Ngày 6/7, cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc chính thức bắt đầu sau khi các qui định áp thuế trị giá 34 tỷ USD của Mỹ nhằm vào hàng hóa Trung Quốc có hiệu lực. Kể từ khi lên nắm quyền, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã bày tỏ sự bất bình về cạnh tranh thương mại không công bằng với Trung Quốc. Ông Trump đã ra lệnh áp thuế thêm 25% với nhiều mặt hàng Trung Quốc xuất khẩu sang Mỹ. Điều này giúp các công ty Mỹ làm ăn ở quê nhà thuận lợi hơn. Theo quan điểm của ông Trump, Trung Quốc xuất khẩu hàng hóa vào Mỹ vượt mức nhập khẩu theo chiều ngược lại lên tới 400 tỷ USD. Đây là sự mất cân bằng nghiêm trọng mà ông Trump cảm thấy mình cần phải hành động.

Trên thực tế, các công ty nhiều năm qua đã phàn nàn rằng Trung Quốc giảm giá trị đồng Nhân dân tệ để dễ xuất khẩu. Ngược lại, Trung Quốc đặt hàng rào thuế quan khắt khe, khiến hàng hóa Mỹ khó xuất sang nước này. Đó là lý do ông Trump áp thuế thêm 25% với số hàng hóa trị giá 34 tỷ USD nhập khẩu từ Trung Quốc. Bắc Kinh đáp trả bằng cách áp thuế đối với hai lĩnh vực xuất khẩu chính của Mỹ, bao gồm đậu nành và xe hơi. Nhưng việc áp hàng rào thuế quan với 34 tỷ USD hàng hóa xuất sang Mỹ không phải là con số lớn, so với 400 tỷ USD chênh lệch. Điều này khiến ông Trump muốn áp thêm thuế vào nhiều mặt hàng khác của Trung Quốc.

Ngày 10/7 vừa qua, Văn phòng Đại diện Thương mại Hoa Kỳ đã đề xuất mức thuế 10% trị giá 200 tỷ đô la Mỹ đối với hàng hóa nhập khẩu khác của Trung Quốc. Ông Trump đã đe dọa sẽ tiếp tục áp thuế nhập khẩu lên tới 550 tỷ USD đối với hàng hóa nhập khẩu của Trung Quốc - lớn hơn giá trị Trung Quốc xuất khẩu sang Hoa Kỳ năm ngoái - nếu Bắc Kinh tiếp tục trả đũa [1]. Chiến tranh thương mại Mỹ - Trung đang tạo ra ảnh hưởng trên khắp thế giới và Tổng thống Mỹ Donald Trump chưa có ý định dừng lại. Điều này làm dấy lên lo ngại rằng điều tồi tệ nhất chưa từng có trong chiến tranh thương mại có thể sẽ diễn ra ở hai nền kinh tế lớn nhất thế giới này.

Trước diễn biến leo thang của cuộc chiến tanh thương mại Mỹ - Trung, đánh dấu bằng việc Mỹ công bố mức thuế mới về hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc, Tokyo tỏ ra khá lo ngại. Tổng thư ký nội các Yoshihide Suga, phát biểu tại một cuộc họp báo đã bày tỏ mối lo ngại của Chính phủ Nhật Bản về tranh chấp thương mại gần đây giữa Mỹ và Trung Quốc. Ông cho biết “Nhật Bản và các quốc gia khác sẽ tập trung vào tác động của tình hình giữa Mỹ và Trung Quốc”. Ngay cả Nhật Bản cũng chịu ảnh hưởng từ các biện pháp bảo hộ mới nhất của Tổng thống Donald Trump, các công ty trong nước và nước ngoài đều khó tránh khỏi bị ảnh hưởng trong khi hai đối tác thương mại lớn nhất của Nhật Bản đang ở trong tình trạng gần như là một cuộc chiến tranh kinh tế.

Yoko Takeda, chuyên gia kinh tế tại Viện Nghiên cứu Mitsubishi cho biết do Trung Quốc và Mỹ chiếm 40% GDP thế giới, nên nếu các tranh chấp thương mại giữa hai nước này gia tăng thì có thể gây ra nhiều thiệt hại cho các nhà xuất khẩu Nhật Bản. Theo Hội đồng Ngoại thương Nhật Bản, Hoa Kỳ và Trung Quốc là những điểm đến thương mại hàng đầu đối với các công ty Nhật Bản và họ đã xuất khẩu khoảng 30 nghìn tỷ yên (300 tỷ đô la) sang hai nước này trong năm 2017.

