Ngày 24/5, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đã có chuyến thăm Nga kéo dài 4ngày với mục tiêu thúc đẩy các hoạt động kinh tế chung nhằm tạo môi trường thuận lợi cho tiến trình đàm phán liên quan đến quần đảo tranh chấp giữa hai nước mà Tokyo gọi là vùng Lãnh thổ phương Bắc còn Moskva gọi là Nam Kuril.

Thủ tướng Abe tới thành phố St. Petersburg tham dự Diễn đàn kinh tế quốc tế St. Petersburg lần thứ 22. Ngày 26/5, Thủ tướng Abe và Tổng thống nước chủ nhà Vladimir Putin tiến hành hội đàm tại thủ đô Moskva. Đây là cuộc hội đàm đầu tiên giữa Thủ tướng Abe với Tổng thống Putin sau khi ông Putin tái đắc cử nhiệm kỳ thứ tư vào tháng 3 vừa qua, và là lần gặp gỡ thứ 21 giữa hai nhà lãnh đạo từ trước tới nay. Trong hội đàm, hai nhà lãnh đạo thảo luận nhằm tiến tới giải quyết vướng mắc liên quan khu vực do Nga quản lý nhưng Nhật Bản cũng tuyên bố chủ quyền. Đây là vấn đề cản trở hai nước ký kết hiệp ước hòa bình sau chiến tranh cho tới nay[1].

Tại cuộc hội đàm, hai nhà lãnh đạo đã thảo luận cách thức thúc đẩy hoạt động kinh tế chung trong 5 lĩnh vực tại các quần đảo tranh chấp như đã nhất trí vào tháng 9/2017. Theo đó, hai bên đã đồng ý đẩy nhanh các cuộc tham vấn nhằm tăng cường hoạt động thương mại tại khu vực quần đảo tranh chấp và cử phái đoàn thương mại đến đây vào mùa hè này. Nhật Bản hy vọng các hoạt động này sẽ mở đường để đi tới giải quyết vấn đề tranh chấp lãnh thổ kéo dài hàng thập kỷ qua và sẽ dẫn đến việc ký hiệp ước hòa bình sau Chiến tranh Thế giới thứ hai[2]. Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đã đưa ra lời kêu gọi Nga giải quyết vấn đề lãnh thổ của hai nước nhằm đảm bảo nền hòa bình, ổn định và phát triển kinh tế trong khu vực. Đồng thời, ông cho biết quan hệ kinh tế Nga - Nhật Bản tăng lên sẽ mang lại lợi ích cho không chỉ hai nước, mà còn góp phần vào sự phát triển kinh tế toàn cầu. Thủ tướng Nhật Bản tiếp tục khẳng định, cần có một hiệp ước hòa bình giữa Nhật Bản và Nga để thực hiện tầm nhìn lớn về hòa bình, phát triển của khu vực. Bên cạnh đó, ông Abe cũng nhấn mạnh rằng  Nhật Bản tiếp tục duy trì quan điểm rằng 4 đảo do Nga kiểm soát là phần cố hữu của lãnh thổ Nhật Bản, và các hòn đảo này đã bị chiếm đóng bất hợp pháp sau Chiến tranh Thế giới thứ 2[3].

Về phía Nga, phát biểu tại một cuộc họp báo sau hội đàm, tổng thống Nga nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tìm kiếm một giải pháp cho vấn đề hiệp ước hòa bình Nga - Nhật Bản rằng “Điều quan trọng là tìm kiếm một giải pháp nhằm đáp ứng được những lợi ích quốc gia của cả hai bên, đồng thời điều đó phải được nhân dân hai nước chấp nhận”. Bên cạnh đó, ông Vladimir Putin cũng đưa ra lời kêu gọi sự kiên nhẫn trong việc tìm kiếm những giải pháp để giải quyết những tranh chấp về lãnh thổ. Ông nói: Điều quan trọng là cần phải kiên nhẫn tiếp tục tìm kiếm giải pháp cho những vấn đề trên[4].

