3. Triển vọng kinh tế Nhật Bản năm 2017

Kết quả tăng trưởng khả quan trong ba quý đầu của năm 2016 đã làm giảm một số áp lực lên Ngân hàng trung ương Nhật Bản (BOJ) trong việc khởi động gói chính sách nới lỏng tiền tệ mới, đồng thời củng cố thêm niềm tin vào các chính sách kinh tế của Thủ tướng Shinzo Abe. Tuy nhiên, những bất ổn trong trung hạn vẫn cao do nhu cầu trong nước vẫn còn chậm chạp và chiến thắng của ông Donald Trump đang dấy lên lo ngại về chủ nghĩa bảo hộ thương mại. Trong dài hạn, sự thiếu vắng các cải cách cơ cấu sâu rộng vẫn là nguyên nhân chính kìm hãm khả năng tăng trưởng của Nhật Bản.

Một số dữ liệu kinh tế công bố gần đây cho thấy, Nhật Bản vẫn đang gặp rất nhiều khó khăn để đạt được tốc độ tăng trưởng bền vững và thúc đẩy lạm phát. Những rủi ro trong lĩnh vực đầu tư tư nhân, lượng hàng tồn kho thấp hơn dự kiến và tăng trưởng tiền lượng chậm tiếp tục là những trở ngại chính đối với kinh tế Nhật Bản trong những tháng tới. Trong năm 2017, chính sách tiền tệ linh hoạt và đồng yên yếu dự kiến ​​sẽ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế Nhật Bản. Tuy nhiên, nếu Nhật Bản muốn đạt được quỹ đạo tăng trưởng ổn định và bền vững, nước này cần nhanh chóng đẩy mạnh các cải cách kinh tế và xã hội. Rủi ro đối với tăng trưởng trong năm 2017 có thể liên quan đến chủ nghĩa bảo hộ dưới thời chính quyền Trump. Chính phủ, các doanh nghiệp cũng như các chuyên gia kinh tế đều hạ đánh giá về triển vọng tăng trưởng kinh tế của Nhật Bản trong năm 2017.

Trong các báo cáo trước đây, chính phủ Nhật Bản nhận định kinh tế nước này sẽ tăng trưởng với tốc độ vừa phải, và BoJ cũng tự tin lạm phát đạt được mục tiêu trong năm tài chính 2017. Tuy nhiên, trong bối cảnh tiêu dùng gần đây suy yếu, chính phủ đã hạ đánh giá về triển vọng kinh tế của đất nước “kinh tế tiếp tục phục hồi khiêm tốn, đầu tư tăng lên và tình hình việc làm và thu nhập cải thiện”. Chính quyền của thủ tướng Shinzo Abe cũng nhấn mạnh quyết định hoãn tăng thuế tiêu dùng và giới thiệu gói kích thích kinh tế nhằm mục đích gia tăng nhu cầu và đẩy nhanh tiến độ phục hồi kinh tế. Các nhà chức trách vẫn duy trì mục tiêu tăng trưởng cơ bản là 2 %. Ngày 8/12/2016 vừa qua, chính phủ Nhật Bản đã công bố ngân sách cho năm tài chính 2017. Ngân sách dự kiến thúc đẩy lực lượng lao động trong cả nước, giảm bớt chi phí an sinh xã hội và khuyến khích tăng lương. Hơn nữa, chính phủ đã thông qua ngân sách bổ sung thứ ba trong năm tài chính 2016, lên tới 1,7 tỷ USD, tập trung vào chi tiêu quân sự và tái thiết đất nước sau trận động đất[9].

Trong khi đó, Ngân hàng Trung ương Nhật Bản vẫn rụt rè trong việc mở rộng chương trình nới lỏng tiền tệ. Tuy nhiên, triển vọng kinh tế đầy thách thức của Nhật Bản sẽ gây sức ép lên các cơ quan chức năng buộc họ phải có thêm hành động để vực dậy nền kinh tế. Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BoJ) dự báo GDP của nước này sẽ tăng trưởng trong khoảng 0,8% đến 1,0% trong năm tài chính 2016, kết thúc vào tháng ba năm 2017. Trong năm tài chính tiếp theo, BoJ dự báo GDP tăng trưởng từ 1,0% đến 1,5%[10].

