Ngày 16/9/2020, ông Suga Yoshihide chính thức trở thành tân thủ tướng Nhật Bản. Thủ tướng Nhật Bản Suga, năm nay 71 tuổi, sinh ra và lớn lên tại tỉnh Akita. Gia đình ông là một nông dân trồng dâu tây, không có liên quan gì tới chính trường quốc gia. Lần đầu tiên ông ra tranh cử là năm ông gần 40 tuổi và đã đắc cử tại nghị viện thành phố Yokohama. Chưa đầy 1 thập kỷ sau, ông đã vận dụng chiến dịch thuyết trình mạnh mẽ trên đường phố và giành ghế tại hạ viện Quốc hội Nhật Bản. Với tư cách là một bộ trưởng trong Nội các, ông thúc đẩy các chính sách giúp cho các cộng đồng địa phương bị ảnh hưởng do dân số Nhật Bản bị sụt giảm nhanh chóng. Trong suốt thời gian hoạt động chính trị của mình, ông Suga luôn quyết tâm để đạt mục tiêu đề ra. 5 năm sau khi ông Abe từ chức thủ tướng trong nhiệm kỳ đầu, ông Suga đã đi đầu trong nỗ lực đưa người bạn cùng chí hướng của mình trở lại nắm quyền. Nay, ông bước lên vũ đài để được cả thế giới biết tới.

Thủ tướng Suga có khởi đầu thuận lợi khi kết quả thăm dò dư luận Nhật Bản của đài NHK cho thấy Nội các mới của Nhật Bản do ông đứng đầu đạt tỉ lệ ủng hộ 62%. Tỉ lệ ủng hộ ban đầu đối với Nội các của ông Suga thấp hơn so với mức 81% của Nội các dưới thời ông Koizumi Junichiro và mức 72% của ông Hatoyama Yukio. Tỉ lệ ủng hộ Nội các của ông Suga tương đương với tỉ lệ ủng hộ của người tiền nhiệm là ông Abe Shinzo khi mới nhậm chức[1].

Thủ tướng Suga thành lập nội các mới gồm 20 thành viên, nhưng những vị trí chủ chốt là những gương mặt quen thuộc. Thủ tướng Suga giữ nguyên vị trí Bộ trưởng Ngoại giao của ông Motegi Toshimitsu và bổ nhiệm mới Hạ nghị sĩ đảng Dân chủ tự do Nobuo Kishi, em trai ruột của cựu Thủ tướng Abe làm Bộ trưởng Phòng vệ. Vị trí Bộ trưởng Bộ tài chính, Bộ trưởng Kinh tế và Công nghiệp, Bộ trưởng phụ trách tái thiết kinh tế không có sự thay đổi. Đây là dấu hiệu cho thấy ông Suga sẽ tiếp tục các chính sách đối ngoại của người tiền nhiệm. Liên quan đến việc liệu ông Suga có nên tiếp tục các chính sách của người tiền nhiệm hay không, điều tra dư luận của NHK cho thấy 17% khẳng định nên tiếp tục, 36% cho rằng nên tiếp tục sẽ tốt hơn, 20% trả lời không nên tiếp tục sẽ tốt hơn, và 18% khẳng định không nên tiếp tục[2].

Điểm quan trọng trong chính sách đối ngoại của Thủ tướng Suga là hướng tới khu vực Ấn Độ-Thái Bình Dương tự do và rộng mở (FOIP), với ý tưởng cốt lõi là thiết lập một trật tự quốc tế dựa trên luật lệ, củng cố các nguyên tắc cơ bản như thương mại tự do, tự do hàng hải và pháp quyền, cần thiết cho sự ổn định và thịnh vượng của khu vực. Cùng với các quốc gia có cùng chí hướng chia sẻ tầm nhìn về FOIP, Nhật Bản đang mạnh mẽ dẫn đầu các nỗ lực cho mục tiêu này.

Quan hệ đồng minh Nhật-Mỹ sẽ đóng vai trò trụ cột, là nền tảng của hòa bình, an ninh và thịnh vượng ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Sau khi nhậm chức, Thủ tướng Suga đã điện đàm với Tổng thống Donald Trump và hai bên nhất trí liên minh Nhật-Mỹ là nền tảng của nỗ lực theo đuổi một khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và rộng mở.

Ngày 6/10, ngoại trưởng 4 nước Nhật Bản, Mỹ, Ấn Độ và Australia đã nhóm họp tại Tokyo. Chánh văn phòng nội các Katsunobu Kato cho rằng cuộc họp lần này là cơ hội để các nước hướng tới khu vực Ấn Độ-Thái Bình Dương tự do và rộng mở[3].

Trong khu vực Ấn Độ-Thái Bình Dương, vai trò của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) vô cùng quan trọng khi nằm trên các tuyến đường biển thiết yếu của Nhật Bản, nằm ở một điểm chiến lược quan trọng nối liền Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương. Theo lập trường của Nhật Bản, điều quan trọng là phải thúc đẩy hơn nữa sự hội nhập của ASEAN, một trung tâm hợp tác khu vực, với tư cách là một đối tác chia sẻ các giá trị cơ bản như pháp quyền và dân chủ, nhằm thực hiện sự ổn định và thịnh vượng của toàn khu vực. Với quan điểm như vậy, Nhật Bản tiếp tục hoàn toàn ủng hộ các nỗ lực của ASEAN nhằm làm sâu sắc thêm sự hội nhập. Trong những năm gần đây, Nhật Bản đã, đang hỗ trợ nỗ lực của ASEAN, tăng cường kết nối và giảm khoảng cách nội khối nhằm hội nhập sâu hơn thông qua ODA và Quỹ Hội nhập Nhật Bản - ASEAN (JAIF),...

