Giá xăng dầu tăng

Giá dầu thô thế giới hiện đang tăng với tốc độ chưa từng có trong lịch sử. Giá dầu thô ngọt nhẹ Taxas: WTI (West Texas Intermediate) giao sau tại Sàn giao dịch hàng hóa New York (NYMEX) đã tăng lên khoảng 75-80 USD vào đầu năm 2022. Tới đầu tháng 3/2022, mức giá này đã tăng thêm 40% so với đầu năm, có thời điểm vượt qua mức giá 112 USD/ thùng. Xem xét lịch sử lâu dài của giao dịch dầu thô WTI, tốc độ tăng giá hiện tại là rất đặc biệt. Trước kia, phải mất 8 năm giá dầu thô, vốn đã tăng khoảng 20 đô la vào năm 1999, mới vượt mức giá 100 đô la. Tuy nhiên, lần này, những biến động giá như vậy đã được diễn ra trong vòng chưa đầy một năm. Trong quá khứ, Chiến tranh vùng Vịnh và Chiến tranh Iraq đã dẫn đến các "cú sốc dầu mỏ thứ nhất và thứ hai". Và hiện tại có thể không quá lời khi nói rằng, thế giới đang tiếp cận rất gần  một “cú sốc dầu mỏ lần thứ ba” với những biến động nhanh đến mức không thể so sánh với các cuộc khủng hoảng dầu mỏ xảy ra trước đó.

Trong bối cảnh dịch Covid-19, chi phí chuyên chở, lưu thông hàng hóa đã gia tăng đáng kể. Về chi phí vận chuyển dầu thô (chủ yếu được vận chuyển bằng tàu chở dầu), chỉ số giá tàu chở dầu của Aframax, loại tàu có tải trọng từ 80.000 đến 120.000 tấn được sử dụng ở các vùng biển trên thế giới là một chỉ số có thể tham khảo. Đặc biệt, tuyến đường Aframax cũng bao gồm Biển Đen, nơi đang diễn ra cuộc khủng hoảng giữa Nga - Ukraine. Cụ thể, chỉ số này hiện đang duy trì ở mức cao, đồng thời cũng tăng gần gấp đôi từ 52,5 điểm hồi đầu năm lên 100 điểm vào thời điểm hiện tại.

Hơn nữa, cùng với vấn đề lạm phát toàn cầu, căng thẳng liên quan đến Nga – Ukraine hiện nay cũng càng làm trầm trọng thêm tình hình. Khi Nga, một quốc gia sản xuất dầu mỏ, bị loại khỏi SWIFT, thương mại nguyên nhiên liệu có thể bị đóng băng và nguồn cung bị cắt giảm. Đây là một yếu tố quan trọng dẫn đến đến giá dầu tăng lên cao hơn.

Tác động đối với kinh tế Nhật Bản

Tại Nhật Bản, những biến động của giá xăng dầu thế giới hiện nay đang ảnh hưởng rất lớn tới nhiều khía cạnh khác nhau của nền kinh tế. Cùng với sự giảm giá gần đây của đồng Yên nội tệ, nhiều nhà sản xuất thực phẩm lớn, đặc biệt có liên quan các sản phẩm lúa mì đã lần lượt công bố các đợt tăng giá sản phẩm đáng kể. Giá dầu cao trong tình hình này sẽ càng chồng chất thêm gánh nặng chi tiêu đối với các hộ gia đình.

Về ảnh hưởng đối với các doanh nghiệp, giả sử giá dầu thô vẫn giữ ở mức cao là 100 đô la đến cuối năm 2022, lợi nhuận thông thường của các doanh nghiệp sẽ sụt giảm mạnh. Tác động của việc tăng giá dầu thô lên 100 USD/ thùng (giá CIF) vào cuối năm 2022 đã được tính toán bằng cách sử dụng mô hình dự báo kinh tế vĩ mô TDB. Theo đó, lợi nhuận thông thường của các công ty tư nhân vào năm 2022 sẽ giảm do chi phí gia tăng bởi giá nhiên liệu tăng và hành vi tiết kiệm do thu nhập của các hộ gia đình giảm sút. So với kịch bản tiêu chuẩn, dự báo mức lợi nhuận thông thường của các doanh nghiệp sẽ giảm khoảng 1.553,0 tỷ yên. Trong khi đó, tốc độ tăng giá giao dịch giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp (chỉ số giá hàng hóa doanh nghiệp trong nước) lại tăng thêm 0,4 điểm.