Nhiều nhà phân tích cũng nhận định kinh tế Nhật Bản sẽ tiếp tục phục hồi vừa phải trong năm 2017. Tờ Focus Economic cho biết các nhà phân tích dự báo kinh tế Nhật Bản sẽ tăng trưởng 0,9% trong năm 2017, tăng 0,1 điểm phần trăm so với dự báo tháng 11/2016 và tăng 0,8% trong năm 2018[11]. Theo cuộc khảo sát ESP với 41 nhà dự báo chuyên nghiệp được tiến hành bởi Trung tâm nghiên cứu kinh tế Nhật Bản (Japan Center for Economic Research - JCER) vào tháng 1/2017, các nhà dự báo (41 nhà dự báo tham gia khảo sát) dự báo tốc độ tăng trưởng trung bình GDP thực của Nhật Bản đạt khoảng 0,86% trong Quý IV/2016, 1,08% trong Quý I/2017. Tốc độ tăng trưởng GDP trung bình hàng năm đạt 1,21% trong năm tài chính FY2016, 1,11% trong năm tài chính FY2017, và 1,02% trong năm tài chính FY2018.

Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) duy trì đánh giá tăng trưởng kinh tế Nhật Bản: Trong báo cáo công bố vào tháng 8 năm 2016, IMF vẫn duy trì dự báo tăng trưởng kinh tế Nhật Bản đạt 0,5% trong năm 2016 so với dự báo trước đó. Nâng đánh giá triển vọng kinh tế Nhật Bản năm 2017 lên 0,3% so với mức -0,1 % trong báo cáo trước, nguyên nhân chủ yếu do chính phủ đã trì hoãn việc tăng thuế tiêu thụ vào tháng 4/2017. Tuy nhiên, Quỹ tiền tệ Quốc tế IMF nhấn mạnh chính sách tài khóa có thể sẽ gây trở ngại cho tăng trưởng trong năm 2017, do chính phủ đã thu hồi các gói kích thích kinh tế trong quá khứ và cắt giảm chi tiêu tái thiết. Lạm phát sẽ vẫn thấp hơn mục tiêu của BoJ. Lạm phát trung bình dự kiến ​​sẽ duy trì ở mức 0,2 % trong năm 2016, do giá năng lượng thấp.Theo thời gian, lạm phát sẽ dần dần tăng lên khi giá năng lượng tăng và tiền lương tăng, nhưng tiến trình vẫn còn chậm.

Rủi ro trong nước liên quan đến việc áp dụng ngân sách bổ sung đáng kể cho năm 2017. Mặt khác, chính sách không đầy đủ có thể dẫn đến đồng yên tăng giá, gây ra nguy cơ giảm phát mới. Rủi ro bên ngoài liên quan đến ​​tăng trưởng ở Trung Quốc và sự giảm tốc tại các nền kinh tế phát triển trong đó phải kể đến kết quả của cuộc trưng cầu Brexit - có thể dẫn đến bất ổn tài chính toàn cầu, khi đó đồng yên sẽ tăng cao do được đánh giá là tài sản trú ẩn an toàn, điều này có khả năng làm trật hướng sự phục hồi kinh tế Nhật Bản. Bên cạnh đó là những rủi ro liên quan đến sự ổn định tài chính. Nếu tính thành khoản của JGB trên thị trường suy giảm, nó có thể gây biến động mạnh đến lợi suất trái phiếu chính phủ. Hơn nữa, mức độ rủi ro từ biến động giá cổ phiếu và từ việc mở rộng các khoản vay nước ngoài có thể ảnh hưởng đến sự ổn định tài chính, đặc biệt là biến động tài chính toàn cầu và chi phí huy động USD tăng. IMF cũng kêu gọi Nhật Bản thúc đẩy chính sách tiền tệ và tăng cường cải cách cơ cấu để thúc đẩy kinh tế phát triển và tăng lương.

