Chuyến thăm Trung Đông của Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe từ ngày 16 đến 20 tháng 1 năm 2015 là chuyến thăm chính thức đầu tiên kể từ khi nội các thứ ba của ông ra mắt tháng trước. Đây là chuyến công du mà theo truyền thông khu vực Trung Đông là đã đạt được những thành công đáng mong đợi, song cũng làm nảy sinh hệ quả là cuộc khủng hoảng con tin người Nhật Bản.

Thành công đáng mong đợi

Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đã tới thăm Ai Cập, Jordan, Israel và lãnh thổ Palestine từ ngày 16/1 và thảo luận với lãnh đạo khu vực này. Ai Cập là nước có chính phủ được thành lập do quân đội đảo chính năm 2013, hiện vẫn bị chia rẽ bởi những người ủng hộ Tổng thống đương nhiệm, ông Abdel Fattah Al-Sisi, và những người ủng hộ người tiền nhiệm là ông Mohamed Morsi. Những viện trợ của Nhật Bản như xây dựng sân bay, đầu tư cho giáo dục, năng lượng tái tạo, các dự án đảm bảo sức khỏe cho người dân,… hướng tới cả những người không ủng hộ chính phủ hiện nay của Ai Cập. Bằng cách hỗ trợ hướng tới người dân ở cả hai phía, Nhật Bản được xem là mang tinh thần công bằng. Truyền thông Ai cập đánh giá chuyến thăm của Thủ tướng Abe thành công trên cả mong đợi, là sự bắt đầu của một giai đoạn mới[1].

Tại Jordan, nước đã đón nhận nhiều người tị nạn trong bối cảnh tổ chức Hồi giáo cực đoan Nhà nước Hồi giáo tăng cường hoạt động ở các nước lân cận như Iraq và Syria, Thủ tướng Abe tỏ ý muốn hỗ trợ nước này khoản vay bằng đồng yên trị giá 100 triệu đôla và viện trợ không hoàn lại 28 triệu đôla thông qua cơ quan quốc tế để hỗ trợ người tị nạn, ví dụ như cung cấp lương thực tới các trại tị nạn.

Tại Israel ông Abe hội đàm với Thủ tướng Netanyahu tại Jerusalem. Hai lãnh đạo khẳng định là Nhật Bản và Israel sẽ hợp tác chặt chẽ về vấn đề chống khủng bố trên toàn cầu. Thủ tướng Abe cũng đề cập đến cuộc xung đột năm ngoái giữa quân Israel và quân Hồi giáo Hamas ở Dải Gaza. Ông lo ngại về việc liên tục xảy ra bạo lực và không tin tưởng lẫn nhau. Thủ tướng Abe kêu gọi tái nhóm hòa đàm giữa Israel và Palestine. Ông nhấn mạnh, hòa bình giữa 2 bên sẽ góp phần mang lại ổn định tại Trung Đông.

Điểm nổi bật trong chuyến thăm này là Thủ tướng Abe đã bày tỏ suy nghĩ về cuộc khủng hoảng, do sự lan rộng của tư tưởng quá khích, tiêu biểu là tổ chức Nhà nước Hồi giáo tại Trung Đông. Ông cho rằng sự ổn định của Trung Đông là nền tảng cho hòa bình và thịnh vượng của thế giới và Nhật Bản. Nếu khủng bố và vũ khí hủy diệt hàng loạt vẫn tiếp tục phổ biến tại vùng này, thì sẽ gây thiệt hại vô cùng to lớn cho cộng đồng quốc tế. Thủ tướng Abe hứa viện trợ 2,5 tỷ USD cho viện trợ nhân đạo, các dự án cơ sở hạ tầng và những hoạt động phi quân sự khác.