Về tác động vĩ mô, cơn sốt giá dầu có thể kéo theo sự tăng giá cả các mặt hàng. Chính bởi vậy, "cú sốc dầu thứ ba" này là có thể trở thành một nhân tố quan trọng để BoJ đạt được "mục tiêu lạm phát hàng năm 2%" mà ngân hàng này đã đề ra. Theo nghiên cứu viên cao cấp Fujita của Mitsubishi UFJ Research & Consulting, ước tính nếu giá dầu thô tăng lên mức 100 USD / thùng, chỉ số giá tiêu dùng Nhật Bản sẽ tăng 1,7%. Kết quả ước tính này được công bố vào tháng 10 năm 2021 và chỉ số giá tiêu dùng tại thời điểm đó là + 0,1% so với cùng tháng năm trước. Theo cách hiểu này, nếu mức giá dầu hiện tại là 112 USD / thùng vẫn tiếp tục duy trì, chỉ số giá tiêu dùng trong nước có khả năng vượt + 2,0% so với cùng kỳ năm ngoái. Bởi vậy, nếu chỉ nhìn từ con số, có thể nói, mục tiêu lạm phát mà BOJ đề ra cuối cùng cũng đã đạt được.

Tuy nhiên, vấn đề đáng lo ngại là giá dầu thô cao gây ra bởi cú sốc dầu xảy ra hai lần trong quá khứ đã gây ra tình trạng lạm phát đình trệ rải rác trên toàn thế giới. Lạm phát đình trệ được hiểu là tình trạng giá cả tăng lên bất chấp suy thoái kinh tế. Thông thường, chỉ có một số trường hợp hạn chế mà giá cả tăng lên trong nền kinh tế, nhưng nếu giá nguyên liệu như khủng hoảng dầu mỏ làm tăng chi phí cơ bản của hàng hóa và dịch vụ, nhiều khả năng sẽ xảy ra tình huống giá cả tăng ngay cả khi nền kinh tế đang diễn biến xấu đi.

Tại sao có thể nói rằng Nhật Bản đang ở trong tình trạng lạm phát đình trệ? Theo thống kê lao động hàng tháng đối với tháng 12 năm 2021 do Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi công bố vào tháng 2 năm 2022, "Tiền lương thực tế" - tỷ lệ tăng tiền lương trừ tỷ lệ tăng giá - đã giảm 2,2% so với năm 2020. Nói cách khác, nếu những người lao động không được tăng lương hơn 2,2% trong năm 2021 thì trên thực tế tiền lương của họ đã bị giảm. Vì vậy, có thể nói rằng Nhật Bản đã bắt đầu bước vào giai đoạn lạm phát đình trệ, giống như thời điểm các cú sốc dầu trong quá khứ đã diễn ra.

Những giải pháp cấp bách

Về những giải pháp hiện nay để đối phó với vấn đề này, Chính phủ Nhật Bản đã thực hiện chương trình trợ cấp cho ngành dầu mỏ nhằm kiềm chế giá nhiên liệu đang trên đà gia tăng chóng. Cụ thể, Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản đã khởi động một chương trình trợ cấp giá dầu từ cuối tháng 1/2022 để ngăn các nhà phân phối và nhập khẩu dầu "đẩy" toàn bộ gánh nặng do mức giá bán buôn cao hơn sang cho người tiêu dùng. Vào ngày 25/1, tại cuộc họp báo, Bộ trưởng Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản - ông Hagiuda Koichi cho biết, giá bán lẻ xăng trung bình tại Nhật Bản đã đạt mức cao nhất trong hơn 13 năm qua và hiện tại cần thiết phải khởi động chương trình trợ giá. Chính phủ Nhật Bản sẽ lần đầu tiên thực hiện chương trình trợ cấp cho ngành dầu mỏ nhằm kiềm chế giá nhiên liệu đang trên đà tăng nhanh.

Theo chương trình này, Chính phủ sẽ trợ cấp 3,4 yên/1 lít cho 29 nhà phân phối và nhập khẩu dầu trong một tuần bắt đầu từ ngày 27/1 với mục đích giữ cho giá xăng, dầu diesel, dầu hỏa và dầu mazut không tăng mạnh. Quy mô trợ cấp sẽ được xem xét theo những thay đổi của giá xăng bán lẻ và có hiệu lực cho đến cuối tháng 3.

Đến sáng ngày 4/3/2022, trong bối cảnh lo ngại về giá dầu thô tiếp tục gia tăng, chính phủ Nhật Bản đã triệu tập cuộc họp cấp bộ trưởng tại Văn phòng Thủ tướng để quyết định các biện pháp bổ sung, bao gồm nâng cao thêm trần của mức trợ cấp cho các nhà kinh doanh xăng dầu. Chánh văn phòng Nội các Matsuno Hirokazu đồng thời cũng đã chỉ đạo các bộ trưởng liên quan triển khai kịp thời và xem xét các biện pháp đối phó tiếp theo.

Cụ thể, giới hạn trần của trợ cấp cho các nhà bán lẻ xăng dầu sẽ được nâng lên mức 25 Yên để hạn chế sự gia tăng giá bán lẻ xăng và các sản phẩm khác. Hệ thống sẽ được kích hoạt sau khi giá bán lẻ xăng thông thường trung bình trên toàn quốc vượt quá 170 yên/ lít, nhưng các biện pháp bổ sung sẽ được áp dụng khi giá bán lẻ vượt quá 172 yên/ lít kể từ ngày 10/3/2022. Các khoản trợ cấp sẽ được cung cấp cho công ty bán hàng ban đầu để giá bán tại cửa hàng sẽ luôn được giữ ở mức khoảng 172 yên cho đến khi giá xăng lên đến khoảng 197 yên/ lít.

