Ngày 4/7, tại Thủ đô Tokyo, Nhật Bản đã diễn ra Hội nghị Cấp cao Mekong-Nhật Bản lần thứ 7 với sự tham dự của Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe và lãnh đạo 5 nước tiểu vùng sông Mekong: Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan, Việt Nam. Các nước tiểu vùng sông Mekong nằm trên bờ nối liền Đông Bắc Á, Đông Nam Á với Nam Á, trên biển thông với Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương, có vị trí chiến lược hết sức quan trọng. Nhật Bản và 5 nước tiểu vùng sông Mekong có mối giao lưu lâu đời và quan hệ mật thiết trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế.

Tại Hội nghị, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đồng ý sẽ viện trợ kinh tế (ODA) cho khu vực Mekong trị giá 750 tỷ yên (6,1 tỷ USD) trong vòng 3 năm tới với mục tiêu duy trì tăng trưởng kinh tế. Đây là con số kỷ lục nếu so với năm 2009, giá trị ODA công bố dành cho khu vực Mekong trong 3 năm là hơn 500 tỷ yên, năm 2012 giá trị khoản ODA này là 600 tỷ yên[1]. Các khoản viện trợ trên nhằm giúp thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các quốc gia ASEAN, vốn đang hướng tới việc thành lập một cộng đồng kinh tế chung ASEAN vào cuối năm nay[2].

Hội nghị cũng quan ngại về việc Trung Quốc đắp đảo nhân tạo, tiến hành xây dựng đường băng trên biển Đông và hội nghị cũng xác nhận sự cần thiết giải quyết bằng hòa bình những xung đột và đảm bảo tự do hàng hải theo Luật pháp quốc tế. Hội nghị nhất trí chú trọng đạt thỏa thuận về qui tắc ứng xử trên biển Đông (COC) nhằm tránh xung đột quân sự.

Tại Hội nghị, Thủ tướng Abe nhấn mạnh khu vực Mekong đã đạt được tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ và là đối tác đầy tiềm năng của Nhật Bản trong tương lai. Hòa bình và ổn định ở khu vực Mekong là vô cùng quan trọng đối với Nhật Bản. Lãnh đạo các nước tiểu vùng sông Mekong bày tỏ sự ủng hộ con đường hòa bình của Nhật Bản trong 70 năm sau chiến tranh, cũng như về chủ nghĩa Hòa bình tích cực mà chính quyền ông Abe đang theo đuổi.

Bản chiến lược Tokyo 2015 về hợp tác Nhật Bản – Mekong ủng hộ nâng cao sức mạnh kinh tế các nước khu vực Mekong, chú trọng đào tạo nguồn nhân lực, chuyển giao kỹ thuật, cung cấp hạ tầng cơ sở chất lượng cao. Về mặt tài chính, tăng cường liên kết với Ngân hàng phát triển châu Á ADB cạnh tranh với Ngân hàng đầu tư hạ tầng châu Á AIIB do Trung Quốc khởi xướng[3].

Trong dịp tham gia hội nghị, Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Tấn Dũng đã có buổi hội đàm với Thủ tướng Shinzo Abe. Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng khẳng định Việt Nam luôn coi trọng quan hệ đối tác chiến lược sâu rộng với Nhật Bản. Thủ tướng Abe khẳng định quan hệ hai nước đang phát triển tốt đẹp trên nhiều lĩnh vực trong khuôn khổ quan hệ đối tác chiến lược sâu rộng.

Thủ tướng Abe cam kết dành nguồn vốn ODA ở mức cao giúp Việt Nam phát triển bền vững. Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã cảm ơn và đánh giá cao việc Thủ tướng Abe ủng hộ đề nghị của Việt Nam về cam kết vốn ODA đợt 1 tài khóa 2015 trị giá 300 tỷ yên (3 tỷ USD) cho các dự án của Việt Nam.

Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng bày tỏ việc Việt Nam ủng hộ “chủ nghĩa hòa bình tích cực” của Nhật Bản vì mục tiêu hòa bình, an ninh, ổn định, hợp tác và phát triển trong khu vực và trên thế giới. Hai thủ tướng bày tỏ quan ngại sâu sắc về tình hình biển Đông. Hai bên nhất trí về tầm quan trọng của bảo đảm hòa bình, an ninh an toàn, tự do hàng hải và hàng không, yêu cầu các bên liên quan không có những hành động gây phức tạp và mở rộng tranh chấp trên biển Đông, nghiêm túc tuân thủ luật pháp quốc tế.

Hai thủ tướng nhất trí tuyên bố cơ bản kết thúc đàm phán song phương giữa Việt Nam và Nhật Bản về Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP). Một số vấn đề kỹ thuật còn lại hai đoàn đàm phán sẽ thảo luận để hoàn tất[4].

Có thể thấy rằng thực lực kinh tế lớn mạnh và vị thế chính trị được nâng cao khiến 5 nước tiểu vùng sông Mekong trở thành lực lượng quan trọng mà Nhật Bản muốn tăng cường liên kết. Qua đó, Nhật Bản tạo được hình ảnh tốt đẹp cũng như ảnh hưởng chính trị tại khu vực này. Mặt khác, trong bối cảnh Trung Quốc có những hành động cứng rắn trên biển Đông và Hoa Đông, Nhật Bản còn hướng tới mục tiêu tăng cường thể chế đảm bảo an ninh để kiềm chế Trung Quốc.

Phan Cao Nhật Anh, Trung tâm nghiên cứu Nhật Bản, Viện nghiên cứu Đông Bắc Á

[1] メコン流域５か国に７５００億円援助…首相表明

http://www.yomiuri.co.jp/politics/20150704-OYT1T50065.html?from=ytop_ylist

[2] Tin NHK ngày 4/7/2015

http://www3.nhk.or.jp/nhkworld/

[3] 日メコン首脳会談　日本政府、経済支援７５００億円表明　南シナ海の平和的紛争解決確認

http://www.sankei.com/politics/news/150704/plt1507040009-n1.html

[4] Theo TTXVN