Mối quan hệ Nhật Bản-Hàn Quốc đang trong xu thế ấm dần lên khi hai nước đã đạt được thỏa thuận về vấn đề phụ nữ mua vui vào tháng 12 năm 2015. Theo thỏa thuận này, một quỹ của Hàn Quốc cung cấp hỗ trợ về tài chính cho những người từng là phụ nữ mua vui bằng tiền của phía Nhật Bản và hai bên nhất trí thỏa thuận này là không thể đảo ngược. Bên cạnh đó là thỏa thuận an ninh chung về thông tin quân sự - GSOMIA (tháng 11 năm 2016). Tuy nhiên, đầu năm 2017, một nhóm dân sự tại Hàn Quốc đã khánh thành bức tượng biểu trưng cho những người được gọi là phụ nữ mua vui trước cổng Tổng Lãnh sự quán Nhật Bản ở thành phố Busan phía Đông Nam. Bức tượng này giống với bức tượng đang được đặt trước Đại sứ quán Nhật Bản ở Seoul từ cuối năm 2011. Đại diện cho nhóm dân sự này còn đọc tuyên bố kêu gọi hủy bỏ thỏa thuận năm 2015. Bộ Ngoại giao Nhật Bản yêu cầu Chính phủ Hàn Quốc dỡ bỏ bức tượng, song vấn đề không được giải quyết.

Phía Nhật Bản cho rằng việc dựng bức tượng mới này là cực kỳ đáng tiếc bất chấp thỏa thuận hai bên đã đạt được và gây tác động tiêu cực đến quan hệ song phương. Động thái trên vi phạm Công ước Vienna về Quan hệ Ngoại giao, trong đó yêu cầu nước sở tại phải bảo đảm phía bộ ngoại giao của các nước không bị xúc phạm danh dự[1]. Để phản đối, Nhật Bản tạm thời triệu hồi Đại sứ Nagamine Yasumasa và Tổng lãnh sự tại Busan Morimoto Yasuhiro về nước.

Sau 3 tháng căng thẳng ngoại giao, đầu tháng 4 vừa qua, Nhật Bản đã phái Đại sứ Nagamine Yasumasa và Tổng lãnh sự tại Busan Morimoto Yasuhiro trở lại Hàn Quốc. Nhìn nhận vấn đề này có thể đánh giá ở hai khía cạnh sau:

Nhật Bản rất coi trọng thỏa thuận về vấn đề phu nữ mua vui

Nhật Bản triệu tập đại sứ tại Hàn Quốc về nước là để cho Seoul hiểu được vấn đề bức tượng, tượng trưng cho những người được gọi là "phụ nữ mua vui" quan trọng như thế nào đối với Nhật Bản và Tokyo đã đặt nặng tầm quan trọng của vấn đề này trong thỏa thuận song phương năm 2015. Tuy nhiên, sau khi bà Park Geun-hye, tổng thống của Hàn Quốc bị luận tội, Nhật Bản mất đối tác trong cuộc thương lượng về vấn đề này. Bản thân tổng thống Park là đương sự trong việc ký kết thỏa thuận Nhật-Hàn, từ khi bị đình chỉ không có người chỉ đạo thực thi thỏa thuận. Thủ tướng có thể thực thi quyền hạn của tổng thống nhưng quyền chỉ đạo không hoàn toàn thuộc về chính phủ mà thuộc về quốc hội nơi đảng đối lập chiếm quá bán. Ngay quốc hội này cũng bị thúc ép luận tội tổng thống Park bởi các cuộc biểu tình và trước khi vấn đề tượng phụ nữ mua vui xảy ra cũng bị áp lực bởi ý người dân[2]. Trong bối cảnh này, Nhật Bản không còn cách nào khác là cử đại sứ quay trở lại Seoul.

Hiện nay, chiến dịch bầu cử Tổng thống Hàn Quốc đang diễn ra, phải theo dõi chặt chẽ thông tin về chính quyền mới. Người ta vẫn chưa rõ rằng liệu chính quyền mới ở Hàn Quốc sẽ có thái độ gì đối với bức tượng nói trên. Cho tới nay, tất cả mọi ứng cử viên đều bày tỏ ý kiến rằng thỏa thuận song phương năm 2015 là chưa thỏa đáng và cần phải có sự sửa đổi với Nhật Bản, trong đó có cả khả năng thương lượng lại thỏa thuận.

