Trong hai ngày 3 và 4 tháng 2, tân Bộ trưởng quốc phòng Mỹ James Mattis đã thăm chính thức Nhật Bản, hội đàm với Thủ tướng Shinzo Abe và Bộ trưởng phòng vệ Tomomi Inada. Trước khi đến Nhật Bản, ông Mattis đã ghé thăm Hàn Quốc gặp gỡ Thủ tướng Hwang Kyo-ahn, người hiện là quyền tổng thống Hàn Quốc, và Bộ trưởng Quốc phòng Han Min-koo. Cuộc viếng thăm Hàn Quốc và Nhật Bản lần này là chuyến công du nước ngoài đầu tiên của ông James Mattis kể từ khi nhận chức Bộ trưởng quốc phòng Mỹ dưới thời chính quyền Tổng thống Donal Trump.

Ông James Mattis là vị tướng dày dạn kinh nghiệm trận mạc, ông được xem là biểu tượng của Thủy quân lục chiến Mỹ với tài lãnh đạo xuất chúng và rất thân thiện với binh lính. Ông xuất thân là lính hải quân, từng chỉ huy quân đội trong chiến tranh vùng Vịnh, Iraq và khu vực Trung Đông nên ông có kinh nghiệm thực chiến rất phong phú. Người ta đặt biệt danh cho ông là “Mad Dog” và một vài cái tên khác với sự nể trọng về lòng dũng cảm và mưu trí của một chiến binh. Ông Mattis được xem là người nắm rõ chính sách về Nhật Bản nên người ta kỳ vọng ông sẽ hiểu rõ bản chất mối quan hệ đồng minh Nhật - Mỹ. Các chuyên gia đánh giá rằng ông Mattis là nhân vật quan trọng trong chính sách châu Á của chính quyền Donal Trump.

Bộ trưởng quốc phòng Mỹ James Mattis đã chọn Hàn Quốc và Nhật Bản là điểm đến trong chuyến công du nước ngoài đầu tiên trong bối cảnh chính quyền của Tổng thống Donal Trump chỉ mới vừa bắt đầu và nhiều vị trí quan trọng, kể cả chức Vụ trưởng Vụ Châu Á của Bộ Quốc phòng cũng chưa được quyết định. Ngay sau khi nhận chức Bộ trưởng Quốc phòng, việc ông nhanh chóng đi thăm Nhật Bản là một ngoại lệ. Ông hội đàm với Thủ tướng Abe và Bộ trưởng Phòng vệ Inada thể hiện rõ mục đích lớn nhất của Mỹ là coi trọng mối quan hệ đồng minh Nhật – Mỹ.

Cuộc hội đàm giữa Thủ tướng Shinzo Abe và ông James Mattis được tổ chức rất trọng thể và dài hơn so với thông thường, kéo dài khoảng 50 phút. Ngay đầu cuộc họp, ông Abe khẳng định cùng với ông Mattis và Tổng thống Donald Trump thể hiện mối quan hệ đồng minh không thay đổi giữa Nhật Bản và Mỹ ở cả trong và ngoài Nhật Bản. Đáp lại, ông Mattis nói lí do công du khu vực này là vì Washington đang trong giai đoạn chuyển giao chính quyền, thời kỳ quá độ, ông không muốn xảy ra hiểu lầm nào về việc 100% Mỹ muốn sát cánh cùng thủ tướng, đất nước và người dân Nhật Bản. Ông Mattis cũng nói Nhật Bản và Mỹ đang đối mặt với nhiều thách thức như mối đe dọa từ Bắc Triều Tiên. Ông muốn xác nhận rõ tầm quan trọng của điều 5 Hiệp ước An ninh Nhật - Mỹ giống như 1 hay 5 năm trước đây. Điều này không thay đổi trong 5 hay 10 năm tới. Điều 5 Hiệp ước An ninh Nhật – Mỹ xác định rõ bổn phận bảo vệ Nhật Bản của Mỹ, áp dụng cả đối với quần đảo Senkaku ở Okinawa[1]. Hiện tại, Nhật Bản kiểm soát quần đảo Senkaku nhưng Trung Quốc và Đài Loan cũng tuyên bố chủ quyền. Chính phủ Nhật Bản duy trì quan điểm rằng các đảo này là phần không thể tách rời của lãnh thổ Nhật Bản.

