Từ ngày 12-17 tháng 1 năm 2018, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đã có chuyến  công du 3 nước Baltic là Estonia, Latvia, Litva và 3 nước Đông Âu Bulgaria, Serbia, Romania. Ông là thủ tướng Nhật Bản đang đương nhiệm đầu tiên đến thăm các nước này.

Mục đích của chuyến công du lần này nhằm mở rộng hơn nữa quan hệ đối ngoại của Nhật Bản. Trên cơ sở đó phối hợp các nước ứng phó với chương trình hạt nhân và tên lửa của Triều Tiên cũng như các vấn đề cấp bách khác mà cộng đồng quốc tế đang phải đối mặt. Trong sáu nước ông Abe ghé thăm, điểm đáng chú ý là ngoại trừ Estonia 5 nước còn lại đều có quan hệ với Triều Tiên. Trong tiến trình gây áp lực với Triều Tiên, việc yêu cầu các nước liên quan hợp tác là không thể thiếu. Hướng tới năm thứ 6 kể từ khi trở lại cầm quyền lần thứ 2, mục đích của Thủ tướng Abe mở rộng hơn nữa mạng lưới gây sức ép Triều Tiên bằng việc đến thăm cả những quốc gia không phải là cường quốc và chưa có mối quan hệ sâu sắc với Nhật Bản[1]. Bên cạnh đó, Thủ tướng Abe hi vọng thúc đẩy quan hệ kinh tế với các nước đang tăng trưởng nhanh chóng này. Đồng hành với thủ tướng trong chuyến đi này, có sự tham dự của đại diện của hơn 30 công ty Nhật Bản.

Về chuyến thăm 6 nước lần này, một quan chức chính phủ nhấn mạnh về tính ổn định lâu dài của chính quyền ông Abe khi nói rằng các thủ tướng Nhật Bản trước đây đã đến Anh, Pháp, Đức, nhưng chưa kịp thăm các nước vùng Baltic đã từ chức. Liên quan đến Serbia, tháng 1 năm 1987, Thủ tướng Nakasone Yasuhiro đã đến thăm nước Nam Tư khi đó. Sau khi trở lại cầm quyền lần thứ 2 vào cuối năm 2012, tính cả chuyến thăm lần này, sau 5 năm 1 tháng Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đã công du 76 quốc gia và vùng lãnh thổ[2], cao hơn nhiều so với cựu Thủ tướng Koizumi, người cầm quyền 5 năm 5 tháng đã công du 49 quốc gia và vùng lãnh thổ. Trong đó có 21 quốc gia mà ông Abe là thủ tướng Nhật đầu tiên tới viếng thăm[3].

Ba nước Baltic mà ông Abe ghé thăm, Estonia, Latvia có tiềm năng kinh tế lớn, là điểm kết nối Nga và liên minh Châu Âu. Thủ tướng Abe cho rằng Triều Tiên là mối đe dọa lớn với Châu Âu, như việc có thể bắn tên lửa đạn đạo có tầm bắn vươn tới Tallinn, thủ đô Estonia. Ông muốn tăng cường hợp tác trên nhiều lĩnh vực, trước hết là công nghệ thông tin và không gian mạng. Estonia là một nước nhỏ, dân số chỉ có 1,3 triệu người nhưng là cường quốc công nghệ thông tin, có ảnh hưởng rộng lớn ở châu Âu và thế giới về an ninh mạng nên Nhật Bản cần tăng cường liên kết trong lĩnh vực an ninh không gian mạng. Nhật Bản có thể sớm  trở thành một bên tham gia vào Trung tâm Hợp tác phòng thủ không gian mạng (CCDCE) của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) có trụ sở đặt tại Tallinn.

Litva có quan hệ lâu dài với Nhật Bản từ thời chiến tranh. Đất nước Litva rất tôn trọng ông Sugihara Chiune (杉原 千畝), một nhà ngoại giao người Nhật, từng là Phó tổng lãnh sự Nhật Bản tại Litva trong chiến tranh thế giới thứ hai. Khi đó ông đã giúp hàng nghìn người Do Thái rời khỏi Litva bằng cách cấp cho họ thị thực quá cảnh vào Nhật. Phần lớn người Do Thái này là cư dân Litva và những người tị nạn tới từ Ba Lan - đang bị chiếm đóng bởi quân đội Đức ở phía Tây và quân đội Liên Xô ở phía Đông. Việc ông Sugihara cấp thị thực du lịch cho người tị nạn Do Thái đến lãnh thổ Nhật Bản đồng nghĩa với sự mạo hiểm cho sự nghiệp của ông cũng như cuộc sống của gia đình ông tại thời điểm đó.

Trong các cuộc hội đàm với lãnh đạo 3 nước vùng Baltic, Thủ tướng Abe đều khẳng định về hợp tác phát triển quan hệ kinh tế và tăng cường gây áp lực với Triều Tiên. Thủ tướng và lãnh đạo ba nước nhất trí xây dựng hợp tác đối thoại Nhật-Baltic. Nhật Bản hiện mở rộng quan hệ hợp tác và liên tục với các nước Baltic gắn liền với lợi ích quốc gia.

