Theo Bộ Tài chính Nhật Bản cho biết vào ngày 18/4/2018 vừa qua, trong năm tài chính 2017, Nhật Bản đã đạt thặng dư thương mại 2,46 nghìn tỷ yên (23 tỷ đô la) nhờ nhu cầu nước ngoài tăng mạnh đã đẩy xuất khẩu của nước này lên mức cao thứ hai trong lịch sử. Tuy nhiên, thặng dư đã giảm 38,2% so với năm ngoái do nhập khẩu năng lượng tăng mạnh như dầu thô, khí tự nhiên hóa lỏng và than đá. Xuất khẩu đã tăng 10,8% lên 79,22 nghìn tỷ yên, tăng lần đầu tiên trong ba năm, nhờ ô tô và thiết bị bán dẫn tăng[1]. Nhập khẩu tăng 13,6% lên 76,77 nghìn tỷ yên, đánh dấu cho lần tăng đầu tiên trong bốn năm.

Thặng dư thương mại của Nhật Bản với Hoa Kỳ đã tăng 5,7% lên 7 nghìn tỷ yên. Những số liệu cho thấy, trong năm tài chính 2017, kết thúc vào tháng 3/2018, xuất khẩu sang Mỹ đã tăng 7,5% lên 15,18 nghìn tỷ yên và nhập khẩu tăng 9,1% lên 8,18 nghìn tỷ yên. Nhật Bản có thâm hụt thương mại với Trung Quốc trị giá 3,36 nghìn tỷ yên, giảm 20,3% sau khi nhập khẩu tăng 8,8% lên 18,55 nghìn tỷ yên, trong khi xuất khẩu tăng 18,3% lên mức kỷ lục 15,19 nghìn tỷ yên. Thặng dư thương mại của Nhật Bản với tất cả các nước châu Á, trong đó có Trung Quốc, đã tăng 19,5% lên 5,86 nghìn tỷ yên. Đây là năm thặng dư thứ tư liên tiếp thể hiện trong việc tăng xuất khẩu 13,1% lên 43,45 nghìn tỷ yên, mức tăng lớn nhất và nhập khẩu tăng 12,2% lên 37,59 nghìn tỷ yên. Cũng theo số liệu của Bộ Tài chính, thâm hụt thương mại của Nhật Bản với với Liên minh châu Âu là 182,72 tỷ yên do nhập khẩu từ khối kinh tế này đạt 9,04 nghìn tỷ yên[2].

Xuất khẩu của Nhật Bản tăng 2,1% so với cùng kỳ năm ngoái lên mức 7.382 tỷ yên trong tháng 3 vừa qua, và tăng 1,8% trong tháng 2 trước đó. Doanh thu máy móc tăng 10,2%, cụ thể là máy phát điện (10,8%) và thiết bị bán dẫn (16,8%). Ngoài ra, xuất khẩu thiết bị điện cũng tăng lên (3,2%), trong đó các chất bán dẫn (4,3%); hóa chất (8,2%); và sản phẩm chế tạo (4,6%). Ngược lại, doanh thu của các thiết bị vận tải giảm xuống (-1,7%), cụ thể là xe buýt và xe tải (-5,5%), tàu (-29,6%), máy bay (-18,7%); và các loại khác (-9,3%), trong đó các dụng cụ khoa học, quang học (-2,4%). Xuất khẩu sang Châu Á tăng lên (4,5%), chủ yếu sang Trung Quốc (10,8%), Đài Loan (0,7%), Thái Lan (13,8%); Mỹ (0,2%); EU (0,3%), chủ yếu là Đức (9,6%) và Hà Lan (5,8%); và Trung Đông (9,3%). Ngược lại, xuất khẩu giảm xuống đối với Hồng Kông (-15,5%), Hàn Quốc (-3,2%), Singapore (-0,9%) và Anh (-29,2%)[3].

