Trong bối cảnh cộng đồng quốc tế đang gia tăng chỉ trích chương trình hạt nhân và tên lửa của Triều Tiên, ngày 21/11 vừa qua Tổng thống Mỹ Donal Trump đã đưa nước này trở lại danh sách quốc gia tài trợ khủng bố. Như vậy, sau 9 năm kể từ khi chính quyền Bush đưa Triều Tiên ra khỏi danh sách vào năm 2008, đến nay Mỹ lại xem Triều Tiên là nước liên tục hỗ trợ cho các hành động khủng bố quốc tế hay nước tài trợ khủng bố. Tổng thống Donal Trump còn cho rằng đáng ra điều này phải làm từ nhiều năm trước đây. Theo đó, 4 nước bị chính phủ Mỹ xem là tài trợ cho khủng bố gồm có Triều Tiên, Syria, Iran và Sudan. Các nước này sẽ phải chịu hàng loạt các biện pháp trừng phạt của Mỹ. Việc đưa Triều Tiên trở lại danh sách các quốc gia tài trợ khủng bố cho phép Mỹ có thể đưa ra các yêu cầu cấp phép chặt chẽ hơn đối với các giao dịch tài chính theo các qui định của cơ quan hành liên bang, và loại bỏ quyền miễn trừ chủ quyền của Triều Tiên khỏi các nghĩa vụ pháp lý dân sự đối với các hành động khủng bố. Bên cạnh đó, việc tái “gắn mác” này cho Bình Nhưỡng có nghĩa Mỹ sẽ phản đối các khoản cho vay mà tổ chức tài chính quốc tế như Ngân hàng Thế giới, Quĩ tiền tệ quốc tế hay Ngân hàng phát triển châu Á cấp cho Triều Tiên. Hơn nữa, việc này góp phần tăng thêm sức nặng về mặt đạo đức cho những nỗ lực quốc tế nhằm cô lập Triều Tiên về ngoại giao và kinh tế. Thực tế, những năm gần đây cho thấy ngày càng nhiều quốc gia, ngân hàng, doanh nghiệp đã ngừng giao dịch thương mại với Bình Nhưỡng. Việc đưa Triều Tiên trở lại danh sách các nước tài trợ khủng bố sẽ khiến các đối tác thương mại mới ngần ngại khi quan hệ với Bình Nhưỡng[1].

Có thể thấy việc chỉ định vào danh sách này tác động không chỉ với đối tượng trừng phạt của Mỹ và Liên hợp quốc mà cả với những cá nhân doanh nghiệp quan hệ hợp pháp với Triều Tiên, gia tăng áp lực với Triều Tiên. Những cá nhân, doanh nghiệp đang quan hệ kinh tế hợp pháp với Triều Tiên sẽ bị xem như đang quan hệ với quốc gia phạm tội, có thể tạo ra áp lực buộc họ phải cắt đứt quan hệ với Triều Tiên.

Năm 1988, Triều Tiên lần đầu tiên bị xem là quốc gia tài trợ khủng bố với lý do liên tục hỗ trợ cho hoạt động khủng bố quốc tế, điển hình là vụ làm nổ máy bay của hàng không Hàn Quốc năm 1987. Năm 2008, chính quyền Tổng thống George Bush khi đó đưa Triều Tiên ra khỏi danh sách “các nước tài trợ khủng bố” để thúc đẩy Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Nga và Hàn Quốc đàm phán với chính quyền Bình Nhưỡng về chương trình tên lửa hạt nhân của nước này (cuộc đàm phán 6 bên). Mặc dù cơ chế này không thành công nhưng Triều Tiên đã đứng ngoài danh sách nói trên từ đó đến nay[2].

Tuy nhiên, vụ ám sát Kim Jong-nam, người anh cùng cha khác mẹ với chủ tịch Kim Jong-un, diễn ra tại Malaixia; và việc sinh viên Otto Warmbier bị giam giữ hơn 1 năm ở Triều Tiên, sau khi được đưa về Mỹ đã chết vào tháng 6 năm 2017 làm dấy lên những ý kiến đòi đưa Triều Tiên trở lại danh sách nước tài trợ khủng bố. Song, có ý kiến cho rằng Triều Tiên đã chịu nhiều lệnh trừng phạt do chương trình tên lửa hạt nhân, nên việc đưa Triều Tiên trở lại danh sách nói trên mang ý nghĩa tượng trưng nhiều hơn.

Về phía Nhật Bản, các lãnh đạo cấp cao đều bày tỏ sự đồng tình trước quyết định của Mỹ. Song cũng có điểm khác nhau về tính thực tế của quyết định này.

Phát biểu với báo giới về quyết định của chính phủ Mỹ, Thủ tướng Abe thể hiện sự đồng thuận khi cho rằng Nhật Bản ủng hộ và hoan nghênh việc Mỹ đưa Triều Tiên trở lại danh sách các nước tài trợ khủng bố để tăng cường áp lực đối với Triều Tiên.

