Quan hệ giữa hai nước láng giềng Nhật Bản và Hàn Quốc tiếp tục xấu đi trong thời gian gần đây, nguồn cội xuất phát từ những tranh cãi xoay quanh vấn đề trong lịch sử chưa được giải quyết dứt điểm. Đặc biệt, tình hình càng trở nên tồi tệ hơn khi chính quyền Tokyo ra lệnh hạn chế xuất khẩu các nguyên liệu cho ngành công nghệ cao của Hàn Quốc.

Ngày 4/7, Nhật Bản hạn chế xuất khẩu sang Hàn Quốc 3 loại vật liệu công nghệ cao quan trọng trong sản xuất các linh kiện bán dẫn và màn hình, gồm fluorinated polyimide (nhựa nhiệt dẻo), hydrogen fluoride và resist (chất cản màu). Đây là những vật liệu chính để tạo ra màn hình OLED trên TV, điện thoại thông minh và bán dẫn. Các công ty công nghệ lớn ở Hàn Quốc như Sumsung, LG... phụ thuộc đến hơn 90% các loại vật liệu này của Nhật. Đáp lại lệnh hạn chế xuất khẩu của Nhật, Hàn Quốc dọa trả đũa bằng việc hạn chế xuất khẩu màn hình OLED sang Nhật Bản. Hàn Quốc nắm giữ tới 90-95% thị phần màn hình OLED toàn cầu. Diễn biến leo thang kịch tính khiến giới quan sát gọi cuộc xung đột này là chiến tranh thương mại Nhật - Hàn[1].

Có thể thấy căng thẳng giữa Hàn Quốc và Nhật Bản diễn ra trong bối cảnh các doanh nghiệp công nghệ khắp thế giới đang chịu sức ép lớn từ triển vọng kinh tế toàn cầu đang suy yếu, và lĩnh vực sản xuất chip đặc biệt bị đe dọa bởi nhu cầu về phần mềm. Trong bối cảnh căng thẳng gia tăng giữa 2 đồng minh thân cận, ngày 19/7, Tổng thống Mỹ Donald Trump cho biết ông sẵn lòng giúp giải quyết tình hình căng thẳng thương mại đang leo thang giữa hai nước. Phát biểu tại Nhà Trắng, ông Trump cho biết, Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in đã nhờ ông can thiệp vào cuộc tranh chấp thương mại xảy ra mới đây giữa hai nước. Tổng thống Hàn Quốc đã nói với ông rằng căng thẳng giữa Hàn Quốc và Nhật Bản hiện nay liên quan đến vấn đề thương mại, Nhật Bản có những sản phẩm mà Hàn Quốc cần và đề nghị ông can dự. Tổng thống Mỹ Donald Trump nhấn mạnh, ông có quan hệ tốt với cả hai nhà lãnh đạo Nhật Bản và Hàn Quốc, vì vậy nếu họ cần tới sự giúp đỡ của ông, ông sẽ can thiệp. Trước việc, Tokyo đã hạn chế xuất khẩu hóa chất quan trọng đối với ngành công nghiệp chip và điện thoại thông minh của Seoul. Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in đã cáo buộc động thái trên của Nhật Bản có động cơ chính trị và gây ra tình trạng khẩn cấp chưa từng có cho nền kinh tế định hướng xuất khẩu của Hàn Quốc. Các quan chức Nhật Bản và Hàn Quốc đã đàm phán nhiều giờ trong ngày 12/7 để trao đổi về vấn đề này nhưng không có tín hiệu nào cho thấy có sự thay đổi [2].

Trong động thái nhằm giải quyết tình hình căng thẳng thương mại đang leo thang giữa Nhật Bản và Hàn Quốc, Cố vấn an ninh quốc gia Mỹ John Bolton đã có chuyến công du đến hai nước. Ngày 22/7, ông đã tới thăm Nhật Bản và có cuộc hội đàm với các quan chức Nhật Bản. Truyền thông Nhật Bản cho biết hai bên đã thảo luận vấn đề bồi thường cho các nạn nhân bị cưỡng ép lao động thời chiến và các vấn đề về thương mại với Hàn Quốc [3]. Ngày 24/7, Cố vấn an ninh Nhà Trắng John Bolton di chuyển đến Hàn Quốc và gặp các quan chức nước này để bàn về các vấn đề liên quan tới căng thẳng Nhật-Hàn và vấn đề Triều Tiên. Ông Bolton đã gặp với giám đốc An ninh quốc gia Hàn Quốc Chung Eui-yong, Bộ trưởng Quốc phòng Hàn Quốc Jeong Kyeong-doo và Ngoại trưởng Kang Kyung-wha tại Seoul để bàn về vấn đề phi hạt nhân hóa Bán đảo Triều Tiên. Vấn đề căng thẳng quan hệ Nhật-Hàn cũng là chủ đề được đưa ra bàn bạc. Có vấn an ninh Mỹ bày tỏ mong muốn có cuộc gặp hiệu quả với các nhà lãnh đạo để đảm bảo an ninh, thịnh vượng trong khu vực [4]. Chuyến thăm Nhật Bản và Hàn Quốc lần này của Cố vấn an ninh Bolton được phân tích mang theo thông điệp của Tổng thống Mỹ Donald Trump, nhằm đóng một vai trò gì đó trong quá trình giải tỏa mâu thuẫn Hàn-Nhật.

