Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe sẽ gặp Tổng thống Mỹ Donald Trump và Ngoại trưởng Nhật Bản Taro Kono sẽ thăm Hàn Quốc trong thời gian tới đây. Đó là những nỗ lực của Nhật Bản để không bị gạt ra ngoài các cuộc gặp thượng đỉnh liên Triều và Mỹ-Triều dự kiến sắp diễn ra.

Nỗ lực của Nhật Bản  để không bị gạt ra cuộc gặp thượng đỉnh Mỹ-Triều

Thủ tướng Abe sẽ tới Mỹ từ ngày 17-18/4 tới để bàn về vấn đề Triều Tiên cũng như quan hệ thương mại Mỹ-Nhật tại Câu lạc bộ Mar-a-Lago của Trump ở bang Florida trước cuộc gặp thượng đỉnh liên Triều dự kiến vào ngày 27/4 và cuộc gặp theo kế hoạch giữa Trump và nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un vào cuối tháng 5 tới. Nhà Trắng đã xác nhận kế hoạch trên, đồng thời cho biết Tổng thống Donald Trump và Thủ tướng Shinzo Abe sẽ thảo luận về chiến dịch quốc tế nhằm duy trì sức ép tối đa đối với Triều Tiên. Tuy nhiên, theo các nhà phân tích trong khu vực, lý do thực sự trong chuyến thăm là ông Abe muốn đảm bảo rằng ông Trump sẽ đặt các vấn đề liên quan đến Nhật Bản ở mức độ ưu tiên cao trong chương trình nghị sự của cuộc gặp Mỹ-Triều dự kiến được tổ chức vào đầu tháng tới. Điều này phản ánh nỗi lo ngại ngày càng lớn rằng Nhật Bản bị đặt ra ngoài rìa khi Mỹ, Hàn Quốc và Trung Quốc theo đuổi các động thái ngoại giao trực tiếp với Triều Tiên. Thủ tướng Abe, nhà lãnh đạo đầu tiên trên thế giới có cuộc gặp ngay sau khi ông Trump đắc cử năm 2016, đang đối mặt với áp lực ngày càng tăng từ nội bộ rằng quan hệ cá nhân mà Abe xây dựng với Trump có phát huy tác dụng hay không trong giải quyết những vấn đề về an ninh và thương mại của Nhật Bản.

Phát biểu trước Ủy ban Ngân sách Thượng viện Nhật Bản ngày 28/3, Abe nói: “Tôi sợ rằng Mỹ-Triều có thể đạt được một thỏa thuận không thử hạt nhân và kết cục là vẫn chấp nhận việc Triều Tiên sở hữu vũ khí hạt nhân”. Ông bày tỏ lo ngại các tên lửa tầm trung và tầm ngắn của Triều Tiên, những vũ khí có thể đe dọa trực tiếp Nhật Bản chứ không phải Mỹ, có thể không được đề cập tới trong các cuộc đàm phán sắp tới.

Ông Patrick Cronin, Giám đốc Chương trình An ninh châu Á-Thái Bình Dương thuộc Trung tâm vì An ninh Mỹ mới (CNAS) có trụ sở tại Washington D.C, đánh giá: "ông Shinzo Abe đang đến Mar-a-Lago để đảm bảo chắc chắn rằng Mỹ sẽ không từ bỏ Nhật Bản trong bất kỳ cuộc đàm phán cấp cao nào với Bình Nhưỡng”.

Ông Cronin đánh giá Nhật Bản lo lắng cuộc gặp "một đối một" sắp tới giữa Kim và Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in cũng như cuộc gặp Kim-Trump có thể dẫn tới các cuộc đàm phán 4 bên chỉ bao gồm Mỹ, Trung Quốc, Hàn Quốc và Triều Tiên, hơn là khuôn khổ của cơ chế 6 bên, có thêm Nhật Bản và Nga, ở giai đoạn trước đây. Cụ thể hơn Nhật Bản lo ngại Mỹ có thể bước vào cuộc thương lượng mà chỉ đem đến cơ hội kéo dài thời gian cho việc phát triển tên lửa đạn đạo tầm xa của Triều Tiên, loại tên lửa có thể bắn tới Mỹ, trong khi lại thất bại trong việc giải trừ các loại vũ khí khác của Triều Tiên như tên lửa No Dong có khả năng tấn công Nhật Bản. Ngoài ra, nỗi lo sợ lớn hơn là Mỹ có thể sẵn sàng từ bỏ một thỏa thuận "giảm trừng phạt đối với Triều Tiên trước khi nước này giảm sự đe dọa đối với Nhật Bản trên thực tế”[1].

