Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe thăm Mỹ chính thức trong hai ngày 18 và 19 tháng 4 vừa qua. Chuyến thăm Mỹ lần này diễn ra trong bối cảnh chính quyền Thủ tướng Shinzo Abe đang phải đối mặt với rất nhiều khó khăn. Trước hết là những bê bối của học viện Moritomo và Kake liên quan đến bản thân thủ tướng Abe và vợ của ông. Xuất hiện những tình tiết gây bất lợi cho Thủ tướng Abe  khiến tỉ lệ ủng hộ ông sụt giảm mạnh mẽ, thấp hơn tỉ lệ không ủng hộ.

Trong khí đó, tình hình trên Bán đảo Triều Tiên có nhiều biến động từ đầu năm 2018 như cuộc gặp cấp cao liên Triều, Triều Tiên tham dự Olympic PyeongChang tại Hàn Quốc, tới đây sẽ là cuộc gặp thượng đỉnh liên Triều ngày 27/4 và có thể là cuộc gặp thượng đỉnh Mỹ-Triều. Trong những biến động này có sự can dự mạnh mẽ của Hàn Quốc, Trung Quốc và Mỹ, trong khi vai trò của Nhật Bản quá mờ nhạt. Có những dấu hiệu cho thấy Mỹ đang hành động đơn phương trong vấn đề Bán đảo Triều Tiên mà không có sự tham gia của Nhật Bản. Chính phủ Nhật Bản không hoàn toàn nắm được chính quyền ông Trump có ý định thảo luận như thế nào với Bình Nhưỡng. Đồng thời, vấn đề người Nhật Bản bị Triều Tiên bắt cóc vẫn chưa được giải quyết triệt để.

Bên cạnh đó, Mỹ áp mức thuế cao đối với thép và nhôm nhập khẩu từ Nhật Bản. Tổng thống Mỹ Donald Trump thậm chí còn cáo buộc giới chức Nhật đang gây bất lợi cho xe hơi do Mỹ sản xuất. Thực tế, khẩu hiệu chính sách “Nước Mỹ là trước tiên” của Tổng thống Donald Trump đã đưa các vấn đề thương mại được ưu tiên hàng đầu trong chính sách đối ngoại của Mỹ. Chính quyền Tổng thống Donald Trump làm cho Nhật Bản cảm thấy sự không chắc chắn trong mối quan hệ hai nước vốn được xây dựng khá tốt kể từ khi ông Trump đắc cử vào cuối năm 2016.

Do đó, chuyến thăm Mỹ lần này mang nhiều ý nghĩa khi Thủ tướng Abe mong muốn đạt kết quả khả quan nhằm lấy lại lòng tin của người dân, giảm áp lực của dư luận trong nước. Nhật Bản muốn thể hiện sự can dự đối với tình hình trên Bán đảo Triều Tiên, thống nhất lập trường với Mỹ trong việc giải quyết vấn đề tên lửa và hạt nhân của Triều Tiên trước thềm các cuộc hội nghị thượng đỉnh liên Triều, Mỹ-Triều. Đồng thời Nhật Bản muốn tìm cách giải quyết những khó khăn trong quan hệ thương mại với Mỹ.

Trong chuyến thăm Mỹ lần này, người ta tiếp tục thấy Thủ tướng Abe và Tổng thống Trump chơi golf với nhau. Đây là lần thứ 3 hai ông chơi golf với nhau, một mặt thể hiện tình thân hữu, mặt khác đó là phong cách của ông Donald Trump vốn là một doanh nhân. Dư luận quốc tế gọi hành động này là ngoại giao sân golf.

Tại buổi họp báo sau hội nghị, Thủ tướng Shinzo Abe cho biết đã thảo luận nhiều chủ đề với Tổng thống Donald Trump, trong đó có vấn đề Triều Tiên và kinh tế. Đối với vấn đề Triều Tiên, ông Abe nhấn mạnh tới tầm quan trọng của việc phi hạt nhân hóa. Hai lãnh đạo nhất trí tiếp tục tăng cường gây áp lực tối đa đối với Triều Tiên, buộc nước này phải có hành động cụ thể nhằm tiến hành phi hạt nhân hóa, xóa bỏ tên lửa đạn đạo hoàn toàn, có thể kiểm chứng và không thể đảo ngược[1]. Phương châm Nhật-Mỹ cần có sự thống nhất, đặc biệt thời gian tới sẽ diễn ra hội nghị thượng đỉnh hai miền Nam-Bắc Triều Tiên vào ngày 27/4 và tiếp đó là cuộc gặp gỡ thượng đỉnh Mỹ-Triều lần đầu tiên trong lịch sử.