Chuyên gia Yoko Takeda vạch ra hai con đường mà nền kinh tế Nhật Bản có thể bị ảnh hưởng gián tiếp bởi cuộc chiến tranh thương mại Mỹ - Trung hiện nay là bất ổn thị trường tài chính và làm xấu đi tâm lý kinh doanh khiến các công ty phải cắt giảm chi tiêu. Tác động của tranh chấp thương mại này có thể là nguyên nhân khiến các doanh nghiệp lo sợ, vì cuộc khảo sát về tâm lý kinh doanh của Ngân hàng Nhật Bản hồi đầu tháng 7 đã cho thấy sự sụt giảm niềm tin trong các nhà sản xuất lớn, bao gồm các nhà sản xuất ô tô và điện tử.

Tuy nhiên, chuyên gia Takeda cũng tin tưởng rằng những ảnh hưởng của cuộc tranh chấp thương mại này nhiều khả năng sẽ lắng xuống trong ngắn hạn bởi sức mạnh của nền kinh tế toàn cầu. Ông khẳng định “tôi cho rằng chúng ta sẽ tiếp tục chứng kiến sự tăng trưởng mạnh mẽ đến năm 2018, mặc dù vẫn có tâm lý lo lắng trong nền kinh tế thế giới”. “Nếu chủ nghĩa bảo hộ thương mại tiếp tục, tôi nghĩ chúng ta có thể thấy sự tăng trưởng chậm lại trong năm 2019” [2].

Thậm chí, ngay trước những động thái mới nhất của Hoa Kỳ thì các nhà hoạch định chính sách tại BOJ đã bắt đầu thận trọng hơn với các tranh chấp thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc. Hajime Takata, nhà kinh tế cấp cao và giám đốc điều hành tại Mizuho Research Institute Ltd., đánh giá rằng trong trường hợp suy thoái thương mại nghiêm trọng, giảm 20% trong thương mại Hoa Kỳ - Trung Quốc, tăng trưởng kinh tế của Nhật Bản có thể giảm 0,6%. Tuy nhiên, ông Takata lại nhấn mạnh rằng thương mại của Hoa Kỳ và Trung Quốc vẫn chưa chậm lại. Ông cho rằng các nhà hoạch định chính sách nên thận trọng với sự tăng giá của đồng yên nếu các mức thuế mới của Mỹ được thực hiện. Ông cho biết “nếu bạn nhìn vào 70 năm qua, mỗi khi có vấn đề về thương mại nổi lên thì đồng yên luôn mạnh lên”, do đồng yên tăng giá sẽ có tác động đáng kể đến nền kinh tế Nhật Bản bới khi đó khi các doanh nghiệp thấy rằng lợi nhuận của họ thấp hơn [3].

Có thể nói, chiến tranh thương mại Mỹ - Trung đang là điểm nóng toàn cầu hiện nay, thậm chí có thể là khởi nguồn cho một cuộc chiến tranh. Bởi Mỹ - Trung từ lâu đã mâu thuẫn trong vấn đề Triều Tiên, căng thẳng ở Biển Đông, Ấn Độ Dương và cả vùng biển Ả Rập. Điều này làm dấy lên lo ngại cho nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Nhật Bản. Bởi có những lo ngại rằng, cuộc chiến thương mại toàn cầu, đặc biệt là chiến tranh thương mại Mỹ-Trung có thể biến thành xung đột quân sự, với hàng triệu, thậm chí hàng tỷ người bị ảnh hưởng.

Hà Hậu

Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á

[1] Stuck in trade war, U.S. and China face uncertain path to deal

https://www.japantimes.co.jp/news/2018/07/11/business/economy-business/stuck-trade-war-u-s-china-face-uncertain-path-deal/#.W0a_Pu0Ws_4

[2], [3] Tokyo expresses concern as U.S. announces fresh tariffs on China in escalating trade war

https://www.japantimes.co.jp/news/2018/07/11/business/economy-business/tokyo-expresses-concern-u-s-announces-fresh-tariffs-china-escalating-trade-war/#.W0a-4e0Ws_4