Nhật Bản cho rằng thỏa thuận này không chỉ là hiệp định song phương mà còn là một lời hứa đối với cộng đồng quốc tế. Nhật Bản sẽ không thể đồng ý với việc thương lượng lại chừng nào việc này nhằm mục đích thay đổi những nguyên tắc cơ bản của thỏa thuận là: giải quyết triệt để và không đảo ngược vấn đề phụ nữ mua vui đã tồn tại bấy lâu nay. Đại sứ Nhật Bản tại Hàn Quốc sẽ phải làm việc tích cực để thuyết phục chính quyền mới của Hàn Quốc rằng nếu hai nước muốn cải thiện quan hệ song phương thì vấn đề những bức tượng này là cực kỳ quan trọng[3].

Thực tế, đại sứ là đầu mối để Nhật Bản trao đổi thông tin với chính phủ Hàn Quốc khi có vấn đề cấp bách, nên cần phải có mặt. Theo quan điểm này, dù vấn đề tượng phụ nữ mua vui không tiến triển đại sứ Nhật Bản vẫn phải trở lại Hàn Quốc.

Tình hình không thuận lợi

Đại sứ Nhật Bản trở lại Hàn Quốc trong tình hình không thuận lợi. Liên quan đến thỏa thuận Nhật-Hàn về vấn đề phụ nữ mua vui, ngay từ đầu dư luận Hàn Quốc hơn một nửa phản đối. Thậm chí, đa số phản đối rằng việc chuyển dời tượng phụ nữ mua vui nằm ngoài phạm vi thỏa thuận. Sau khi đạt được thỏa thuận, chính phủ hai bên đã thành lập quĩ Hòa giải và Hàn gắn để triển khai thỏa thuận song dư luận Hàn Quốc vẫn không tốt hơn. Trong tình hình ý người dân muốn luận tội tổng thống Park, hành động chính phủ và quốc hội chỉ ở mức độ hạn hẹp[4].

Nhiệm vụ trước mắt của Đại sứ Nagamine Yasumasa là gặp Thủ tướng Hwang Kyo-ahn và mạnh mẽ yêu cầu thực hiện thỏa thuận Nhật-Hàn về vấn đề phụ nữ mua vui, nhưng cuộc gặp với thủ tướng chưa thực hiện được. Thủ tướng và đại sứ có sự khác biệt, nói đơn phương muốn gặp không hợp lẽ về ngoại giao. Mặt khác, trong nội bộ chính phủ Nhật Bản có ý kiến cho rằng trong 3 tháng về nước, chính phủ Hàn Quốc cũng không hề bày tỏ ý kiến gì về vấn đề này với chính phủ Nhật Bản.

Theo truyền thông Hàn Quốc, cuộc tranh cử tổng thống đang diễn ra với hai ứng cử viên sang giá là Ahn Cheol-soo của đảng Nhân dân theo đường lối trung tả và ông Moon Jae-in- ứng viên của đảng Dân chủ. Khi cuộc cạnh tranh đang gay cấn, các lãnh đạo dường như tránh tiếp xúc đại sứ Nagamine Yasumasa. Cả hai ứng viên đều thể hiện quan điểm đòi xem lại thỏa thuận Nhật-Hàn, việc gặp đại sứ Nhật Bản lúc này không phải là điều hay trong chiến lược tranh cử[5].

Trong khi đó, Triều Tiên vẫn thúc đẩy phát triển chương trình tên lửa hạt nhân và mới đây ngày 16/4 tiếp tục bắn 1 quả tên lửa nhưng bị xem là thất bại. Chính quyền Trump thể hiện rằng sẽ không loại trừ khả năng sử dụng biện pháp quân sự, đưa tàu hàng không mẫu hạm Carl Vinson tiến gần vùng biển sát Triều Tiên. Vạn nhất xảy ra tình hình nguy cấp, cần có những biện pháp bảo vệ tránh nạn cho người Nhật ở Hàn Quốc. Để thực hiện điều này, Nhật-Hàn phải có trao đổi thông tin chặt chẽ và chính phủ hai bên cần nỗ lực cải thiện quan hệ trên quan điểm thực tế và vì đại cục. Trách nhiệm nặng nề đặt lên vai đại sứ Nagamine Yasumasa.

Phan Cao Nhật Anh, Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á

[1]Tin NHK ngày 6/1/2017

https://www3.nhk.or.jp/nhkworld/vi/

[2]慰安婦少女像、「合意」守らない韓国の裏事情

http://www.yomiuri.co.jp/fukayomi/ichiran/20170113-OYT8T50011.html#csidx745ad33d85e65cbb96f51b97f25999f

[3]Tin NHK ngày 4/4/2017

https://www3.nhk.or.jp/nhkworld/vi/

[4]慰安婦少女像、「合意」守らない韓国の裏事情

http://www.yomiuri.co.jp/fukayomi/ichiran/20170113-OYT8T50011.html#csidx745ad33d85e65cbb96f51b97f25999f

[5]「大使は戻したけれど・・・日韓関係の現状は」

http://www.nhk.or.jp/kaisetsu-blog/300/268240.html