ASEAN đã thông qua “Triển vọng ASEAN về Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương (AOIP)” vào tháng 6 năm 2019. Nhật Bản hoan nghênh việc thông qua và tán thành AOIP, phù hợp với các nguyên tắc cơ bản trong tầm nhìn của Nhật Bản về một Ấn Độ-Thái Bình Dương tự do và rộng mở (FOIP). Vào tháng 5 năm 2019, Hiệp định hợp tác kỹ thuật giữa Chính phủ Nhật Bản và ASEAN đã được ký kết. Hiệp định cho phép Nhật Bản hợp tác kỹ thuật với ASEAN như một cộng đồng. Trong Hội nghị cấp cao Nhật Bản-ASEAN vào tháng 11 năm 2019, Nhật Bản đã đưa ra Sáng kiến về Đầu tư và Cho vay Nước ngoài cho ASEAN. Với mục tiêu đạt được sự phát triển bền vững trong khu vực ASEAN, Bộ trưởng Ngoại giao Motegi đã công bố ý định huy động 3 tỷ USD từ khu vực công và tư nhân trong ba năm tới (2020-2022), bao gồm thông qua tổng số 1,2 tỷ USD cho vay và đầu tư ra nước ngoài cho ASEAN của JICA, trong các lĩnh vực phát triển cơ sở hạ tầng chất lượng, cải thiện tiếp cận tài chính và hỗ trợ phụ nữ, và đầu tư xanh vào tháng 1 năm 2020.

Tháng 1 năm 2020, Bộ trưởng Ngoại giao Motegi đã có bài phát biểu về chính sách ASEAN tại Jakarta đề xuất ba lộ trình hành động chung giữa Nhật Bản và ASEAN: “cùng nhau tạo dựng con người”, “cùng nhau xây dựng thể chế” và “tích lũy trí tuệ của chúng ta”. Hội nghị Cấp cao đặc biệt ASEAN+3 về ứng phó Covid-19 được tổ chức thông qua hội nghị từ xa vào tháng 4 năm 2020. Thủ tướng Abe khi đó tuyên bố hỗ trợ các nước ASEAN dựa trên ba trụ cột, bao gồm việc thành lập Trung tâm ASEAN về y tế công cộng khẩn cấp và bệnh dịch mới[4].

Theo NHK, Thủ tướng Suga Yoshihide sẽ thăm Việt Nam và Indonesia trong 4 ngày kể từ ngày 18-21/10/2020. Đây là chuyến công du nước ngoài đầu tiên của ông Suga sau khi nhậm chức, và có các cuộc gặp cấp cao nhất với Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc và Tổng thống Indonesia Joko Widodo. Thông qua cuộc gặp cấp cao nhất, Thủ tướng Suga sẽ trao đổi ý kiến ​​về các biện pháp hỗ trợ kinh tế và phương pháp phòng chống lây nhiễm cho cả hai nước đang bị ảnh hưởng bởi Covid-19, cũng như nối lại việc phái cử và tiếp nhận thực tập sinh kỹ thuật vốn đang có nhu cầu cao ở cả hai nước. Việt Nam đang là chủ tịch ASEAN, Indonesia là quốc gia lớn của Đông Nam Á, thủ tướng Suga muốn liên kết hướng tới Ấn Độ-Thái Bình Dương tự do và rộng mở[5].

Giống như người tiền nhiệm Abe Shinzo, thủ tướng Suga cũng chọn Việt Nam là điểm công du đầu tiên. Trong các quốc gia Đông Nam Á, Việt Nam có vị trí địa chiến lược quan trọng, khi tiếp giáp với Biển Đông, là cửa ngõ hành lang kinh tế đông tây và hành lang kinh tế phía nam. Việt Nam không có mâu thuẫn lợi ích với Nhật Bản, đồng thời đang là quốc gia tăng trưởng nhanh, chính trị-xã hội ổn định và gia tăng vai trò trong khu vực ASEAN. Trên cương vị Chủ tịch ASEAN 2020, Việt Nam đã làm tốt vai trò dẫn dắt các nước thành viên tăng cường hợp tác trên nhiều lĩnh vực, vì các mục tiêu chung của ASEAN. Giá trị và vị thế Việt Nam trong khu vực cũng như trên trường quốc tế đang được nâng lên, Việt Nam có thể tận dụng và phát huy những lợi thế của mình trong hợp tác chính trị-an ninh và kinh tế. Quan hệ Việt-Nhật hiện nay là đối tác chiến lược sâu rộng vì hòa bình và phồn vinh ở châu Á, Việt Nam sẽ là nhân tố quan trọng trong chính sách đối ngoại của Nhật Bản.

Phan Cao Nhật Anh

Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á

[1], [2] 菅内閣「支持する」62％ 発足時で小泉・鳩山内閣に次ぐ水準, truy cập ngày 26/9/2020 tại https://www3.nhk.or.jp/news/html/20200923/k10012630591000.html?utm_int=word_contents_list-items_077&word_result=%E8%8F%85%E5%86%85%E9%96%A3%E7%99%BA%E8%B6%B3

[3] Những nội dung chính trong cuộc họp bộ tứ, Thông tấn xã Việt Nam, Tin tham khảo thế giới 7/10/2020, tr.9-10

[4] Overview of Japan's Diplomacy, July 2020, Ministry of Foreign Affairs of Japan

[5] 菅首相 ベトナムとインドネシア訪問 経済支援等で意見交換へ, truy cập ngày 14/10/2020 tại https://www3.nhk.or.jp/news/html/20201013/k10012660521000.html?utm_int=news-politics_contents_list-items_004