Kinh tế Nhật Bản tăng trưởng mạnh trong những tháng đầu năm 2018 trong bối cảnh đồng yên yếu và nhu cầu toàn cầu mạnh mẽ. Theo đó, tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Nhật Bản trong năm 2018 được dự báo sẽ tăng 1,8% sau khi được điều chỉnh theo giá cố định. Mức dự báo này cao hơn so với dự báo 1,4% vào tháng 7/2017. Theo báo cáo về triển vọng kinh tế được thông qua tại cuộc họp Nội các Nhật Bản, sự phát triển của nền kinh tế Nhật Bản trong năm tài chính 2018, tính đến hết tháng 3 năm 2019, sẽ được dẫn dắt bởi các nhu cầu nội địa như đầu tư tư nhân và chi tiêu cá nhân.

Một số điểm sáng của kinh tế Nhật Bản trong tháng 4/2018

Nhật Bản và Trung Quốc nối lại đối thoại kinh tế cấp cao

Quan hệ hợp tác kinh tế-thương mại giữa Trung Quốc và Nhật Bản đang có dấu hiệu nồng ấm trở lại sau khi giới chức hai nước nối lại đàm phán kinh tế cấp cao sau gần tám năm tạm ngừng. Đối thoại Kinh tế cấp cao Nhật Bản-Trung Quốc diễn ra ngày 16/4 tại thủ đô Tokyo của Nhật Bản. Phái đoàn Trung Quốc tham dự do Bộ trưởng Ngoại giao Vương Nghị dẫn đầu. Theo kế hoạch, trong khuôn khổ hội nghị, giới chức hai nước cũng sẽ thảo luận về tầm quan trọng của tự do thương mại và việc duy trì một hệ thống thương mại toàn cầu đa phương với Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) là trung tâm điều tiết, trong bối cảnh nước Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump đang theo đuổi hàng loạt chính sách bảo hộ thương mại. Quyết định nối lại Đối thoại Kinh tế cấp cao Nhật Bản-Trung Quốc sau tám năm tạm ngừng diễn ra không lâu sau khi chính quyền Washington áp thuế nhập khẩu cao đối với cả Bắc Kinh và Tokyo, cũng như yêu cầu hai nước này mở rộng thị trường hơn nữa cho hàng xuất khẩu của Mỹ[1].

Theo Ngoại trưởng Nhật Bản ông Taro Kono, “ Nhật Bản yêu cầu Trung Quốc đảm bảo việc chuyển giao công nghệ và trao đổi quyền sở hữu trí tuệ một cách công bằng và tự do. Hoa Kỳ đang đe dọa thuế quan đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc khoảng 50 tỷ đô la để giải quyết "thực tiễn kinh tế bất công của Trung Quốc" trong IP và chuyển giao công nghệ bắt buộc.

Nhật Bản cũng đưa ra yêu cầu đối với Trung Quốc liên quan vấn đề xuất khẩu thép dư thừa, bác bỏ một báo cáo trước đó từ Kyodo News rằng Trung Quốc đã nhờ vả  Nhật Bản giúp đỡ về thuế thép từ Hoa Kỳ.

Từ trước khi trở thành tổng thống Hoa Kỳ, ông Donald Trump đã lên tiếng chỉ trích chính sách thương mại của cả Trung Quốc và Nhật Bản gây tổn hại cho nước Mỹ. Vấn đề này được bàn tới trong cuộc gặp thượng đỉnh giữa thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe với ông Trump vừa qua, nhưng một điều rõ ràng là, sự gia tăng thương mại nội Á đã làm suy yếu đi những nỗ lực kìm kẹp của Mỹ[2].

Lao động Nhật Bản được tăng lương cao nhất trong vòng 20 năm

Trong bối cảnh lực lượng lao động đang ngày càng giảm, các công ty, doanh nghiệp Nhật Bản đang liên tục cạnh tranh để thu hút nhân lực, từ đó hỗ trợ người lao động nước này được hưởng mức tăng lương cao nhất trong suốt hai thập kỷ qua. Theo số liệu của Nikkei, các doanh nghiệp đã nâng mức lương trung bình lên 2,41% trong năm nay. Mức tăng này vượt xa mức tăng bình quân 0,35% của năm ngoái, khi Nhật Bản có đợt tăng lương đầu tiên trong 3 năm. Về mặt giá trị, mức lương hàng tháng tăng trung bình 7.527 Yên tương đương 70 USD/tháng, mức tăng mạnh nhất kể từ năm 1998. Việc tăng lương ở Nhật Bản thường do các công ty thuộc lĩnh vực chế tạo điều khiển. Nhưng năm nay, lần đầu tiên kể từ năm 1997, các doanh nghiệp phi sản xuất đã dẫn đầu trong việc tăng lương. Khối doanh nghiệp này có mức tăng lương bình quân 2,79%, mức tăng mạnh nhất trong 21 năm và hơn nửa điểm so với mức tăng trưởng của các công ty chế tạo. Các công ty hậu cần và dịch vụ tích cực đưa ra những mức lương hấp dẫn để thu hút người lao động. Ví dụ, công ty vận tải Yamato Transport nhất trí tăng lương cơ bản hàng tháng thêm 11.000 Yên, tương đương mức tăng 3,64%. Trong ngành hậu cần, mức tăng lương trung bình là 3,39%, cao nhất trong tất cả các ngành và chỉ tăng bình quân hơn 10.000 Yên. Ngành hậu cần của Nhật hiện đang cần rất nhiều nhân lực để đáp ứng nhu cầu giao hàng khi hoạt động thương mại điện tử ngày càng phát triển[3].