Tại cuộc gặp với Bộ trưởng Phòng vệ Nhật Bản Tomomi Inada, ông Mattis khẳng định Hiệp ước An ninh Nhật - Mỹ là cơ sở đảm bảo an ninh và tự do của khu vực đồng thời mối quan hệ đồng minh Nhật – Mỹ có vai trò quan trọng, cần thiết vì sự ổn định của khu vực châu Á Thái Bình Dương. Bà Inada bày tỏ phương châm tăng cường cả về chất và lượng sức mạnh phòng thủ, nâng cao vai trò của Nhật Bản trong bối cảnh môi trường đảm bảo an ninh gia tăng căng thẳng[2].

Ảnh Bộ trưởng phòng vệ Nhật Bản Tomomi Inada tiếp Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ James Mattis

Tổng thống Donal Trump trong thời gian tranh cử có những phát ngôn coi nhẹ mối quan hệ đồng minh Nhật - Mỹ như yêu cầu Nhật Bản phải tăng chi phí cho quân đội Mỹ hiện diện tại Nhật Bản, nếu không đáp ứng sẽ không loại trừ khả năng rút quân hoàn toàn khỏi Nhật Bản. Hiện có khoảng 50.000 quân Mỹ lưu trú tại Nhật Bản. Trong chuyến thăm Nhật Bản lần này Bộ trưởng Mattis đã nói Nhật Bản - Mỹ là đồng minh thân cận đảm bảo cho sự ổn định và hòa bình của khu vực không chỉ hiện nay mà cả trong những năm tới[3]. Về vấn đề chia sẻ gánh nặng kinh phí lưu trú của quân đội Mỹ ông không đề cập cụ thể mà nói "Nhật Bản đã có một mô hình chia sẻ chi phí và chia sẻ gánh nặng" và gọi Nhật Bản “là một ví dụ cho các nước khác noi theo"[4].

Qua chuyến thăm Nhật Bản và Hàn Quốc của Bộ trưởng quốc phòng Mỹ, chuyên gia bình luận chính trị Masuda Tsuyoshi của đài NHK nhận định rằng chính sách đảm bảo an ninh Đông Á, đặc biệt là đồng minh Nhật – Mỹ, Hàn - Mỹ của chính quyền ông Donal Trump có lẽ không thay đổi lớn. Những động thái đến nay cho thấy sự khẳng định phương châm duy trì triển khai quân đội Mỹ dựa trên mối quan hệ đồng minh mật thiết Nhật – Mỹ, liên kết chặt chẽ nhằm ứng phó với nguy cơ từ Bắc Triều Tiên và Trung Quốc. Ngày 10/2 tới đây, hội nghị thượng đỉnh giữa Thủ tướng Shinzo Abe và Tổng thống Donal Trump diễn ra có thể cũng sẽ dựa trên phương châm này. Tuy nhiên, khó dự đoán mọi vấn đề đối với ông Donal Trump. Về ngoại giao, có những điểm không thể nhận định theo những suy nghĩ thông thường, nên vẫn phải tiếp tục theo dõi sát động thái của chính quyền Tổng thống Donal Trump[5].

Phan Cao Nhật Anh, Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản, Viện nghiên cứu Đông Bắc Á.

[1]マティス国防長官 安保条約 尖閣諸島に適用と明言

http://www3.nhk.or.jp/news/html/20170203/k10010864011000.html?utm_int=news-politics_contents_list-items_015

[2]日米防衛相会談 日本側は防衛力強化 役割拡大の方針伝える

http://www3.nhk.or.jp/news/html/20170204/k10010864771000.html?utm_int=news-politics_contents_list-items_010

[3]Mattis reaffirms U.S. alliance with Japan 'for years to come'

http://www.reuters.com/article/us-japan-usa-southkorea-idUSKBN15J02G

[4]Mattis: US will defend Japanese islands claimed by China

http://edition.cnn.com/2017/02/03/asia/us-defense-secretary-mattis-japan-visit/

[5]米新政権東アジアの安法政策は

http://www.nhk.or.jp/kaisetsu-blog/900/262129.html