Việc ông Donald Trump trúng cử đã tạo ra cú sốc cho nhiều người nhất là đối với giới chức Nhật Bản. Dấu hiệu của sự lo lắng chính là việc Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đã trở thành một trong những nhà lãnh đạo đầu tiên đến New York để gặp vị Tổng thống mới đắc cử này.

Thủ tướng Abe đã không lãng phí bất cứ khoảng thời gian nào sau khi ông Trump được bầu làm Tổng Thống thứ 45 của Mỹ. Hành động của ông Abe sẽ khiến cho mọi người đặt câu hỏi: Tại sao ông Abe lại vội vàng như vây? Phải chăng là do ông Abe đang cố che đi việc làm của mình khi tháng 9 vừa qua trong chuyến thăm New York tham dự cuộc họp Đại hội đồng Liên hợp quốc, ông đã dành thời gian cho cuộc gặp riêng với ứng cử viên tổng thống của đảng Dân chủ, bà Hillary Clinton, mà không có cuộc gặp sau đó với ứng cử viên đảng Cộng hòa ông Donald Trump. Hay cũng có thể cuộc gặp sớm với ông Trump, là do sự lo lắng của chính phủ Nhật Bản về những chính sách của chính quyền Trump đối với Nhật Bản bởi trong chiến dịch tranh cử, ông Trump đã nhiều lần nhấn mạnh nếu Nhật Bản không chi trả toàn bộ chi phí, Mỹ sẽ rút quân khỏi Nhật Bản [1].

Liệu rằng chiến thắng của ông Trump có đe dọa đến liên minh Mỹ - Nhật? Ông Donald Trump từng chỉ trích Hiệp ước An ninh Mỹ-Nhật vì Hiệp ước này không yêu cầu Nhật Bản có những trợ giúp Mỹ trong trường hợp nước này bị tấn công. Trong chiến dịch tranh cử, ông Trump tuyên bố: “Chúng ta có một hiệp ước với Nhật Bản đề cập rõ nếu như Nhật Bản bị tấn công, thì nước Mỹ phải sử dụng mọi lực lương và sức mạnh của mình. Tuy nhiên, nếu như nước Mỹ bị tấn công, Nhật Bản sẽ không làm gì hết. Họ có thể ở nhà để xem qua tivi Sony”. Với khẩu hiệu “Nước Mỹ trên hết”, từ nhiều tháng nay, ông Donald Trump vẫn đe dọa đàm phán lại hoặc bãi bỏ những thỏa thuận quốc phòng với các đồng minh truyền thống của Washington. Ông đã chỉ rõ “Các quốc gia đồng minh này cần phải trả tiền vì nước Mỹ đang ở một thời kỳ khác với cách đây 40 năm”. Ông Trump từng nói “Có thể Nhật Bản buộc phải tự bảo vệ mình để chống lại Triều Tiên”.

Nguy cơ xem xét lại những liên minh truyền thống là có thể xảy ra nếu như Tổng thống Donald Trump thực hiện những tuyên bố của mình trong chiến dịch tranh cử. Việc ông Trump yêu cầu các nước đồng minh Mỹ phải tăng các khoản đóng góp tài chính sẽ làm gia tăng lo ngại không chỉ đối với Nhật Bản mà còn cả với các đồng minh khác. Chúng ta có thể nhận ra nguy cơ tan rã các liên minh với Mỹ cũng như sự đảo ngược lại chiến lược tái cân bằng sang Châu Á do Chính quyền Obama đã tạo dựng, mà Nhật Bản là quốc gia ủng hộ mạnh mẽ chiến lược này vì cho rằng đó là giải pháp quan trọng để đối phó với Trung Quốc ngày càng hung hăng trong vấn đề lãnh hải và Triều Tiên với hàng loạt các vũ thử vũ khí hạt nhân và tên lửa đạn đạo được tiến hành[2].

Thêm vào đó, cách tiếp cận của Chính quyền Trump với Trung Quốc chắc chắn gây ra những tác động đối với Nhật Bản, mặc dù chính sách của ông Trump đối với Trung Quốc chưa thực sự rõ ràng do ông chỉ tập trung vào khía cạnh kinh tế, và trong suốt quá trình tranh cử lời lẽ của ông với Trung Quốc rất cứng rắn.Tuy nhiên, vì ông Trump vốn là một doanh nhân nên rất có thể ông Donald Trump sẽ tăng cường quan hệ với Trung Quốc. Điều này cũng có thể dẫn đến sự hạ thấp vai trò của Nhật Bản trong chiến lược của Mỹ đối với Đông Á[3].

