Từ  lâu Trung Quốc và Nhật Bản đã đối đầu nhau trong cuộc tranh chấp chủ quyền tại quần đảo không người ở, trên biển Hoa Đông mà người Nhật gọi là Senkaku và Trung Quốc gọi là Điếu ngư. Cũng vì lý do này mà mối quan hệ giữa hai nước tiếp tục xấu đi. Hai nền kinh tế lớn nhất Châu Á đã điều tàu bè tới tuần tra vùng biển này, đồng thời điều máy bay chiến đấu hoạt động trên vùng trời biển Hoa Đông làm dấy lên quan ngại về nguy cơ xảy ra chạm trán có thể dẫn tới xung đột. Theo báo cáo từ Lực lượng phòng vệ Nhật Bản, trong 6 tháng tính cho tới cuối tháng 9 vừa qua, máy bay chiến đấu Nhật Bản đã theo dõi và ngăn chặn máy bay quân sự Trung Quốc 407 lần, so với 231 lần trong cùng kỳ năm ngoái. Tuy nhiên, gần đây Bộ Quốc phòng Trung Quốc vào hôm 27/10 đã cáo buộc trở lại Nhật Bản, cho rằng máy bay của không quân Nhật Bản khóa radar máy bay Trung Quốc, đồng thời khiêu khích và gây nguy hiểm cho sự an toàn của máy bay quân sự của Trung Quốc.

Phát ngôn viên Bộ Quốc phòng Trung Quốc Ngô Khiêm cho biết không quân Trung Quốc hoạt động dựa trên luật pháp và quy tắc quốc tế. Ông Ngô cũng cáo buộc Tokyo tăng cường giám sát và can thiệp vào các hoạt động huấn luyện, đào tạo thường xuyên của Bắc Kinh. Ông Ngô Khiêm đã nói trong cuộc họp báo hàng tháng rằng: “Thêm nữa là, khi máy bay của Lực lượng phòng vệ Nhật Bản gặp máy bay Trung Quốc, radar của họ bật lên, gây nhiễu tín hiệu hồng ngoại và có những hành động không chuyên nghiệp cũng như khiêu khích gây nguy hiểm”. Theo ông Ngô: “Điều này đe dọa đến sự an toàn cho máy bay và phi công Trung Quốc, là gốc rễ của các vấn đề hàng không, hàng hải giữa Trung Quốc và Nhật Bản”. Ông Ngô nói thêm Bắc Kinh kêu gọi Tokyo hành xử trách nhiệm và ngăn chặn những sự cố như vậy tiếp diễn. Phía Trung Quốc thì cho rằng họ có quyền tuần tra khu vực nhằm mục đích bảo vệ an ninh quốc gia, chủ quyền của mình. Trong khi đó, việc Nhật Bản ủng hộ phán quyết của Tòa Trọng tài Thường trực (PCA), The Hague – Hà Lan vào tháng 7 về việc bác bỏ yêu sách “đường chín đoạn” của Trung Quốc ở Biển Đông đã làm cho Bắc Kinh rất tức giận. Trung Quốc tuyên bố không công nhận phán quyết của toà án quốc tế và lặp lại lập trường của họ là các nước không có liên quan, như Hoa Kỳ và Nhật Bản, không nên can thiệp vào vụ tranh chấp chủ quyền Biển Đông.

Về phía Nhật Bản, trước nhưng hành động tăng cường bành trướng hết sức quyết đoán củaTrung Quốc trên Biển Đông, Tokyo tỏ rõ sự lo ngại, đồng thời tìm cách mở rộng ảnh hưởng của Nhật Bản tại biển Hoa Đông và phía Tây Thái Bình Dương. Và ngoài ra, Nhật Bản cũng đang tăng cường quan hệ trong khu vực, đặc biệt với Philippines và Việt Nam[1].

Quan hệ giữa Nhật Bản và Trung Quốc tiếp tục  diễn biến căng thẳng khi vào ngày 1/11, Ngoại trưởng Nhật Bản Fumio Kishida thông báo rằng chính phủ Nhật Bản đã có công hàm phản đối Trung Quốc sau khi phát hiện một tàu khoan thăm dò của Bắc Kinh thả neo và có một số hoạt động gần các mỏ khí đốt trên biển Hoa Đông. Ngoại trưởng Nhật Bản đã bày tỏ “hết sức lấy làm tiếc” về việc Trung Quốc vẫn duy trì các hoạt động khai thác đơn phương ở biển Hoa Đông bất chấp Nhật Bản nhiều lần phản đối và trong bối cảnh hải giới giữa hai nước tại vùng biển này chưa được phân định. Nguồn tin từ Bộ Ngoại giao Nhật Bản cho biết, có khả năng cao là tàu khoan thăm dò Trung Quốc đang khoan thử nghiệm để chuẩn bị cho việc xây dựng một giàn khoan dầu và khí đốt mới trên biển Hoa Đông.

