Ngày 15/1/2017, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe và Tổng thống Indonesia Joko "Jokowi" Widodo đã có cuộc gặp cấp cao tại Jakarta, khẳng định sự phối hợp về an ninh hàng hải trong bối cảnh căng thẳng do Trung Quốc gia tăng lực lượng quân sự của tại các vùng biển tranh chấp ở Biển Đông.

Thủ tướng Abe cho biết ông và ông Jokowi "trao đổi quan điểm về sự phát triển của tình hình khu vực, bao gồm vấn đề đang là mối quan tâm của cộng đồng quốc tế và có ảnh hưởng trực tiếp đến hòa bình và ổn định của khu vực là vấn đề Biển Đông”[1].

Trong một thông báo chung tại Bogor Palace, Thủ tướng Abe cam kết sẽ thúc đẩy hợp tác song phương về an ninh hàng hải và sự phát triển các hòn đảo xa bờ của Indonesia, bao gồm cả quần đảo Natuna ở rìa phía nam Biển Đông. Hai nước cũng sẽ tăng cường hợp tác hàng hải liên quan đến tuần tra của Hải quân Indonesia ở các vùng lân cận quần đảo Natuna. Ông Abe khẳng định với các phóng viên: "Hợp tác hàng hải là ưu tiên hàng đầu" đối với Tokyo.

Hải quân Indonesia rất cảnh giác trong việc giám sát và tuần tra gần quần đảo Natuna. Lực lượng này cũng thẳng tay trấn áp các tàu đánh cá Trung Quốc hoạt động trái phép trong vùng đặc quyền kinh tế của Indonesia.

Thủ tướng Abe cũng tuyên bố Tokyo sẽ cung cấp cho Indonesia khoản vay trị giá 73,9 tỉ yên phục vụ các dự án tưới tiêu và xây dựng bảo vệ bờ biển. Đáp lại, Tổng thống Jokowi cho biết hai nhà lãnh đạo đã nhất trí tổ chức một cuộc họp "2+2" giữa bộ trưởng quốc phòng và bộ trưởng ngoại giao hai nước tại Jakarta vào cuối năm nay. Cơ chế đối thoại “2+2” giữa hai nước được khởi động từ cuối năm 2015 là sự kiện đáng chú ý vì đây là lần đầu tiên Nhật Bản mở đối thoại “2+2” với một quốc gia Đông Nam Á[2].

Trung Quốc thừa nhận chủ quyền của Indonesia đối với quần đảo Natuna song đồng thời cho rằng hai nước có những yêu sách chồng lấn về quyền và lợi ích hàng hải trong khu vực này cần được giải quyết – khẳng định này bị Indonesia bác bỏ. Indonesia cũng đã đề nghị hợp tác với Nhật Bản trong việc thăm dò dầu khí trong vùng lân cận của đảo.

Về các vấn đề khác, ông Jokowi và ông Abe nhất trí liên lạc chặt chẽ với Tổng thống Mỹ mới đắc cử Donald Trump trong việc duy trì hòa bình và ổn định ở khu vực Châu Á – Thái Bình Dương. Hai nhà lãnh đạo cũng nhất trí về tầm quan trọng của “luật pháp” và giải quyết hòa bình các tranh chấp- ám chỉ rõ ràng tới các tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đông.

Thủ tướng Abe và Tổng thống Widodo cũng thảo luận về cơ hội hợp tác trong các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng, bao gồm đường sắt và cảng biển. Indonesia là nền kinh tế lớn nhất khu vực Đông Nam Á, Tổng thống Widodo rất nỗ lực trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế thông qua tăng cường phát triển cơ sở hạ tầng, cụ thể là hệ thống đường sá, đường sắt và cảng. Hai nhà lãnh đạo đã thảo luận một dự án đường sắt tiêu chuẩn kết nối hai trung tâm kinh doanh lớn nhất của Indonesia, Jakarta và Surabaya. Dự án này là một phần của nỗ lực khôi phục tuyến đường sắt 725 km giữa Jakarta và Surabaya. Trước đó, Nhật Bản đã thua Trung Quốc trong cuộc đấu thầu xây dựng tuyến đường sắt cao tốc đầu tiên của Indonesia kết nối Jakarta và Bandung, thủ phủ của Tây Java, vào tháng 9/2015. Tổng thống Widodo cho biết đầu tư của Nhật Bản vào Indonesia trong năm 2016 lên đến 4,5 tỉ USD, tăng gần gấp đôi so với năm 2015[3].