Tuy nhiên, theo Nikkei tiền lương thực tế ở Nhật Bản vẫn đang tiếp tục giảm do giá thực phẩm và xăng dầu gia tăng. Chính phủ Nhật Bản đã kêu gọi các công ty tăng lương trong 5 năm qua. Thủ tướng Shinzo Abe thậm chí đã đưa ra mục tiêu cụ thể cho việc tăng lương năm nay, kêu gọi mức tăng 3%. Các công ty Nhật tích cực hưởng ứng lời kêu gọi trên, chủ yếu bởi họ cần đảm bảo nhân lực để cạnh tranh trên thị trường toàn cầu. Nhiều công ty thậm chí còn đang dịch chuyển khỏi mô hình tính lương dựa trên thâm niên công tác và tăng ngay lương khởi điểm cho người lao động. Mức độ cạnh tranh đặc biệt khốc liệt trong lĩnh vực công nghệ. Số vị trí cần tuyển đối với nhà khoa học dữ liệu ở Nhật đã tăng gấp 4 lần trong vòng 1 năm, theo công ty tuyển dụng En-Japan. Các công ty Trung Quốc và nhiều nước khác cũng đang đưa ra những gói lương thưởng hấp dẫn để thu hút sinh viên công nghệ mới ra trường của Nhật. Nhiều công ty lại đang tập trung đãi ngộ người lao động lớn tuổi để vượt qua được tình trạng thiếu nhân lực. Công ty Đường sắt phía Tây Nhật Bản (WJR) và nhà sản xuất thiết bị nông nghiệp Kubota đều tăng lương cho người lao động từ 60 tuổi trở lên. Hãng xe Honda thì tăng tuổi nghỉ hưu vào năm ngoái, đồng thời tăng cả lương cho người lao động lớn tuổi[4].

Niềm tin kinh doanh giảm trong quí 1

Kết quả khảo sát niềm tin kinh doanh Tankan hàng quý của Ngân hàng Nhật Bản cho thấy chỉ số niềm tin kinh doanh Nhật Bản liên tục sụt giảm kể từ quý đầu tiên trong năm 2018; tâm lý của các nhà sản xuất lớn đã giảm nhẹ từ mức 26 xuống còn mức 24, thấp hơn kỳ vọng của thị trường là 25 điểm. Niềm tin vào các ngành phi sản xuất giảm từ 25 điểm trong Q4/2017 xuống còn 23 trong Q1/2018, thấp hơn mức dự kiến ​​là 24 điểm[5].

Theo kết quả khảo sát Tankan, đồng yên Nhật đã tăng trung bình 6% so với đô la Mỹ. Đồng thời, các thị trường chứng khoán của Nhật Bản đã giảm 5,8% trong khi các biện pháp thương mại do Tổng thống Trump công bố bao gồm áp đặt thuế đối với giá thép và nhôm nhập khẩu từ Nhật Bản và một số nước khác.

Lợi nhuận dự kiến ​​sẽ giảm 2,3% trong lĩnh vực sản xuất theo báo cáo cho năm kết thúc tháng 3 năm 2019. Điều này được dựa trên giả định rằng đồng đô la Mỹ có thể đạt trung bình khoảng 109,6 Yên trong năm kinh doanh. Tuy nhiên, theo một số tiêu chuẩn, các nhà kinh tế nhìn nhận là lạc quan. Các nhà phân tích hy vọng rằng đồng đô la Mỹ sẽ ở mức trung bình quanh mức 105,00 cho đồng yen trong giai đoạn này. Các công ty sản xuất cho biết họ có kế hoạch tăng vốn đầu tư ít nhất 2,3% trong năm tài chính hiện tại. Tuy nhiên, điều này có thể được điều chỉnh cao hơn trong các quý sắp tới

Nhìn chung, các khảo sát Tankan của BoJ cho thấy tâm lý trong triển vọng kinh doanh đã đạt đỉnh điểm vào quý IV năm ngoái. Chỉ số khuếch tán giữa các doanh nghiệp sản xuất đã giảm từ 24 vào tháng 12/2017 xuống còn 20 trong quý hiện tại bắt đầu từ tháng 4 năm 2018[6].

Trần Ngọc Nhật

Trung tâm nghiên cứu Nhật Bản, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á.

[1] Giữa nguy cơ chiến tranh thương mại, Trung – Nhật đối thoại lần đầu sau 8 năm

http://theleader.vn/giua-nguy-co-chien-tranh-thuong-mai-trung-nhat-doi-thoai-lan-dau-sau-8-nam-2018041615291897.htm

[2] China, Japan Hold First Economic Talks in 8 Years in Trade War Shadow

https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-04-16/china-and-japan-revive-economic-dialogue-amid-u-s-trade-threats

[3] Japan's workers win biggest pay raises in 20 years

http://newsonjapan.com/html/newsdesk/article/122707.php

[4] Người lao động Nhật được tăng lương mạnh nhất 2 thập kỷ

http://cafebiz.vn/nguoi-lao-dong-nhat-duoc-tang-luong-manh-nhat-2-thap-ky-20180417081428682.chn

[5] Japan: Business confidence falls in Q1 for the first time in two years https://www.focus-economics.com/countries/japan/news/business-confidence/business-confidence-falls-in-q1-for-the-first-time-in-two

[6] Japan’s Business Confidence Weakens In Q1 – April Tankan Survey

https://www.orbex.com/blog/en/2018/04/japans-business-confidence-weakens-in-q1-tankan-survey