Tiếp đó, Thủ tướng Abe tới thăm Bulgaria, Serbia, nằm trên bán đảo Balkan ở Đông-Nam Âu, và quốc gia bên cạnh là Romani. Bulgaria và Rumani gia nhập Liên minh châu Âu (EU) vào ngày 1/1/2007, còn Serbia vẫn là ứng cử viên cho vị trí thành viên EU nhưng chưa gia nhập liên minh này. Do những chậm trễ trong nỗ lực dân chủ hóa, cải cách tư pháp cũng như các biện pháp chống tham nhũng mà Bulgaria và Romani vẫn chưa là thành viên của hiệp ước Schengen cho phép đi lại tự do giữa các nước thành viên. Điều này có nghĩa là các nước EU vẫn chưa hoàn toàn công nhận họ là thành viên chính thức.

Tuy nhiên, Bulgaria hiện đang đảm nhiệm vai trò nước chủ tịch Hội đồng EU từ đầu tháng 1 đến hết tháng 6 và Romani theo kế hoạch sẽ đảm nhiệm vai trò này trong nửa đầu năm sau. Đây là hội đồng bao gồm thành viên nội các của các nước EU. Nước chủ tịch có nhiệm vụ điều hành các cuộc thảo luận hoặc điều phối chương trình nghị sự. Mỗi nước chủ tịch đều cố gắng điều hành các cuộc thảo luận theo đặc thù của nước mình. Bulgaria, nước chủ tịch hiện nay, đang đề nghị các nước thành viên giải quyết vấn đề liên quan tới các nước Đông Nam châu Âu trong đó có Romania, Bulgaria, các nước Nam Tư cũ và Albania, bên cạnh việc ổn định đồng euro, đồng tiền chung châu Âu, và tương lai của khối. Việc Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe công du Bulgaria rất có ý nghĩa trong bối cảnh nước thành viên mới này đảm nhiệm chức chủ tịch EU và có ảnh hưởng ngày càng gia tăng trên trường quốc tế.

Về mặt kinh tế, kể từ sau khi Bức tường Berlin sụp đổ năm 1989, Bulgaria, Romani và Serbia đang ngày càng trở thành trung tâm sản xuất ô tô của EU. Những nước này có nhân công giá thấp, tay nghề tương đối cao. Có tiềm năng cho các doanh nghiệp ô tô cũng như các ngành khác của Nhật Bản thâm nhập vào các nước này. Ba nước trên cũng duy trì quan hệ gần gũi với Thổ Nhĩ Kỳ, nước có cơ sở sản xuất của một hãng ô tô Nhật Bản. Có thể kỳ vọng chứng kiến các nước Đông Âu và Nhật Bản tăng cường quan hệ trong các lĩnh vực như phụ tùng ô tô, hoặc phát triển mạng lưới để tận dụng nguồn nhân lực trong lĩnh vực công nghệ thông tin ở Romani và Bulgaria, những nước có ngành công nghệ thông tin phát triển.

Mặt khác, cần lưu ý rằng Trung Quốc đang gia tăng sức ảnh hưởng tại khu vực Trung và Đông Âu. Nhằm thúc đẩy sáng kiến đại khu vực kinh tế “Vành đai-Con đường”, Hội nghị thượng đỉnh với 16 nước Trung và Đông Âu (16+1) được tổ chức theo định kỳ. Năm 2017, Thủ tướng Lý Khắc Cường thăm Hungary và nói về hội nghị này là cơ sở thực hiện vành đai con đường ở Châu Âu. Rõ ràng Đông Âu là khu vực trọng yếu mà Trung Quốc đang thúc đẩy sáng kiến Vành đai Con đường. Thủ tướng Abe muốn nhấn mạnh tầm quan trọng của những giá trị cơ bản, trong đó có tính thượng tôn của pháp luật. Ngoài ra, Trung Quốc gia tăng hỗ trợ kinh tế và đầu tư cơ sở hạ tầng chắc chắn là vì lợi ích độc quyền của Bắc Kinh. Nhằm ứng phó và đóng góp vào sự ổn định của Châu Âu, Nhật Bản liên kết với các nước Tây Âu, can dự tích cực là điều rất quan trọng[4].

Phan Cao Nhật Anh, Trung tâm nghiên cứu Nhật Bản, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á

[1]安倍首相、ヨーロッパ６か国歴訪の狙いは

http://news.tbs.co.jp/newseye/tbs_newseye3263091.htm

[2]安倍晋三首相がバルト・東欧歴訪スタート　いずれも歴代初「日本外交の幅広げる」

http://www.sankei.com/politics/news/180112/plt1801120043-n1.html

[3]首相の外遊、５年１カ月で７６カ国・地域　小泉氏上回る

https://www.asahi.com/articles/ASL1G4H5FL1GUTFK002.html

[4]首相東欧歴訪　戦略的に外交の幅を広げたい

http://www.yomiuri.co.jp/editorial/20180115-OYT1T50130.html