Hệ quả đau buồn

Trong khi chuyến thăm của Thủ tướng Abe chưa kết thúc, ngày 20/1, tổ chức Nhà nước Hồi giáo đã công bố trên mạng cuốn băng video cho biết tổ chức này sẽ sát hại 2 công dân Nhật Bản mà chúng bắt giữ, nếu Nhật Bản không trả tiền chuộc trong vòng 72 giờ. Cuốn băng chiếu cảnh 2 người đàn ông mặc quần áo màu cam được cho là Yukawa Haruna, bị bắt năm ngoái, và phóng viên tự do Goto Kenji. Trong băng hình có cảnh một người đàn ông mang mặt nạ, tay cầm dao, đọc thông điệp bằng tiếng Anh đến Thủ tướng Nhật Bản. Người này nói, Nhật Bản tự nguyện tham gia cuộc thánh chiến, dù cách xa nơi đây hơn 8.500 km. Nhật Bản cung cấp 100 triệu USD để giết hại những phụ nữ và trẻ em Hồi giáo, cũng như phá hủy nhà cửa của họ, vì vậy Nhật Bản phải trả 100 triệu USD để đổi lấy một trong hai người Nhật bị bắt. Ông ta còn nói, Nhật Bản hỗ trợ 100 triệu USD khác để ngăn chặn tổ chức Nhà nước Hồi giáo, vì vậy, để đổi lấy tự do cho người Nhật thứ hai bị bắt, Nhật Bản cần phải trả đúng bằng số tiền đó. Chính phủ Nhật Bản đã đưa ra quyết định thiếu khôn ngoan là đấu tranh chống lại tổ chức Nhà nước Hồi giáo.

Ngay sau khi băng hình được phát đi, tại cuộc họp báo ở Israel, Thủ tướng Abe cho rằng hành động khủng bố dùng mạng sống của con người để đe dọa là không thể tha thứ. Chính phủ coi trọng tính mạng của người dân và nỗ lực hết sức, yêu cầu giải phóng hai con tin. Nhật Bản sẽ phối hợp với cộng đồng quốc tế tiếp tục đóng góp cho sự ổn định và hòa bình khu vực[2]. Trong cuộc họp báo tại Tokyo, Chánh văn phòng Nội các Yosihide Suga nhấn mạnh chính phủ Nhật Bản sẽ không khuất phục và tiếp tục đóng góp trong cuộc chiến chống khủng bố[3].

Bình luận về vụ bắt cóc con tin, giáo sư Takahashi Kazuo thuộc trường đại học Đào tạo từ xa của Nhật Bản cho rằng, các khoản viện trợ mà Nhật Bản cam kết với các quốc gia khu vực Trung Đông đều mang tính nhân đạo, nhưng việc Thủ tướng Abe nhấn mạnh tới cuộc chiến chống khủng bố đã khiến nhóm phiến quân Nhà nước Hồi giáo tức giận. Nhật Bản có mối quan hệ hữu hảo với các nước đang chống lại nhóm Nhà nước Hồi giáo và trên thực tế nhóm Nhà nước Hồi giáo, Al-Qaeda và các tổ chức Hồi giáo cực đoan khác cũng chưa bao giờ coi Nhật Bản là mục tiêu chỉ trích hay tấn công vũ trang. Lời tuyên bố rõ ràng của Thủ tướng Abe về việc ủng hộ các nước chống lại nhóm Nhà nước Hồi giáo trong chuyến công du Trung Đông đã khiến nhóm này xác định rằng Nhật Bản đã đứng về phe kẻ thù của họ[4].

Phan Cao Nhật Anh, Trung tâm nghiên cứu Nhật Bản, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á

[1] 高い評価を受けた安倍首相中東歴訪、「中庸」をアピール

http://www.nippon.com/ja/column/g00248/

[2] 安倍首相会見全文（上）「過激主義とイスラム社会は全く別」「非軍事分野で積極支援」

http://www.sankei.com/politics/news/150120/plt1501200058-n1.html

[3] 「中東メディアからの緊急レポート」 安倍首相の歴訪成功に反発か

http://www.nippon.com/ja/column/g00246/

[4] Tin NHK ngày 21/1/2014

http://www3.nhk.or.jp/nhkworld/