Như vậy, kinh tế Nhật Bản được dự báo sẽ tiếp tục xu hướng phục hồi vừa phải trong năm 2017 khi thị trường lao động cải thiện, thu nhập thực tế dự kiến tăng lên sẽ thúc đẩy chi tiêu của người tiêu dùng. Đồng yên tiếp tục suy yếu là động lực giúp duy trì tốc độ tăng trưởng xuất khẩu và thúc đẩy lạm phát đến gần hơn với mục tiêu 2%. Tuy nhiên các tổ chức quốc tế và các chuyên gia kinh tế đều nhận định rằng việc hoãn tăng thuế tiêu thụ vào tháng 4 năm 2017 sẽ khiến chính quyền của thủ tướng Shinzo Abe gặp khó khăn để đạt được mục tiêu thặng dư tài chính vào năm 2020, và do đó một kế hoạch củng cố tài chính chi tiết và đáng tin cậy là rất quan trọng và cần thiết đối với Nhật Bản. Ngân hàng trung ương Nhật Bản cần tiếp tục duy trì chính sách nới lỏng định lượng cho đến khi đạt được mục tiêu lạm phát một cách bền vững. Bên cạnh đó, Nhật Bản cần phải ưu tiên cải cách cơ cấu để thúc đẩy cạnh tranh, tăng trưởng mạnh hơn là cần thiết để giải quyết tình hình tài chính.

*

*   *

Tóm lại, năm 2016 vẫn là một năm đầy khó khăn đối với nền kinh tế Nhật Bản. Mặc dù đã lấy lại đà tăng trưởng sau giai đoạn suy thoái từ năm 2014, kinh tế Nhật Bản vẫn chưa đạt được tốc độ tăng trưởng như kỳ vọng do sự giảm tốc mạnh của kinh tế Trung Quốc và các nước châu Á khác. Bên cạnh đó, nhu cầu trong nước vẫn chậm chạp, mặc dù lợi nhuận của công ty ghi nhận mức cao kỷ lục. Lạm phát tăng trưởng yếu do giá dầu thô giảm, các doanh nghiệp chậm tăng lương, hệ thống an sinh xã hội đang phải đối mặt với tình trạng không bền vững do dân số suy giảm và già hóa dự kiến sẽ tăng mạnh vào giữa những năm 2020.

Trong bối cảnh môi trường kinh tế trong nước và thế giới còn nhiều bất ổn, Chính phủ Nhật Bản đã đưa ra một chuỗi các phản ứng chính sách tiền tệ và tài chính với các chính sách tiền tệ linh hoạt và đồng yên yếu nhằm tạo ra các động lực tăng trưởng mới cho nền kinh tế. Bên cạnh đó, các cải cách cơ cấu cũng đã đạt được nhiều tiến triển trong một số lĩnh vực cốt lõi. Tuy nhiên, nếu Nhật Bản muốn đạt được quỹ đạo tăng trưởng ổn định và bền vững, nước này cần nhanh chóng đẩy mạnh các cải cách kinh tế và xã hội. Rủi ro đối với tăng trưởng trong năm 2017 có thể liên quan đến việc áp dụng ngân sách bổ sung đáng kể cho năm này. Mặt khác, các chính sách mới có thể tác động làm cho đồng yên tăng giá, gây ra nguy cơ giảm phát mới. Thêm vào đó, những rủi ro bên ngoài liên quan đến​​ tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc và sự giảm tốc tại các nền kinh tế phát triển trong đó phải kể đến kết quả của cuộc trưng cầu Brexit, chủ nghĩa bảo hộ dưới thời chính quyền Trump cũng sẽ có những tác động đáng kể tới nên kinh tế Nhật Bản. Trên cơ sở đánh giá tác động của những nhân tố này, Chính phủ, các doanh nghiệp cũng như các chuyên gia kinh tế đều hạ thấp đánh giá về triển vọng tăng trưởng kinh tế của Nhật Bản trong năm 2017.