Bên cạnh đó, nhằm hỗ trợ tài chính cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ bị ảnh hưởng bởi sự tăng vọt của giá dầu thô, chính phủ cũng đã thiết lập các quầy tư vấn cho vay đặc biệt tại 1000 địa điểm trên toàn quốc bao gồm các gói chính sách cho nhiều lĩnh vực, bao gồm cho vay với lãi suất thấp.

Chánh văn phòng Nội các Matsuno cho biết, "Chúng tôi sẽ thực hiện nhiều biện pháp khác nhau để giảm thiểu tác động đến cuộc sống của người dân và hoạt động của các công ty, doanh nghiệp. Cần có những giải pháp nhanh chóng khi tình hình thay đổi từng ngày", cho thấy hiệu ứng của các giải pháp sẽ được xác định để tiếp tục có các bước ứng phó tiếp theo.

Chính phủ Nhật Bản cũng sẽ mở rộng hỗ trợ cho ngành giao thông vận tải. Do giá khí đốt hóa lỏng LP - nhiên liệu chính cho taxi - tăng cùng với giá dầu thô tăng, giới hạn trên của trợ cấp cho các công ty taxi cũng sẽ được nâng từ mức 5 yên / lít hiện nay lên 25 yên. Chính phủ cũng sẽ hỗ trợ việc mua dầu hỏa và chi phí sưởi ấm thông qua chính quyền các địa phương.

Đối với các hãng hàng không khai thác các đường bay kết nối các đảo xa xôi, nơi không thể thiếu đối với cuộc sống của người dân, số tiền tương đương với việc tăng giá nhiên liệu máy bay cũng sẽ nhận được mức trợ giá mới.

Đối với ngư dân, một quỹ hỗ trợ bồi thường khi giá dầu nhiên liệu như dầu nặng vượt quá mức nhất định sẽ được tăng thêm 9,8 tỷ yên để ngăn chặn tình trạng cạn kiệt nguồn tài chính do giá dầu thô tăng cao.

Đối với những nông dân sản xuất, nuôi trồng trong nhà kính, chính phủ sẽ mở rộng hệ thống quỹ để ứng phó với việc giá dầu tăng hơn nữa.

Ngoài ra, liên quan đến lời kêu gọi người dân trong nước tiết kiệm năng lượng của Thủ tướng Kishida, chính phủ Nhật Bản cho biết đang tích cực thúc đẩy việc thay thế ô tô công bằng ô tô điện, sử dụng hệ thống đèn LED trong các tòa nhà chính phủ và khuyến khích sử dụng năng lượng tái tạo. Bộ trưởng Môi trường Yamaguchi cho biết tại cuộc họp báo rằng " Điều quan trọng là phải giảm lượng năng lượng tiêu thụ. Hiện tại có đến 60% năng lượng tiêu thụ liên quan đến khu vực hộ gia đình. Và tôi muốn kêu gọi mọi người quan tâm đến việc tiết kiệm năng lượng xung quanh mình từ những hành động nhỏ nhất", để kêu gọi sự hợp tác tiết kiệm năng lượng từ phía người dân.

Chính phủ Nhật Bản đã quyết định khoản ngân sách dự phòng tổng cộng là 360,6 tỷ yên để thực hiện các giải pháp khẩn cấp nhằm đối phó với vấn đề tăng giá xăng dầu hiện nay.

Đỗ Thị Ánh

Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản, Viện nghiên cứu Đông Bắc Á

TÀI LIỆU THAM KHẢO

[1] 原油価格が 7 年ぶりの高値 ～さらに上昇した場合、経常利益が約 1 兆 5 千億円減少する可能性～ https://www.tdb-di.com/2022/01/sp20220124.pdf , Truy cập 5/3/2022

[2] 政府 原油価格上昇で追加対策を決定 補助金上限5円から25円に, https://www3.nhk.or.jp/news/html/20220304/k10013513331000.html?utm_int=detail_contents_news-related_001, Truy cập 5/3/2022

[3] https://news.tv-asahi.co.jp/news_economy/articles/000245922.html, Truy cập 5/3/2022

[4] 原油価格100ドルに向かう中での日本の原油高対策https://news.yahoo.co.jp/articles/58c33ebba10b2b537f348fcdcf7655790b6e9554,  Truy cập 5/3/2022

[5]  原油価格が史上最速ペースの値上がり　「第三次オイルショック勃発」の可能性も、https://news.yahoo.co.jp/articles/1db4550b6ac3592709b01569daa861f842983ecb

Truy cập 5/3/2022