Ngoài ra, có một điểm mà ông Donald Trump cũng tỏ ra quan tâm đó là Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP). Trước bầu cử, Donald Trump không chỉ phê phán mạnh mẽ chính sách TPP của Chính quyền Obama, mà còn rêu rao sau khi lên cầm quyền muốn hủy bỏ hiệp định này. Trái lại, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đã đặt cược vận mệnh chính trị của mình vào TPP vì theo ông, TPP là yếu tố quan trọng để thúc đẩy nền kinh tế Nhật Bản và Chính quyền ông Abe vẫn tích cực thúc đẩy Nhật Bản gia nhập TPP. Hạ viện Nhật Bản vào ngày 10/11 đã thông qua dự luật liên quan đến TPP, ngày 11/11 thông qua ở Thượng Viện. Tuy nhiên, tình hình thực tế hiện nay cho thấy, TPP không có sự tham gia của Mỹ và hành động trên có thể sẽ trở thành việc làm không ý nghĩa của Nhật Bản[4].

Có thể nhận thấy rằng, việc ông Donald Trump trúng cử Tổng thống sẽ làm cho liên minh Nhật – Mỹ ổn định kéo dài từ sau chiến tranh xuất hiện sự điều chỉnh. Tuy nhiên, mối liên minh này sẽ vẫn có giá trị cốt lõi trong chiến lược đối với châu Á của Mỹ dưới thời Chính quyền Donald Trump. Liên minh Mỹ - Nhật chính là “mỏ neo” cho lợi ích sống còn của Mỹ tại châu Á. Liên minh này đảm bảo cho sự hiện diện về chính trị và kinh tế của Mỹ tại Đông Á, giúp Mỹ có thể phản ứng nhanh chóng với các thảm họa thiên nhiên và phát huy khả năng triển khai sức mạnh của Mỹ trên thế giới. Từ lâu nay, Nhật Bản và các nước khác trong khu vực vẫn được hưởng lợi từ sự cân bằng chiến lược này. Liên minh này là thực sự cần thiết trong việc duy trì nhiệm vụ bảo vệ Nhật Bản và đảm bảo an ninh tại Đông Á. Hiện nay, liên minh Nhật - Mỹ còn có nhiệm vụ giải quyết các vấn đề an ninh phi truyền thống như; chống chủ nghĩa khủng bố, biến đổi khí hậu…và thúc đẩy duy trì trật tự dựa trên luật pháp quốc tế. Vượt lên trên lợi ích riêng rẽ của hai nước, liên minh này đa nuôi dưỡng và củng cố những giá trị và lợi ích chung thông qua sự tương tác toàn diện giữa hai bên. Và chính ông Trump đã thừa nhận không cần thiết phải từ bỏ liên minh Mỹ - Nhật[5].

Còn với Nhật Bản, ngày 17/11 Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe và Tổng thống mới đắc cử của Mỹ Donald Trump đã cuộc hội đàm tại thành phố New York. Thủ tướng Abe cho biết với báo giới sau cuộc gặp kéo dài 90 phút rằng ông và Tổng thống đắc cử Trump đã có cuộc trò chuyện với tinh thần thẳng thắn và trong bầu không khí ấm cúng. Mặc dù hạn chế tiết lộ nội dung chi tiết vì đây là cuộc gặp không chính thức song nhà lãnh đạo Nhật Bản nhấn mạnh “Cuộc nói chuyện khiến tôi có niềm tin chúng tôi có thể xây dựng một quan hệ dựa trên sự tin tưởng nhau”. Thủ tướng Abe cũng cho rằng Tổng thống đắc cử Donald Trump là một nhà lãnh đạo đáng tin cậy, ông nói: “Liên minh không thể tồn tại nếu không có lòng tin. Tôi tự tin rằng Tổng thống đắc cử Donald Trump là một lãnh đạo đáng tin cậy”[6].

Trần Mỹ Hoa, Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản, Viện nghiên cứu Đông Bắc Á

[1] Lý do Thủ tướng Nhật Bản gặp Tổng thống Mỹ đắc cử Donald Trump lúc này

Bản dịch của TTXVN, Tin tham khảo thế giới, ngày 17/11/2016. Tr17.

[2]Tương lai liên minh Nhật – Mỹ dưới thời Donald Trump

Bản dịch của TTXVN, Tin tham khảo thế giới, ngày 17/11/2016. Tr18,19.

[3] Liên minh Nhật – Mỹ dưới thời Donald Trump

Bản dịch của TTXVN, Tin tham khảo thế giới, ngày 19/11/2016. Tr 22, 23.

[4] Donald Trump thắng cử, quan hệ Nhật – Mỹ có còn tốt không?

Tài liệu tham khảo đặc biệt, TTXVN, ngày 23/11/2016, Tr 16.

[5] Liên minh Nhật – Mỹ dưới thời Donald Trump

Bản dịch của TTXVN, Tin tham khảo thế giới, ngày 19/11/2016. Tr 22, 23.

[6] Abe says he is confident of building trust with Trump after 90-minute meeting

https://www.japantoday.com/category/politics/view/abe-trump-conclude-hastily-arranged-meeting-in-new-york