Ngày 15/9, Bộ trưởng Quốc phòng Nhật Bản Tomomi Inada lần đầu tiên tới thăm Mỹ trên cương vị mới đã đưa ra tuyên bố rằng: Nhật Bản sẽ tăng cường các hoạt động tại Biển Đông thông qua các cuộc tuần tra huấn luyện chung với Mỹ và các cuộc tập trận song phương và đa phương với lực lượng hải quân các nước trong khu vực. Trong bài phát biểu tại Trung tâm Nghiên cứu các vấn đế chiến lược và quốc tế tại Washington, bà Inada cho biết, Nhật Bản sẽ tăng cường các hoạt động trong khu vực, nơi Nhật Bản với Mỹ chia sẻ mối lo ngại chung về các tuyên bố chủ quyền gia tăng của Trung Quốc, trong đó bao gồm việc xây dựng năng lực cho các quốc gia ven biển. Nhật Bản cũng có tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc trên biển Hoa Đông. Bà Inada nói nếu thế giới bỏ qua cho những hành vi cố tình nhằm thay đổi luật pháp và cho phép việc bẻ cong các quy định xảy ra, thì có thể sẽ có những hệ quả mang tính toàn cầu. Bên cạnh đó, bà Inada khẳng định: Trong bối cảnh này, tôi ủng hộ mạnh mẽ các cuộc tuần tra tự do hàng hải của Hải quân Mỹ, hoạt động đã được thực hiện từ lâu để duy trì trật tự hàng hải quốc tế dựa trên các quy định của luật pháp. Bộ trưởng Quốc phòng Nhật Bản cũng thông báo, về phần mình, Nhật Bản sẽ tăng cường các hoạt động trên Biển Đông thông qua các hoạt động như Lực lượng Phòng vệ biển Nhật Bản tham gia các chuyến huấn luyện tuần tra chung với Hải quân Mỹ và tham gia các cuộc tập trận song phương và đa phương với các hải quân trong khu vực. Phản ứng trước tuyên bố của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Nhật, Hải quân Mỹ ra một tuyên bố viết: “Mỹ hoan nghênh Nhật Bản đã quan tâm tới việc gia tăng hoạt động hải quân trên Biển Đông. Chúng tôi tiếp tục tìm kiếm các biện pháp để thúc các nỗ lực hợp tác Mỹ-Nhật để đóng góp vào an ninh và ổn định trong khu vực”[1].

Về phía Trung Quốc, sau khi Tokyo cho biết sẽ đẩy mạnh các hoạt động ở ngoài biển thông qua các cuộc tuần tra chung với Washington, ngày 19/9, Trung Quốc lên tiếng cáo buộc Nhật Bản làm gây rối tình hình Biển Đông. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lục Khảng khẳng định các nước trong khu vực đã đồng thuận rằng vấn đề Biển Đông cần được giải quyết thông qua đàm phán giữa các bên trực tiếp có liên quan. Trung Quốc và các quốc gia Đông Nam Á nên đồng tâm hợp lực cùng nhau duy trì hòa bình và ổn định ở Biển Đông.

Trong một cuộc họp báo hàng ngày, khi được hỏi về phát biểu của quan chức Nhật Bản, ông Lục nói: “Hãy nhìn vào kết quả của việc Nhật Bản tham gia làm rối loạn tình hình Biển Đông dưới chiêu bài hành động thay cho cộng đồng quốc tế”. Ông Lục còn nói thêm rằng hành động của Nhật Bản đã khiến các nước khác xa lánh và Nhật Bản đã thất bại trong việc bắt những nước khác nhìn theo quan điểm của mình. Ông Lục một lần nữa khẳng định Trung Quốc kiên định trong quyết tâm bảo vệ chủ quyền và lợi ích hàng hải của mình[2].