Dự kiến Thủ tướng Abe sẽ đề cập đến vấn đề này trong cuộc gặp sắp tới với Tổng thống Trump nhằm củng cố mối quan hệ cá nhân mà ông đã xây dựng từ cuộc gặp đầu tiên ở tòa nhà Trump Tower vào tháng 11/2016, làm tiền đề cho cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo ở Mar-a-Lago, chuyến thăm của nguyên thủ nước ngoài đầu tiên mà Trump đón ở khu nhà nghỉ riêng tại Florida. Hiện đã xuất hiện mối lo ngại về chiều hướng đi xuống trong quan hệ giữa hai nhà lãnh đạo khi Trump quyết định rút khỏi TPP. Quan điểm đối ngoại không theo thông lệ của Trump, trong đó yêu cầu các nước đồng minh như Nhật Bản phải trang trải chi phí nhiều hơn cho sự đảm bảo an ninh, đã khiến Nhật Bản phật ý. Trump còn gây chấn động trong chuyến thăm Nhật Bản hồi tháng 11/2017 khi phát biểu với báo giới rằng "tên lửa của Triều Tiên có thể bị vô hiệu hóa bởi Nhật Bản có thể bắn chúng khỏi bầu trời nước này nếu Tokyo mua đầy đủ các trang thiết bị quân sự của Mỹ”.

Nhật Bản đang bước vào cuộc tranh luận dai dẳng về việc sửa đổi Hiến pháp. Trong đó ông Abe nhấn mạnh quan điểm cần phải xây dựng lực lượng vũ trang của Nhật Bản mạnh mẽ hơn, động thái này đang gây lo ngại cho Hàn Quốc và Trung Quốc. Trong tuyên bố ngày 2/4, Nhà Trắng cho rằng cuộc gặp Trump-Abe sắp tới sẽ "tái khẳng định liên minh Mỹ-Nhật như là nền tảng của hòa bình, ổn định và thịnh vượng của khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương". Tuyên bố khẳng định: "Hai nhà lãnh đạo sẽ thảo luận chiến dịch quốc tế nhằm duy trì gây áp lực tối đa đối với Triều Tiên trước cuộc gặp dự kiến của Tổng thống Trump với nhà lãnh đạo Kim Jong-un... Hai bên cũng sẽ trao đổi các phương thức để mở rộng quan hệ thương mại, đầu tư giữa hai nước một cách công bằng và đôi bên cùng có lợi”[2].

Nỗ lực của Nhật Bản để không bị gạt ra cuộc gặp thượng đỉnh liên Triều

Ngoại trưởng Nhật Bản Taro Kono sẽ gặp Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in và Ngoại trưởng Kang Kyung-wha trong khoảng thời gian từ ngày 9-13/4 nhằm tạo ảnh hưởng của Nhật Bản tới cuộc gặp thượng đỉnh liên Triều sắp tới. Trong cuộc gặp với ông Moon Jae-in, ông Kono dự kiến sẽ yêu cầu tổng thống Hàn Quốc nêu vấn đề Triều Tiên bắt cóc người dân Nhật Bản tại cuộc gặp thượng đỉnh liên Triều.

Ngày 3/4, Bộ Ngoại giao Hàn Quốc cho biết 2 nước gặp gỡ để bàn về chuyến thăm Seoul của ông Kono, song chưa có xác nhận cụ thể. Nỗ lực ngoại giao của Abe được thực hiện trong bối cảnh ngày càng có nhiều mối lo ngại ở Nhật Bản rằng các hoạt động ngoại giao của Hàn Quốc, Triều Tiên và Mỹ có thể không giải quyết được những quan ngại về an ninh và không đảm bảo được lợi ích của Nhật Bản, đồng thời gạt Nhật Bản ra khỏi các quyết định quan trọng trong tiến trình phi hạt nhân hóa Triều Tiên. Nhật Bản từ trước tới nay luôn đi đầu trên mặt trận gây sức ép tối đa do Mỹ chỉ huy nhằm thúc ép Triều Tiên từ bỏ các chương trình tên lửa và hạt nhân của nước này bằng các lệnh trừng phạt kinh tế và cô lập ngoại giao. Nhật Bản vẫn hoài nghi về nỗ lực hòa bình mới đây của Triều Tiên, lên án nước này “câu giờ” để có thời gian hoàn tất các chương trình hạt nhân của mình.

Tuy nhiên, sự "tan băng" nhanh chóng và đà đối thoại trên bán đảo Triều Tiên sau khi Triều Tiên tham gia Thế Vận hội Mùa Đông Pyeongchang hồi tháng 2/2018 dường như đã làm Nhật Bản bối rối. Báo chí đưa tin Abe đã không được thông báo trước quyết định của Trump về việc đàm phán với nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un. Vấn đề người  Nhật Bản bị Triều Tiên bắt cóc cũng cực kỳ quan trọng đối với Abe, người đã có được sự nghiệp chính trị hiện nay nhờ những lời kêu gọi thực hiện đường lối cứng rắn đối với Triều Tiên và cam kết của ông đưa các người dân Nhật Bản đang ở Triều Tiên về nước. Nhật Bản cho biết Triều Tiên đã bắt cóc ít nhất 17 công dân Nhật trong những năm 70 và 80 của thế kỷ trước để huấn luyện họ trở thành điệp viên do thám Hàn Quốc. Năm 2002, Triều Tiên đã thừa nhận rằng nước này đã bắt cóc 13 người Nhật Bản. Nước này chỉ thả 5 người trong số này và tuyên bố 8 người còn lại đã chết.