Mặt khác, lãnh đạo Nga nhấn mạnh rằng một hiệp định hòa bình là hoàn toàn có thể nếu cả hai tăng cường hoạt động song phương thông qua hợp tác kinh tế chung ở khu vực. Tuy nhiên về việc tranh chấp đảo, vẫn chưa chắc chắn liệu Nhật – Nga sẽ đạt được cam kết chung chung là thực hiện một “cơ chế đặc biệt” để giải quyết vấn đề hay không. Trong cuộc hội đàm, Tổng thống Nga cũng cho biết muốn thu hút đầu tư của Nhật Bản để phát triển kinh tế tại khu vực Viễn Đông còn kém phát triển. Là một phần của các biện pháp nhân đạo, Tổng thống Nga cho biết sẽ cho phép công dân Nhật tới thăm mộ của người thân trên đảo mà  Moskva đang kiểm soát. Đáp lại phía Nga,Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe cho biết Tokyo sẵn sàng tăng cường hợp tác với Nga, đồng thời ông hy vọng sẽ có bước đột phá mới trong vấn đề giải quyết tranh chấp lãnh thổ đối với quần đảo tranh chấp và sẵn sàng củng cố hợp tác mạnh mẽ với thái độ bình tĩnh.

Một nội dung quan trọng khác còn được lãnh đạo hai nước đề cập đến trong cuộc gặp lần này là vấn đề Triều Tiên, trong đó hai bên tái khẳng định sẽ hợp tác chặt chẽ trong vấn đề phi hạt nhân hóa Bán đảo Triều Tiên, giúp Bình Nhưỡng đi đúng hướng. Tuy nhiên, trong quan điểm của Tokyo và Moskva đã cho thấy sự khác biệt về lập trường khi đối mặt với vấn đề này.  Tổng thống Vladimir Putin cho rằng vấn đề Triều Tiên phải được giải quyết bằng biện pháp ngoại giao và chính trị, trong khi Thủ tướng Shinzo Abe lại ưu tiên giải pháp gây sức ép tối đa đối với Bình Nhưỡng. Mặc dù khác nhau về lập trường, song Thủ tướng Abe bày tỏ niềm tin rằng Tổng thống Putin sẽ hiểu quan điểm của Tokyo trong vấn đề vũ khí hạt nhân, tên lửa đạn đạo của Triều Tiên, cũng như việc công dân Nhật Bản bị Triều Tiên bắt cóc trong những năm 1970 và 1980[5].

Vấn đề tranh chấp lãnh thổ đã khiến hai nước Nga – Nhật không ký được hiệp định hòa bình sau Chiến tranh Thế giới thứ hai, trình trạng này kéo dài làm ảnh hưởng nghiêm trọng quan hệ ngoại giao và thương mại song phương giữa hai nước. Tuy nhiên, với những động thái mới trên đã cho thấy những dấu hiệu mang tính tích cực trong quan hệ Nga – Nhật. Rõ ràng, cùng với việc giải quyết tranh chấp đảo, Nhật Bản còn thực sự muốn củng cố quan hệ với Nga, minh chứng là sau sự kiện Nga sáp nhập bán đảo Crimea của Ukraine năm 2014, mặc dù Nhật Bản đã cùng các nước phương Tây áp đặt các lệnh cấm vận chống Nga nhưng những lệnh cấm vận chống Nga của Nhật Bản hoàn toàn chỉ mang tính hình thức[6]. Có thể thấy rằng, với tư duy mang tính chiến lược của cả hai nhà lãnh đạo rất có thể sẽ tạo ra bước đột phá quan trọng cho hòa bình và an ninh khu vực Đông Bắc Á trong một tương lai gần. Mặc dù vậy, để cân bằng lợi ích giữa hai bên vẫn còn là bài toán khó. Vì thế, tương lai hòa bình và ổn định vững chắc cho khu vực Đông Bắc Á phụ thuộc vào phần nhiều vào thiện chí của cả Nga và Nhật.

Trần Mỹ Hoa

Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á

[1] Diễn đàn Kinh tế quốc tế St.Petersburg: Bàn thảo nhiều chương trình nghị sự quốc tế

/http://www.tapchicongsan.org.vn/Home/PrintStory.aspx?distribution=50989&print=true

[2]; [5] Abe, Putin reconfirm readiness to conclude postwar peace treaty

https://japantoday.com/category/politics/Abe-Putin-reconfirm-readiness-to-conclude-postwar-peace-treaty

[3] Abe: Peace treaty will boost economic development

http://www.newsonjapan.com/html/newsdesk/article/123050.php

[4]; [6] Abe continues balancing act with Putin as he chases peace treaty, disputed isles at Moscow summit

https://www.japantimes.co.jp/news/2018/05/27/national/politics-diplomacy/japans-long-detour-continues-road-regaining-russian-held-islets/#.WxBEmTSFPDc