đáp ứng nhu cầu"[1].

Các công ty Nhật Bản thâm nhập vào thị trường Nga từ sau năm 2000 ngày càng đa dạng, tập trung khai thác tài nguyên như dầu mỏ, khí thiên nhiên. Nhờ xuất khẩu tài nguyên như khí thiên nhiên, kinh tế Nga tiếp tục tăng trưởng từ 5%-10%. Chính phủ Nga có nhiều biện pháp ưu đãi về thuế nhằm hỗ trợ các công ty Nhật Bản vào thị trường Nga. Ví dụ như năm 2007, Tổng thống Putin đã tới tham dự lễ khánh thành xưởng sản xuất của Toyota tại thành phố  Sankt-Peterburg.

Theo số liệu thống kê của Bộ ngoại giao Nhật Bản, năm 2006, mới chỉ có 296 công ty tham gia vào thị trường Nga thì thời điểm tháng 10 năm 2015 con số này tăng lên 452. Kim ngạch đầu tư từ Nhật Bản vào Nga năm 2000 là 28 triệu USD, năm 2015 tăng lên 1,8 tỉ USD.

Do cuộc khủng hoảng Ucraina, Nga bị các nước phương Tây và Mỹ trừng phạt nên giá dầu giảm khiến kinh tế suy giảm. Trong bối cảnh đó, phát triển vùng viễn đông, Siberia được kỳ vọng vào sự đầu tư của Nhật Bản.

Nhật Bản muốn tăng cường hợp tác kinh tế. Trong cuộc gặp gỡ lần trước với Tổng thống Nga Putin vào tháng 5 tại Sochi, Nga, Thủ tướng Abe đã đưa ra kế hoạch hợp tác kinh tế gồm 8 vấn đề. Lần này, nhằm cụ thể hóa sự hợp tác Thủ tướng Abe chỉ định Bộ trưởng Bộ Kinh tế Công nghiệp, ông Seko Hiroshige kiêm nhiệm phụ trách hợp tác kinh tế với Nga[2].

Về vấn đề lãnh thổ, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe kêu gọi Tổng thống Nga Vladimir Putin hợp tác giải quyết vấn đề lãnh thổ song phương nhằm tiến tới ký kết hiệp ước hòa bình. Nga hiện kiểm soát 4 đảo mà Nhật Bản tuyên bố chủ quyền. Chính phủ Nhật Bản khẳng định các đảo này là phần lãnh thổ không thể tách rời của Nhật Bản và đã bị chiếm đóng bất hợp pháp sau Chiến tranh Thế giới thứ 2. Theo ông Abe, việc hai nước láng giềng có quan hệ mật thiết như Nhật Bản và Nga vẫn chưa ký hiệp ước hòa bình là một điều không bình thường.

Liên quan đến vấn đề  này, trang báo mạng Spunik dẫn lời Tổng thống Putin rằng không phải là câu chuyện trao trả hay bán lại, phải tìm phương thức giải quyết để bên nào cũng là người có lợi, không cảm thấy mình thua thiệt. Việc ký kết Hiệp ước Hòa bình với Nhật Bản đương nhiên rất quan trọng, chúng tôi thực sự mong muốn tìm kiếm giải pháp với người bạn Nhật Bản[3].