Về vấn đề người Nhật Bản bị Triều Tiên bắt cóc trong những năm 1970 và 1980, năm 2002, Triều Tiên đã thừa nhận rằng nước này đã bắt cóc 13 người Nhật Bản. Triều Tiên sau đó thả 5 người trong số này và tuyên bố 8 người còn lại đã chết. Thủ tướng Abe đã đề cập vấn đề này với ông Donald Trump, và Tổng thống Mỹ đã từng gặp gia đình những người bị bắt cóc trong chuyến thăm Nhật Bản năm 2017. Lần này Tổng thống Trump cho rằng đây là vấn đề quan trọng và sẽ nêu vấn đề bắt cóc khi gặp nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un[2].

Hai bên cũng trao đổi với nhau về vấn đề kinh tế. Tổng thống Trump cho rằng Mỹ cần cắt giảm thâm hụt thương mại và muốn Nhật Bản nỗ lực để có thể làm được nhiều hơn nữa[3]. Thủ tướng Abe nói rằng thương mại và đầu tư giữa hai nước sẽ phát triển hơn nữa vì lợi ích hai bên. Hai lãnh đạo đã nhất trí xúc tiến các cuộc họp về thương mại tự do, công bằng, có lợi cho đôi bên để đạt được phát triển kinh tế hơn nữa trong khu vực Ấn Độ-Thái Bình Dương. Đồng thời, ông Abe nhấn mạnh rằng sản xuất thép và nhôm của Nhật Bản không ảnh hưởng đến vấn đề đảm bảo an ninh của Mỹ, thậm chí những sản phẩm chất lượng cao của Nhật Bản còn đóng góp cho nền sản xuất và tuyển dụng của Mỹ[4].

Tổng thống Donald Trump đã ký lệnh đánh thuế 25% đối với thép nhập khẩu và 10% đối với nhôm nhập khẩu, chỉ miễn cho Mexico và Canada. Sau đó, Mỹ tạm thời miễn trừ Liên minh châu Âu (EU) và một số quốc gia khác khỏi chương trình đánh thuế nhập khẩu mạnh tay đối với thép và nhôm. Ngoài EU, các nước được miễn còn có Argentina, Australia, Brazil và Hàn Quốc. Tuy nhiên, Nhật Bản là đồng minh thân cận nhưng lại không nằm trong danh sách miễn trừ.

Nhật Bản xuất khẩu khoảng 2 triệu tấn thép mỗi năm sang Mỹ, chiếm khoảng 5% tổng lượng thép xuất khẩu ra nước ngoài, trong khi Nhật sản xuất rất ít nhôm. Bởi vậy, có ý kiến cho rằng thuế thép và nhôm không có khả năng tác động nhiều đến nền kinh tế Nhật Bản, song các nhà sản xuất thép của nước này cho biết họ đang quan tâm đến chính sách thương mại của Mỹ. Ngoài ra, có thể hành động thương mại của Mỹ có thể làm cho châu Á tràn ngập các sản phẩm thép dư thừa.

Việc ông Trump loại Nhật Bản khỏi danh sách miễn thuế thép và nhôm có thể là một chiến thuật đàm phán để buộc Tokyo phải bước vào đàm phán thỏa thuận tự do thương mại với Washington. Phát biểu tại họp báo, ông Donald Trump mạnh mẽ bày tỏ rằng về thương mại tốt nhất là nên đạt thỏa thuận song phương.

Tổng thống Trump đã viết trên Twitter rằng có lẽ Nhật Bản mong Mỹ quay trở lại TPP nhưng ông không muốn và nhấn mạnh lập trường chú trọng đến Hiệp định tự do thương mại song phương hai nước. Ông cho rằng Hiệp định giữa hai nước sẽ có hiệu quả hơn và có lợi cho người lao động Mỹ. Tổng thống Donald Trum cũng phủ nhận việc quay trở lại TPP dù trước đó đã từng đề cập đến khả năng này[5].

Phan Cao Nhật Anh

Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản, Viện nghiên cứu Đông Bắc Á

[1] 日米首脳 北朝鮮に非核化に向けた行動求めることで一致

https://www3.nhk.or.jp/news/html/20180419/k10011409331000.html?utm_int=news-politics_contents_list-items_034

[2] 「拉致被害者を家族のもとに連れ戻す」トランプ大統領

https://www3.nhk.or.jp/news/html/20180419/k10011409301000.html?utm_int=news-politics_contents_list-items_036

[3] トランプ大統領 貿易赤字削減「日本はさらにできることある」

https://www3.nhk.or.jp/news/html/20180418/k10011407711000.html?utm_int=word_contents_list-items_043&word_result=%E6%97%A5%E7%B1%B3%E9%A6%96%E8%84%B3%E4%BC%9A%E8%AB%87

[4] 日本の鉄鋼などは米の安全保障に影響無し 安倍首相

https://www3.nhk.or.jp/news/html/20180419/k10011409371000.html?utm_int=news-politics_contents_list-items_032

[5] トランプ大統領 「ＴＰＰ 好きではない」 ２国間のＦＴＡ重視

https://www3.nhk.or.jp/news/html/20180418/k10011408191000.html?utm_int=detail_contents_news-related_001