Giữa lúc quan hệ Seoul - Tokyo căng thẳng, phía Triều Tiên lại đưa ra những động thái đứng về phía Hàn Quốc. Hãng thông tấn quốc gia Triều Tiên KCNA ngày 19/7 đã cáo buộc Nhật Bản đang cố phá hoại xu hướng hòa bình trên Bán đảo Triều Tiên bằng cách gây áp lực với Hàn Quốc thông qua các hạn chế; đồng thời mô tả Nhật Bản là “kẻ thù truyền kiếp”. Theo Triều Tiên, những thiệt hại về con người, vật chất và tinh thần mà Nhật Bản đã gây ra cho người dân họ trong thời kỳ thuộc địa là không thể bù đắp được[5].

Phải chăng thế giới đang chứng kiến sự manh nha của một cuộc chiến tranh thương mại mới, trong khi căng thẳng thương mại Mỹ - Trung còn diễn biến khá phức tạp thì những căng thẳng thương mại giữa Nhật Bản và Hàn Quốc tiếp tục trở thành mối quan tâm của dư luận thế giới. Nhật - Hàn, hai đồng minh thân cận của Mỹ ở khu vực Đông Bắc Á, vì vậy Mỹ đã thể hiện vai trò trung gian trong việc hòa giải, xoa dịu những căng thẳng về chính trị và kinh tế đang ngày càng căng thẳng giữa hai nước. Mặc dù phía Hàn Quốc cáo buộc động thái của Nhật Bản là nhằm gây sức ép giải quyết mâu thuẫn song phương về vấn để lao động thời chiến. Tuy nhiên, Tokyo luôn khẳng định biện pháp này được đưa ra vì lý do an ninh. Những căng thẳng thương mại giữa Hàn Quốc và Nhật Bản có tiếp tục đẩy lên cao và đi vào ngõ cụt hay được giải quyết một cách dứt điểm, hài hòa cho cả hai bên. Và liệu rằng những nỗ lực của Mỹ khi thực hiện xứ mệnh hòa giải có đem lại kết quả tốt hay Mỹ vẫn phải tiếp tục chứng kiến một cuộc đua kéo dài giữa hai nước đồng minh. Câu trả lời vẫn đang còn bỏ ngỏ, ngoài vấn đề về thời gian, chìa khóa quan trọng để mở cánh cửa ngoại giao tốt đẹp, xóa bỏ mọi căng thẳng vốn có trong lịch sử, đều nằm ở trong tay hai nước Nhật - Hàn.

Trần Mỹ Hoa

Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á

[1] Thương chiến leo thang, người Hàn kêu gọi tẩy chay hàng Nhật

https://tuoitre.vn/thuong-chien-leo-thang-nguoi-han-keu-goi-tay-chay-hang-nhat-20190716102432234.htm

[2] Trump says he is ready to help resolve S Korea-Japan dispute

https://japantoday.com/category/politics/Trump-says-he-is-ready-to-help-resolve-S-Korea-Japan-dispute

[3] Bolton meets Japanese officials to discuss Iran, South Korea

https://japantoday.com/category/politics/bolton-meets-japanese-officials-to-discuss-iran-south-korea

[4] John Bolton gặp các quan chức Hàn Quốc để bàn về vấn đề Triều Tiên

https://baomoi.com/john-bolton-gap-cac-quan-chuc-han-quoc-de-ban-ve-van-de-trieu-tien/c/31578984.epi

[5] North Korea slams Japan over its trade spat with Seoul

https://japantoday.com/category/politics/north-korea-slams-japan-over-its-trade-spat-with-seoul