Nhập khẩu của Nhật Bản bất ngờ giảm 0,6% xuống còn 6.585 tỷ yên trong tháng 3, so với mức tăng 16,6% của tháng trước. Đây là lần nhập khẩu giảm đầu tiên kể từ tháng 12 năm 2016, do mua sắm giảm mạnh trong các lĩnh vực: thiết bị điện (-6,4%), trong đó chất bán dẫn (-3,7%) và điện thoại, máy điện báo (-5,8%); các loại khác (-13,4%), cụ thể là quần áo và phụ kiện (-20,1%). Ngoài ra, các lô hàng nhập khẩu sản phẩm chế tạo giảm 4,7%, do sản phẩm sắt thép (-4,1%) và chế tạo kim loại (-13,5%); và tiêu dùng thực phẩm giảm 5,2%, cụ thể là cá và cá chế biến (-12,6%) và thịt và thịt chế biến (-4,3%). Ngược lại, nhập khẩu tăng đối với nhiên liệu khoáng sản (6,9%), cụ thể là dầu mỏ (5,7%); hóa chất (1,2%); máy móc (6,6%), trong đó máy tính và các linh kiện (9,4%); và thiết bị vận tải (18,3%), cụ thể là xe có động cơ (45,8%). Trong số các đối tác thương mại lớn, nhập khẩu giảm từ Trung Quốc (-16,8%) và Saudi Arabia (-10,2%), trong khi tăng từ Đài Loan (3,2%), Hàn Quốc (12,8%), Mỹ (0,6%), Đức (21,2% ) và UAE (20,8%)[4].

Riêng tháng 3, cán cân thương mại của nước này vẫn đạt thặng dư, nhưng sự gia tăng xuất khẩu ít hơn dự kiến ​​với doanh số bán hàng cho Mỹ và EU gần như không thay đổi. Nhật Bản đã có thặng dư thương mại hàng hóa 797,3 tỷ yên trong tháng 3. Sự tăng trưởng yếu kém bất ngờ trong xuất khẩu cho thấy rằng trong khi nền kinh tế toàn cầu đang tăng trưởng, những lo ngại về một cuộc chiến tranh thương mại có thể gây tổn hại. Thương mại với Trung Quốc đã được hồi phục sau sự sụt giảm trong tháng hai do kỳ nghỉ lễ Tết Nguyên đán.

Yoshiki Shinke, chuyên gia kinh tế của Viện Nghiên cứu Dai-ichi Life, cho biết những nỗi lo sợ về một cuộc chiến tranh thương mại vẫn chưa giảm, kết quả này rất khó đoán trước và phần lớn là bị ảnh hưởng bởi suy nghĩ của Tổng thống Hoa Kỳ. Yusuke Miyairi, một nhà kinh tế tại Công ty Chứng khoán Nomura, cũng cho biết cả xuất khẩu và nhập khẩu của Nhật Bản sẽ tiếp tục phát triển tốt. Các mối quan ngại về một cuộc chiến tranh thương mại nổi lên từ cuối tháng 3 cho đến tháng 4 cũng cho thấy những ảnh hưởng nhất định thể hiện trong các dữ liệu từ hai đến ba tháng gần đây. Đó chỉ là sự lo lắng, bởi khó có thể thấy được thương mại đang giảm sút một cách rõ rệt khi cả Hoa Kỳ và Trung Quốc vẫn chưa đưa những lời đe dọa vào hành động thật sự.

Nhật Bản đang ở giữa khoảng thời gian tăng trưởng dài nhất trong nhiều thập kỷ, và trong khi tăng trưởng sẽ tiếp tục trong năm nay, thì năm 2019 có vẻ như là một năm đầy khó khăn đối với nền kinh tế lớn thứ ba thế giới này. Theo dự báo của Quỹ Tiền tệ Quốc tế, tốc độ tăng trưởng của Nhật Bản sẽ chậm lại, ứng với việc chính phủ tăng thuế tiêu dùng. Đó cũng là khi ngân hàng trung ương dự báo sẽ tiếp cận mục tiêu lạm phát, có nghĩa là họ có thể bắt đầu giảm bớt các gói kích thích.

Lần cuối cùng thuế được tăng lên đã gây ra một cuộc suy thoái và thiệt hại 9 nghìn tỷ yên (86 tỷ USD). Hậu quả đó và khả năng giảm kích thích tiền tệ sẽ trở thành nỗi trăn trở của các nhà hoạch định chính sách, đặc biệt khi nền kinh tế đang chậm lại. Thực tế, Thủ tướng Shinzo Abe cũng đã hoãn tăng thuế tiêu dùng hai lần trước đó.

Hà Hậu

Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á

[1] Japan Reports $23 Billion Trade Surplus in 2017

https://financialtribune.com/articles/world-economy/84877/japan-reports-23-billion-trade-surplus-in-2017

[2] Japan logs ¥2.46 trillion trade surplus in FY 2017 on strong exports

https://www.japantimes.co.jp/news/2018/04/18/business/economy-business/japan-logs-%C2%A52-46-trillion-trade-surplus-fy-2017-strong-exports/#.WthQbdMUo_4

[3] [4] Japan Posts Largest Trade Surplus in Over a Year

https://tradingeconomics.com/japan/balance-of-trade