Trong chuyến thăm Mỹ, trợ lý thủ tướng Abe phụ trách các chính sách quan trọng về đảm bảo an ninh quốc gia Sonoura Kentaro đã gặp gỡ với tư vấn cấp cao Jared Kushner, con rể Tổng thống Trump, tại nhà Trắng, xác nhận phương châm ủng hộ và liên kết chặt chẽ với Mỹ để đối phó với Triều Tiên. Trong buổi họp báo, ông hoan nghênh việc thay đổi chính sách, gửi thông điệp phản đối mạnh mẽ đến Triều Tiên.

Bộ trưởng ngoại giao Taro Kono nói rằng trong bối cảnh cộng đồng quốc gia tăng áp lực với Triều Tiên, ông hoan nghênh việc tăng cường áp lực và cho là sẽ có nhiều hiệu quả.

Bộ trưởng Quốc phòng Onodera Itsunori tán thành ý nghĩa việc tăng áp lực hơn nữa với Triều Tiên. Ông cho rằng dù hai tháng qua Triều Tiên không có hành động thử nghiệm bắn tên lửa đạn đạo nhưng không thể phủ nhận việc nước này tiếp tục triển khai nghiên cứu chương trình tên lửa hạt nhân, việc cộng đồng quốc tế nhất trí gia tăng áp lực là cần thiết.

Tổng thư ký đảng Dân chủ Tự do Toshihiro Nikai cho rằng Nhật Bản cần hành động thể hiện trách nhiệm cao. Điều quan trọng là việc xem Triều Tiên là nước tài trợ khủng bố sẽ khiến tình hình căng thẳng và nghiêm trọng nhưng đảng mong muốn hợp tác[3].

Đánh giá về việc đưa Triều Tiên trở lại danh sách quốc gia tài trợ khủng bố, gia đình những người Nhật bị Triều Tiên bắt cóc cho rằng có lẽ Triều Tiên không làm gì thái quá do việc gia tăng trừng phạt, mặc dù có rủi ro nhưng nếu không làm gì người thân của họ mãi mãi không trở về. Họ mong muốn chính phủ có những động thái đưa nạn nhân bị bắt cóc trở về. Không chỉ dừng lại ở hình thức đơn giản mà cần có những kết quả cụ thể[4].

Liên quan đến việc đưa các quốc gia vào và ra khỏi danh sách “tài trợ khủng bố”, Mỹ  từng đưa Cuba vào danh sách "quốc gia tài trợ khủng bố" từ năm 1982, khi Havana hỗ trợ các phong trào du kích vũ trang tại Mỹ Latinh. Sự hỗ trợ này đã chấm dứt vào năm 1991 khi Liên Xô sụp đổ, nhưng Cuba vẫn bị giữ trong danh sách này cho đến năm 2015. Tháng 5 năm 2015, chính quyền Obama đã đưa Cuba khỏi danh sách nước hỗ trợ khủng bố nhằm cải thiện quan hệ với nước này.

Trang báo mạng Yomiuri của Nhật Bản nhận định, gần đây đặc phái viên của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã đến Triều Tiên nhưng không thấy có kết quả. Có lẽ áp lực của Trung Quốc đối với Triều Tiên chưa đủ nên ông Trump quyết định đưa Triều Tiên trở lại danh sách các nước hỗ trợ khủng bố. Cũng có thể Mỹ muốn tạo ra điều kiện để trao đổi đàm phán phi hạt nhân hóa với Triều Tiên. Bài báo cũng bày tỏ lo ngại Triều Tiên phản ứng làm tình hình thêm phức tạp. Trong 2 tháng qua, Triều Tiên không bắn tên lửa và thủ hạt nhân. Tình hình đang tạm lắng có thể chuyển sang cục diện khác[5].

Phan Cao Nhật Anh, Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á

[1]Quyết định muộn màng của Mỹ đối với Triều Tiên, Thông tấn xã Việt Nam

Tin tham khảo thế giới 24/11/2017, tr.11

[2]Mỹ lại “đặt cược mới” trong ván bài hạt nhân Triều Tiên

Thông tấn xã Việt Nam, Tin tham khảo thế giới, tr.18

[3]米の北朝鮮テロ支援国家再指定 安倍首相支持の考え

https://www3.nhk.or.jp/news/html/20171121/k10011230451000.html?utm_int=detail_contents_news-related_001

[4]米政府 北朝鮮をテロ支援国家に再指定 ９年ぶり

https://www3.nhk.or.jp/news/html/20171121/k10011230361000.html?utm_int=detail_contents_news-related_001

[5]テロ国家再指定　北朝鮮の新たな挑発に備えよ

http://www.yomiuri.co.jp/editorial/20171121-OYT1T50145.html