Trong năm nay, Nhật Bản đã nhiều lần kêu gọi Trung Quốc ngừng chương trình khai thác tài nguyên gần giới tuyến do Tokyo đề xuất phân chia các Vùng Đặc quyền Kinh tế của Nhật Bản và Trung Quốc trên biển Hoa Đông. Tuy nhiên, Bắc Kinh không thừa nhận giới tuyến này và tuyên bố vùng đặc quyền kinh tế của mình kéo dài đến rìa thềm lục địa, gần với tỉnh Okinawa của Nhật Bản[2].

Hành động trước chưa được xoa dịu thì tiếp tục lại có thêm những hành động gây gia tăng căng thẳng khác. Mới đây, ngày 6/11 Tokyo lại lên tiếng phản đối Bắc Kinh sau khi bốn tàu tuần duyên Trung Quốc xâm nhập vào vùng biển xung quanh quần đảo Senkaku/Điếu Ngư. Theo thông tin của Lực lượng phòng vệ bờ biển Nhật Bản, bốn chiếc tàu của Trung Quốc đã xâm nhập khu vực trên vào lúc 10 giờ (giờ địa phương) ngày 6/11 và ở lại đó hai tiếng rồi mới rời đi. Cùng ngày, Tokyo đã lên tiếng phản đối tới Bộ Ngoại giao Trung Quốc thông qua sứ quán Nhật tại Bắc Kinh, đồng thời nhấn mạnh các hòn đảo này là “một phần lãnh thổ vốn có của Nhật Bản”. Theo lời của một quan chức chính phủ Nhật Bản cho biết, văn phòng của Thủ tướng Shinzo Abe đã tăng cường đội ngũ phụ trách theo dõi các hải thuyền Trung Quốc. Trong năm nay, Tokyo đã gửi ít nhất 32 công hàm phản đối Bắc Kinh thông qua các kênh ngoại giao liên quan đến những cáo buộc tàu Trung Quốc xâm phạm lãnh hải Nhật Bản và tàu của Trung Quốc đã 31 lần thâm nhập vào vùng biển Nhật Bản[3].

Về phía Trung Quốc, Bắc Kinh luôn đưa ra tuyên bố chủ quyền quần đảo không người ở Senkaku/Ngư Điếu và thường xuyên điều tàu bảo vệ biển đến gần khu vực này. Còn phía Nhật Bản, Tokyo không chấp nhận và thường chỉ trích Trung Quốc làm gia tăng căng thẳng trong khu vực trước những hành động đơn phương đó. Mối quan hệ giữa Trung Quốc và Nhật Bản, hai nước có nền kinh tế lớn thứ 2 và thứ 3 thế giới, đang bị ảnh hưởng nghiêm trọng vì cuộc tranh chấp chủ quyền quần đảo Senkaku/Ngư Điếu gay gắt cũng như việc Tokyo bất bình với việc Trung Quốc ngày càng trở nên hung hăng ở Biển Đông - tuyến hàng hải quốc tế chiến lược. Cùng với những diễn biến mới nhất ở trên đây, một lần nữa sự việc này lại tiếp tục làm gia tăng căng thẳng quan hệ giữa hai cường quốc hàng đầu khu vực châu Á, dù rằng đã có những lúc mối quan hệ đó cũng đã được cải thiện phần nào nhưng phải nói khách quan rằng nền tảng của mối quan hệ ngoại giao này là chưa vững chắc.

Trần Mỹ Hoa, Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản, Viện nghiên cứu Đông Bắc Á

[1]China says Japanese military endangering Chinese aircraft

https://www.japantoday.com/category/politics/view/china-says-japanese-military-endangering-chinese-aircraft

[2]Japan protests Chinese drilling ship activity near East China Sea gas fields

http://www.japantimes.co.jp/news/2016/11/01/national/politics-diplomacy/japan-protests-chinese-drillship-activity-east-china-sea/#.WCnck9KLTIX

[3]Japan protests for 32nd time this year after Chinese ships sail near disputed isles

https://www.japantoday.com/category/politics/view/japan-protests-for-32nd-time-this-year-after-chinese-ships-sail-near-disputed-isles