Nghĩ tới nước Nhật, chúng ta thường nghĩ tới những công nghệ hiện đại và đường phố tấp nập. Song gần đây, hiện tượng người sống trên xe ô tô (không có nhà ở) đang gia tăng, được gọi là 車上生活者 (Shajo Seikatsusha). Hiện tượng này cho thấy số lượng người nghèo ở Nhật Bản đang gia tăng. Việc dùng ô tô làm chỗ ở giúp họ tiết kiệm được khá nhiều chi phí thuê nhà cũng như các loại chi phí đi kèm theo việc thuê nhà, song cũng gia tăng rủi ro đối với họ do không có một địa chỉ cố định. Đây cũng là một thực trạng đáng buồn ở Nhật, khi ở các vùng nông thôn thì số bất động sản bỏ hoang đang gia tăng, song ở thành phố thì nhiều người lại chọn ngủ trên xe ô tô để tiết kiệm tiền thuê một căn phòng chật hẹp, vì với họ việc chỉ về ngủ buổi tối mà lại phải trả khá nhiều tiền kèm theo việc thuê nhà (như phí đặt cọc, phí môi giới, …) là quá tốn kém.

Tuy nhiên, do Nhật Bản có quy định nghiêm ngặt về các địa điểm có thể đỗ xe (bao gồm việc phải đỗ xe ở các bãi đỗ xe công cộng và phải trả phí), nên số người chọn ô tô làm nhà ở, thường chọn các trạm dừng lưu động (道の駅)để đỗ xe qua đêm. Ở đó rất an toàn và thuận lợi, có thể đi vệ sinh (miễn phí) và tắm (mất phí), ăn uống. Các tiệm giặt là công cộng cũng giúp cho việc giặt giũ của họ dễ dàng. Hơn nữa, nếu thuê nhà thì khi thu nhập bị giảm sút, việc không kịp trả tiền thuê đúng hạn có thể khiến nhiều người gặp rắc rối, song sống trong ô tô thì không có chuyện như vậy xảy ra. Một số người do mất nhà cửa do động đất, họ đã tạm thời sống trên ô tô, tuy nhiên dần dần trở thành người chuyên sống trên ô tô. Tuy tiện lợi với chủ xe ô tô, song việc gia tăng số người sống trên xe ô tô cũng là một thách thức xã hội. Vì không có địa chỉ cố định nên họ không thể nhận bưu phẩm, thư từ, hay đăng ký các tiện ích, thậm chí đăng ký việc làm mới. Như vậy, những người sống trên ô tô, thực sự là những người không có tương lai ổn định, hơn nữa khi có sự cố với họ, việc xác minh  khá khó khăn, khiến  họ trở thành người thiệt thòi trong xã hội.

Những người sống trên ô tô phần nhiều là nam giới, vì nữ giới- do yêu cầu về độ an toàn, thường chọn sống trong các quán Cà phê Net (ネットカフェ難民,Netto Café nanmin- Dân tị nạn Café Net) vì ở đó có chỗ ngủ trong các ô riêng biệt, trả tiền theo giờ. Phí khoảng 1400 đến 2400 yên cho một đêm – có thể bao gồm đồ uống nhẹ miễn phí, TV, truyện tranh và truy cập internet – thấp hơn so với khách sạn dạng con nhộng. Tuy nhiên, vẫn có những phụ nữ chọn sống trên xe ô tô, nhằm tiết kiệm chi phí hơn nữa. Khu vực Kanto có tổng cộng 132 trạm nghỉ trên đường. Khoảng 36% số trạm nghỉ trả lời rằng “có người sống trên ô tô” và có ít nhất 9 người đã qua đời từng sống trên ô tô. Về mặt sinh kế, những người sống trên ô tô thường làm công việc bán thời gian, thậm chí họ không có công việc bán thời gian cố định mà sinh sống dựa vào việc sản xuất video trên Youtube hoặc các mạng xã hội, kể về cuộc sống trên ô tô của họ. Cũng có những người thất nghiệp, tạm thời chưa tìm được công việc mới.