Thủ tướng Abe đang mất dần sự ủng hộ ở trong nước vì vụ việc ông bị cho là liên quan tới việc bán giảm giá đất do nhà nước sở hữu cho Hiệu trưởng một trường học theo dân tộc chủ nghĩa, người được cho là có quan hệ cá nhân với Abe cũng như vợ ông. Theo kết quả một cuộc điều tra được tiến hành từ ngày 31/3-1/4 và được tờ Yomiuri của Nhật Bản đăng tải, tỷ lệ ủng hộ của dân chúng đối với Abe đã sụt giảm 6% xuống còn 42%, trong khi tỷ lệ không ủng hộ ông hiện là 50%[3].

Quan ngại của Abe chắc chắn sẽ không thể giảm sau cuộc gặp trực tiếp giữa lãnh đạo Kim Jong-un với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào cuối tháng 3 nhằm cải thiện các mối quan hệ căng thẳng, xóa bỏ những quan ngại rằng Trung Quốc đang bị gạt ra ngoài các cuộc đàm phán phi hạt nhân hóa và mất ảnh hưởng đối với chế độ Triều Tiên. Nhật Bản từ lâu đã có mối quan hệ khó khăn với Trung Quốc và với cả hai miền Triều Tiên, một phần vì vấn đề lịch sử và tranh chấp lãnh thổ từ sau Chiến tranh Thế giới thứ hai.

Cho đến nay, Nhật Bản vẫn duy trì lập trường cứng rắn trong đàm phán với Triều Tiên. Tuy nhiên, mới đây, Nhật Bản lại ngỏ ý muốn đàm phán thượng đỉnh với Bình Nhưỡng sau các cuộc gặp giữa Triều Tiên với Hàn Quốc và Mỹ.

Nhiều chuyên gia cho rằng, triển vọng về cuộc gặp giữa ông Trump và ông Kim Jong-un, cũng như cuộc gặp thượng đỉnh liên Triều, dường như buộc Nhật Bản phải suy xét lại quan điểm. Thực tế là, trước khi ông Trump đồng ý gặp ông Kim Jong-un, chính quyền của Thủ tướng Abe luôn thể hiện là bên cứng rắn nhất trong khu vực, gây sức ép tối đa đối với Bình Nhưỡng. Giờ đây, khi Mỹ bất ngờ đổi giọng, Nhật Bản lo ngại lộ trình ngoại giao hiện nay có thể bỏ qua việc giải quyết năng lực tên lửa tầm ngắn và tầm trung của Triều Tiên, cũng như vấn đề công dân Nhật bị Bình Nhưỡng bắt cóc thời Chiến tranh Lạnh. Nói rõ ràng hơn, Nhật lo sẽ bị “bỏ rơi” trên diễn đàn quốc tế khi mà tình hình trên bán đảo Triều Tiên đang thay đổi chóng mặt.

Giờ đây, Thủ tướng Abe đang phải đối mặt với thời điểm không chắc chắn. Tổng thống Trump là một người khó đoán. Nếu bất cứ điều gì có thể giúp nâng tỷ lệ ủng hộ trong nước của ông, ông Trump sẽ chấp nhận. Nếu Triều Tiên ngồi vào bàn đàm phán với Mỹ, Mỹ chắc chắn không hứng thú ngồi xuống với Nhật. Điều này sẽ khiến vị thế của ông Abe trở nên rất khó khăn.

Đó là lý do vì sao những chuyến thăm lần này của giới chức Nhật diễn ra ngay trước thềm cuộc gặp thượng đỉnh liên Triều dự kiến diễn ra vào ngày 27-4 và có thể là hội nghị thượng đỉnh Mỹ-Triều vào tháng 5 tới. Đây là bước đi nhằm ngăn việc Nhật Bản bị đẩy ra ngoài cuộc thảo luận về vấn đề Bán đảo Triều Tiên[4].

Vũ Phương Hoa

Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản, Viện nghiên cứu Đông Bắc Á

[1], [2] Abe to meet Trump over fears Japan is being sidelined on North Korea talks

https://www.washingtontimes.com/news/2018/apr/2/shinzo-abe-trump-meeting-reflects-japans-north-kor/

[3] Japan seeking own North Korea summit as Abe risks being left out

https://edition.cnn.com/2018/03/29/asia/japan-north-korea-summit-intl/index.html

[4] Nhật lo bị “ra rìa” trong ván cờ Triều Tiên

https://baomoi.com/nhat_lo_bi_ra_ria_trong_van_co_trieu_tien/c/25530994.epi