Indonesia là một trong bốn điểm dừng chân trong chuyến thăm bốn nước của ông Abe (Philippines, Australia, Indonesia và Việt Nam). Một quan chức cấp cao Nhật Bản cho biết: “Chuyến thăm nhằm tái khẳng định tầm quan trọng của mạng lưới đồng minh của Mỹ ở Châu Á – Thái Bình Dương và tăng cường hợp tác giữa các nước lớn trong khu vực. Nhật Bản hy vọng thực hiện vai trò lãnh đạo trong việc thúc đẩy sự hợp tác chặt chẽ với các quốc gia Châu Á – Thái Bình Dương trong bối cảnh những bất ổn chính trị, an ninh và kinh tế gia tăng”[4]. Nhật Bản coi Indonesia, nước có dân số lớn thứ tư trên thế giới và tiềm năng kinh tế cao, là nước có vai trò lớn trong Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Các quan chức Nhật Bản cho biết Nhật Bản hy vọng Indonesia đóng vai trò hàng đầu trong việc giải quyết những thách thức khu vực. Thực tế Nhật Bản và Indonesia rất chú trọng hợp tác quốc phòng và kinh tế giữa hai nước. Trong chuyến thăm cấp nhà nước đầu tiên bên ngoài khu vực Đông Nam Á của nhà lãnh đạo Indonesia tới Nhật Bản hồi tháng 3/2015, ông Abe và ông Wododo đã cam kết thúc đẩy quan hệ quốc phòng và kinh tế, tăng cường quan hệ về an ninh ven biển, các cuộc đối thoại thường xuyên giữa bộ trưởng ngoại giao và quốc phòng hai bên, và tăng đầu tư của Nhật Bản tại Indonesia trong bối cảnh Tokyo khuyến khích các quốc gia Đông Nam Á tham gia cùng Nhật Bản để tạo đối trọng với Trung Quốc.

Về các tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đông (tranh chấp chủ quyền liên quan tới Trung Quốc và năm chính phủ khác - Brunei, Philippines, Malaysia, Việt Nam và Đài Loan), mặc dù cả Nhật Bản và Indonesia đều không có yêu sách chủ quyền tranh chấp, song các quan chức cho biết cả hai nước đều lo ngại về việc Trung Quốc gia tăng sự hiện diện quân sự  trên các tuyến đường hàng hải và mong muốn duy trì trật tự trên cơ sở luật pháp ở Biển Đông.

Tokyo đang có tranh chấp với Bắc Kinh về quần đảo Senkaku ở Biển Hoa Đông. Quần đảo nằm dưới quyền quản lý của Nhật Bản, song Trung Quốc (gọi là Điếu Ngư) và Đài Loan (gọi là Điếu Ngư Đài) cũng đưa ra tuyên bố chủ quyền.

Vũ Mai, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á

[1]Indonesia, Japan Affirm Deeper Ties During Abe's Asian Tour

http://abcnews.go.com/International/wireStory/indonesia-japan-affirm-deeper-ties-abes-asian-tour-44789199

[2]Abe, Jokowi unite on South China Sea disputes, plan ‘two plus two’ meeting

http://www.japantimes.co.jp/news/2017/01/15/national/politics-diplomacy/abe-jokowi-unite-south-china-sea-disputes-plan-two-plus-two-meeting/#.WHxCAdJ97cc

[3]Indonesia, Japan Affirm Deeper Ties During Abe's Asian Tour

http://abcnews.go.com/International/wireStory/indonesia-japan-affirm-deeper-ties-abes-asian-tour-44789199

[4]Abe to visit Philippines, Australia, Indonesia and Vietnam

https://www.japantoday.com/category/politics/view/abe-to-visit-philippines-australia-indonesia-and-vietnam