Hơn một tuần sau khi bà Tomomi Inada, tân Bộ trưởng quốc phòng Nhật Bản khẳng định, Tokyo có kế hoạch tăng cường hiện diện một cách toàn diện ở Biển Đông, ngày 26/9 tại Washington , người đứng đầu Lực lượng phòng vệ Biển Nhật Bản, Đô đốc Tomohisa Takei một lần nữa lên tiếng chỉ trích tham vọng của Trung Quốc giành quyền bá chủ ở Biển Đông và biển Hoa Đông. Đồng thời, ông cũng kêu gọi hai bên nối lại các chuyến thăm cảng và trao đổi nhân sự vốn bị trì hoãn trong vài năm qua liên quan tới căng thẳng ngoại giao giữa Bắc Kinh và Tokyo. Theo ông Takei, các chuyến thăm của giới quan chức hải quân và tàu chiến của hai nước sẽ là cầu nối giúp cải thiện căng thẳng giữa lực lượng vũ trang của hai quốc gia. Ông nói: “Hoạt động này nên được nối lại càng sớm càng tốt. Chúng tôi vẫn luôn rộng mở cánh cửa”. Ông Takei cho rằng, tuyên bố hồi tuần trước của Bộ trưởng Quốc phòng Tomomi Inada về việc Nhật Bản sẽ tham gia các cuộc huấn luyện chung với Mỹ không có nghĩa là Tokyo sẽ tham gia tuần tra chung với Hải quân Mỹ ở Biển Đông. Và tuyên bố của bà Inada đã bị hiểu nhầm. Ông nói: Tuyên bố của bà Inada có nghĩa là di chuyển từ nơi này đến nơi khác và tận dụng cơ hội đó để tiến hành các cuộc tập trận song phương và đa phương, tham gia huấn luyện cùng với quân đội nước ngoài. Đây là hoạt động huấn luyện thường xuyên mà chúng tôi đã tiến hành trong những năm gần đây. Ông Takei khẳng định Nhật Bản hiện chưa có kế hoạch tham gia tuần tra chung với Hải quân Mỹ nhằm đảm bảo quyền tự do hàng hải trên Biển Đông[3].

Ngay sau đó, trong cuộc họp báo hàng tháng diễn ra vào ngày 29/9, phát ngôn viên Bộ Quốc phòng Trung Quốc Dương Vũ Quân đã đưa ra lời cảnh báo rằng Nhật Bản đang “đùa với lửa” khi đang cố tình khuấy động tại khu vực tranh chấp ở Biển Đông bằng việc tham gia tuần tra chung với Mỹ. Đồng thời, Trung Quốc tuyên bố rằng nước này sẽ không chỉ ngồi ngoài lề để xem và sẽ có những hành động cụ thể. Ông Dương nói: “Chúng tôi phải nói với Nhật Bản rằng đây là một tính toán sai lầm. Nếu Nhật Bản muốn tham gia tuần tra chung hoặc tập trận trong vùng biển thuộc quyền tài phán của Trung Quốc thì họ thực sự đang đùa với lửa. Lực lượng quân sự của Trung Quốc sẽ không ngồi yên”[4].

Quan hệ giữa Nhật Bản và Trung Quốc, hai nền kinh tế lớn nhất Châu Á, lâu nay đã bị phủ bóng vì tranh cãi về lịch sử chiến tranh và tranh chấp lãnh thổ ở Biển Hoa Đông, cùng những vấn đề khác. Mối quan hệ ấy sẽ ngày càng trở nên mờ nhạt nếu như Trung Quốc vẫn tiếp tục ngang nhiên tuyên bố yêu sách phi lý chiếm gần trọn Biển Đông. Về phía Trung Quốc, đã nhiều lần nước này lên án các động thái mà Bắc Kinh cho là sự can thiệp quá sâu của Mỹ và Nhật Bản vào khu vực Biển Đông. Còn Tokyo sẽ vẫn tiếp tục lên án lên những hành động bất chấp sự phản đối từ khu vực và quốc tế của Bắc Kinh như: đơn phương thay đổi hiện trạng và những quy tắc hiện hành bằng cách xây dựng trái phép đảo nhân tạo trên Biển Đông và xâm chiếm lãnh hải Nhật Bản trên biển Hoa Đông. Một thực tế rằng, cả Mỹ và Nhật Bản dù không có tranh chấp trên Biển Đông nhưng thông qua những hành động của hai nước đã cho cả thế giới thấy được lý tưởng của Tokyo và Washington, hai quốc gia luôn đề cao lợi ích và tự do hàng hải tại Biển Đông, đồng thời với những nỗ lực trong hợp tác Mỹ-Nhật đã góp phần quan trọng vào an ninh và ổn định trong khu vực.

Trần Mỹ Hoa, Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á

[1] Japan to conduct training patrols with U.S. in South China Sea

https://www.japantoday.com/category/politics/view/japan-to-conduct-training-patrols-with-u-s-in-south-china-sea

[2] China says Japan trying to 'confuse' South China Sea situation

https://www.japantoday.com/category/politics/view/china-says-japan-trying-to-confuse-south-china-sea-situation

[3] Japan's navy chief urges resumption of China port visits

https://www.japantoday.com/category/politics/view/japans-navy-chief-urges-resumption-of-china-port-visits

[4] Trung Quốc dọa Nhật đừng 'đùa với lửa' trên Biển Đông

http://www.baomoi.com/trung-quoc-doa-nhat-dung-dua-voi-lua-tren-bien-dong/c/20453366.epi