Cuộc hội đàm này là lần thứ 14 hai lãnh đạo gặp nhau và chắc chắn hai bên đang xây dựng mối quan hệ tin tưởng lẫn nhau ở mức độ nhất định. Trong bài phát biểu tại hội nghị, Thủ tướng Abe đề xuất mỗi năm họp 1 lần tại Vladivostok. Hai bên chính thức thống nhất sẽ có cuộc gặp thượng định vào ngày 15 tháng 12 năm 2016 tại Yamaguchi, Nhật Bản. Với tần suất như vậy có thể thấy sự chú trọng ngoại giao với Nga của Thủ tướng Shinzo Abe. Có ý kiến cho rằng đó là do ảnh hưởng tư tưởng từ ông nội và cha của Thủ tướng Abe. Ông nội Thủ tướng Abe là cựu Thủ tướng Kishi Nobusuke, người có tư tưởng sửa đổi Hiến pháp và yêu cầu trao trả lại lãnh thổ phương Bắc. Bố ông là cựu Ngoại trưởng Abe Shintaro cũng rất coi trọng ngoại giao với Liên Xô thời đó. Ông Shinzo Abe từng làm việc trong văn phòng thư ký của cha ông. Có lẽ ông muốn hoàn thành những công việc mà cha và ông mình chưa làm được.

Chuyến thăm Nhật Bản vào ngày 15 tháng 12 tới đây của Tổng thống Nga là cơ hội quí giá để thúc đẩy tiến trình giải quyết vấn đề lãnh thổ, chính phủ Nhật Bản đang nỗ lực thu xếp chuẩn bị cho cuộc gặp gỡ này. Tuy nhiên, tại Nga, ý kiến phản đối trao trả lãnh thổ phương Bắc rất mạnh mẽ. Vùng biển xung quanh là con đường giao thông thuộc Thái Bình Dương, có vai trò trọng yếu về mặt quân sự. Quân đội thường trú của Nga cũng gia tăng tại khu vực này. Thỏa thuận về lãnh thổ khó có thể lạc quan được.

Trong lần gặp trước tại Sochi vào tháng 5, Thủ tướng Abe đã cố gắng thúc đẩy thỏa thuận theo cách tiếp cận mới, nhưng chỉ là đề nghị trả lại chứ không phải sự hiện thực hóa. Đó là con đường khai thông tình hình, tăng cường về chất trong quan hệ cũng như phát triển hợp tác kinh tế giữa hai nước.

Tổng thống Putin muốn phục hồi nước Nga hùng cường, không đơn giản nhượng bộ vấn đề lãnh thổ. Lần này khó có sự tiến triển nhiều trong vấn đề lãnh thổ. Mặt khác, Tổng thống Putin thể hiện mối quan tâm lớn về phục hồi ngành công nghiệp của khu vực viễn đông. Thủ tướng Abe coi trọng đối thoại, tăng cường quan hệ hai nước và muốn có sự tiến triển hơn về vấn đề lãnh thổ phương Bắc.

Mặt khác, chính phủ Mỹ nói rằng không lo lắng về chuyến thăm Nhật Bản của Tổng thống Putin. Song, Mỹ có mối quan hệ không tốt với Nga xung quanh vấn đề Ucraina, nên Washington không thể không bận tâm về sự xích lại gần nhau giữa Nhật Bản và Nga. Đối với Thủ tướng Abe, quan hệ Nhật - Mỹ là quan trọng nhất, song có lẽ không thể lúc nào cũng đi theo lời nói của Mỹ. Vừa duy trì quan hệ mật thiết với Mỹ, vừa tăng cường quan hệ với Nga. Đây là bài toán khó đối với Nhật Bản.

Phan Cao Nhật Anh, Trung tâm nghiên cứu Nhật Bản, Viện nghiên cứu Đông Bắc Á

[1]Ông Putin: Viễn Đông phải là một trong những trung tâm phát triển của Nga

http://vn.sputniknews.com/russia/20160903/2347689/putin-vien-dong-phat-trien-nga.html

[2]日ロ首脳会談始まる

http://www3.nhk.or.jp/news/html/20160902/k10010666241000.html?utm_int=word_contents_list-items_010&word_result=%E6%97%A5%E3%83%AD%E9%A6%96%E8%84%B3%E4%BC%9A%E8%AB%87

[3]ロシアは領土を売り買いなどしないが、日本とのクリル問題の解決を見つけることを望んでいる―プーチン大統領

http://jp.sputniknews.com/politics/20160902/2719547.html