Ở đây, chúng ta cần phân biệt người sống trên những chiếc xe ô tô bình thường của Nhật với người sống trên xe ô tô có phần thân xe rộng làm nơi sinh sống (hay còn gọi là nhà di động-Van Life). Trường hợp ở Mỹ, họ đăng ký sử dụng xe Van với bãi đỗ xe, trả phí đỗ xe và nhận thư từ thông qua hòm thư chung của bãi đỗ xe. Họ vẫn thanh toán điện, nước với chủ bãi đỗ xe. Trong chiếc xe của họ, có đủ nhà bếp, giường, kệ đồ…thậm chí cả gia đình có thể sống trên xe và đi chu du khắp nước Mỹ. Còn ở Nhật, cũng có những người chọn lối sống trên xe Van, đã có những hội nhóm hướng dẫn cách bắt đầu sống trên xe Van, song bài viết này đang đề cập tới những người sống một mình trong những chiếc xe ô tô bình thường, không phải loại xe Van. Tuy nhiên, cũng có những chiếc xe khách hạng nhẹ được sử dụng, song do chủ nhân của nó không còn cách nào ngoài việc sống trên chính chiếc xe của mình. Đó là trường hợp một người đàn ông 66 tuổi bắt đầu sống trong ô tô của mình khoảng một năm rưỡi trước (tức tầm cuối năm 2018- do thời điểm được phỏng vấn là đầu năm 2020). Sau hơn 30 năm làm tài xế xe tải đường dài, ông thất nghiệp và không có tiền tiết kiệm, còn tiền trợ cấp hưu hàng tháng tầm khoảng 100.000 yên. Ông cũng không có gia đình hay người thân để nương tựa. Không thể trả tiền thuê nhà, ông bắt đầu sống trong ô tô của mình. Sau hơn một năm rưỡi, ông đã giảm gần 30 kg. Ông từng xin hỗ trợ phúc lợi tại tòa thị chính. Tuy nhiên, khi được biết ông có xe riêng, thì người tư vấn đã loại ông khỏi danh sách có thể nhận hỗ trợ, do ông chưa tới mức hoàn toàn không còn tài sản gì. Nếu ông từ bỏ chiếc xe của mình, ông có thể nhận được trợ cấp phúc lợi. Song chiếc ô tô rất cần thiết để di chuyển và có thể xin một công việc mới nên ông không thể bỏ nó đi. Cuối cùng, ông chọn cách sống trên ô tô để giảm gánh nặng thuê nhà[1] .

Có hai kiểu người chính, đã chọn cuộc sống trong xe ô tô cá nhân, bao gồm những người có thể thuê nhà song cuộc sống sẽ tốn kém chật vật hơn, nên họ chọn sống trên ô tô để tiết kiệm. Thứ hai là những người không thể thuê nhà do nghèo đói, mât thu nhập và buộc phải sống trên ô tô. Cũng cần phân biệt những người sống trong ô tô với người vô gia cư (Homeless). Người vô gia cư không còn tài sản gì cả ngoài vài túi quần áo, họ thường nằm ngủ trên bìa các-tông ở trước các cửa hàng trong ga tàu điện ngầm, do ở đó có thể tránh nắng tránh mưa được, vào ban ngày họ thường lang thang trên ghế đá ở công viên. Do không có tiền tắm giặt, cạo râu, nên nhìn họ khá luộm thuộm. Còn những người sống trên ô tô thì vẫn tắm giặt, cạo râu...nên thoạt nhìn họ không khác với người bình thường. Tuy nhiên, với một số người, việc sống trong ô tô với mức sống tối thiểu, cũng khiến họ nhìn mệt mỏi hơn người bình thường.

Khi các phóng sự về những người sống trong xe ô tô được thực hiện, thu hút đông đảo sự chú ý của dư luận. Rất nhiều ý kiến xót xa và thông cảm cho họ, yêu cần cần có các biện pháp giúp đỡ họ hơn nữa. Vấn đề gia tăng số lượng người sống trên xe ô tô đang khiến Nhật Bản cần có những biện pháp thích hợp và nhanh chóng, giúp họ có thể có cuộc sống bình thường, và tránh những sự việc đáng tiếc xảy ra.

Nguyễn Ngọc Phương Trang, Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản

Chú thích:

[1] Bài phỏng vấn “Những người sống trong xe ô tô, ở một góc trong bãi đỗ xe” (車中の人々 駐車場の片隅で)

Nguồn:https://www.nhk.jp/p/special/ts/2NY2QQLPM3/episode/te/W3339LVY1M/

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1)Bài viết : “Trạm ven đường”- nơi có một loạt cảnh tượng sống trên ô tô…”

( 車上生活者の目撃相次ぐ「道の駅」…滞在しないよう指導すると「次は別の人が寝泊まり」),

Nguồn: https://www.yomiuri.co.jp/national/20211126-OYT1T50074/

2)Phóng sự: “Những người sống trong xe ô tô, ở một góc trong bãi đỗ xe” (車中の人々 駐車場の片隅で),

Nguồn:https://www.nhk.jp/p/special/ts/2NY2QQLPM3/episode/te/W3339LVY1M/

3) Phóng sự: “Thực tế của “Những người sống trong xe ô tô”- Đã mất nhà, và ô tô của họ gây chú ý trong bãi để xe vào ban đêm- với số lượng lớn hành lý và đệm ngủ trong xe”【車内に布団や大量の荷物】夜の駐車場に目張りした車　住まいを失った「車中生活者」の実態

Nguồn: Kênh Youtue của STV-Tin tức Hokkaido

4) “Góc khuất Nhật Bản- những mảnh đời trên chiếc xe ô tô”,

Nguồn: https://locobee.com/mag/vi/2020/01/14/goc-khuat-nhat-ban-nhung-manh-doi-tren-chiec-xe-o-to/

5) “Thực tế khắc nghiệt của những người sống trên ô tô chỉ với vài chục Yên..”,

(背中の激痛に排泄障害…所持金数十円「車上生活者」の過酷な現実),

Nguồn: https://friday.kodansha.co.jp/article/258265

6) “Ngủ đêm ở “Trạm ven đường”- Vì sao họ trở thành người sống trên ô tô?”

(道の駅で夜を明かす――彼らはなぜ「車中生活者」になったのか),

Nguồn: https://news.yahoo.co.jp/feature/1567/