Trong dài hạn, để khôi phục lại sức sống và tính bền vững cho nền kinh tế Nhật Bản, Thủ tướng Abe cần phải cân bằng giữa nhu cầu cấp bách trong nước và bên ngoài, khéo léo thực hiện chính sách ngoại giao mềm dẻo kết hợp với các cải cách đầy tham vọng trong nước. Để thực hiện điều này ông cần có thêm nhiều thời gian để những nỗ lực cải cách có thể mang lại hiệu quả. Với việc Đại hội đảng Dân chủ - Tự do (LDP) ngày 5/3/2017 đã nhất trí thông qua đề xuất của lãnh đạo LDP vào tháng 10/2016[12] về việc tăng nhiệm kỳ của Chủ tịch đảng này từ 2 nhiệm kỳ liên tiếp (6 năm) lên 3 nhiệm kỳ liên tiếp (9 năm)[13] và nếu LDP tiếp tục thắng cử trong cuộc bầu cử quốc hội trong năm 2018, thì Thủ tướng Shinzo Abe sẽ tiếp tục giữ cương vị Thủ tướng đến năm 2021 và ông sẽ có thêm thời gian để đưa những cải cách táo bạo của mình trong chương trình Abenomics đi tới thành công./.

Trần Quang Minh, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á

[9] Japan Economic Outlook, 20 tháng 12 năm 2016

http://www.focus-economics.com/countries/japan

[10] Japan Economic Growth, Ngày 26 tháng 7 năm 2016

http://www.focus-economics.com/countries/japan

[11] Japan Economic Growth, 20 tháng 12 năm 2016

http://www.focus-economics.com/countries/japan

[12] LDP thống nhất thông qua tuyên bố kéo dài nhiệm kỳ Chủ tịch đảng

http://baoquocte.vn/ldp-thong-nhat-thong-qua-tuyen-bo-keo-dai-nhiem-ky-chu-tich-dang-38338.html

[13] Nhật Bản: LDP sửa đổi quy định về nhiệm kỳ chủ tịch đảng

http://baoquocte.vn/nhat-ban-ldp-sua-doi-quy-dinh-ve-nhiem-ky-chu-tich-dang-45364.html

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Japan Economic Growth, 20/1/2016, http://www.focus-economics.com/countries/japan
2. Japan Economic Growth, Ngày 26/7/2016, http://www.focus-economics.com/countries/japan
3. Japan Economic Outlook, 20 tháng 12 năm 2016, http://www.focus-economics.com/countries/japan
4. Japan Unemployment Rate, https://www.japanmacroadvisors.com/page/category/economic-indicators/labor-markets/unemployment-rate/
5. Japan: Business sentiment improves in Q4, Ngày 14 tháng 12 2016, http://www.focus-economics.com/countries/japan/news/business-confidence/business-sentiment-improves-in-q4
6. Japan: Consumer confidence jumps to over three-year high in December, http://www.focus-economics.com/countries/japan/news/consumer-confidence/consumer-confidence-jumps-to-over-three-year-high-in
7. Japan: Exports record softest drop in over one year in November, http://www.focus-economics.com/countries/japan/news/trade/exports-record-softest-drop-in-over-one-year-in-november
8. Japan: Upward trend in manufacturing PMI continues in December, Ngày 15 tháng 12 2016, http://www.focus-economics.com/countries/japan/news/pmi/upward-trend-in-manufacturing-pmi-continues-in-december
9. LDP thống nhất thông qua tuyên bố kéo dài nhiệm kỳ Chủ tịch đảng, http://baoquocte.vn/ldp-thong-nhat-thong-qua-tuyen-bo-keo-dai-nhiem-ky-chu-tich-dang-38338.html
10. Ministry of Economy, Trade, and Industry, http://www.meti.go.jp/statistics/tyo/yosoku/result-1.html
11. Nhật Bản: LDP sửa đổi quy định về nhiệm kỳ chủ tịch đảng, http://baoquocte.vn/nhat-ban-ldp-sua-doi-quy-dinh-ve-nhiem-ky-chu-tich-dang-45364.html