Ngày 7/4/2020, chính phủ Nhật Bản tuyên bố tình trạng khẩn cấp ở 7 tỉnh gồm Tokyo, Kanagawa, Saitama, Chiba, Osaka, Hyogo và Fukuoka, nhưng ngày 16/4/2020, tình trạng khẩn cấp được mở rộng ra toàn quốc để ngăn bùng phát ở các địa phương cũng như giảm thiểu việc đi lại của người dân, đặc biệt là trong đợt nghỉ lễ sắp tới kéo dài từ cuối tháng 4 đến đầu tháng 5. Tình trạng khẩn cấp sẽ thực thi đến ngày 6/5, nhưng đã xuất hiện lo ngại rằng tình trạng này sẽ có thể kéo dài hơn nữa.

Sự bùng phát dịch Covid-19 đã buộc phải dừng hàng ngàn dự án xây dựng tại Nhật Bản, khiến công việc của các nhà thầu phụ và các công nhân khác gặp rủi ro. NHK đã khảo sát 20 công ty xây dựng lớn và thấy rằng công việc đã bị đình trệ tại khoảng 3.000 địa điểm trên khắp Nhật Bản. Một số đã bị dừng lại sau khi các nhân viên làm việc tại địa điểm này cho kết quả dương tính với Covid-19. Tập đoàn Shimizu đang xây dựng một tòa nhà văn phòng 12 tầng ở trung tâm Tokyo, dự kiến sẽ hoàn thành vào cuối tháng 3. Nhưng công ty đã quyết định tạm dừng xây dựng cho đến ngày 6 tháng 5 sau khi thảo luận với khách hàng. Shimizu cho biết họ đã kiểm tra nhiệt độ của công nhân và thực hiện các biện pháp chống lây nhiễm khác, nhưng quyết định tạm dừng công việc sau khi chính phủ tuyên bố tình trạng khẩn cấp vào đầu tháng tư[1].

Tâm lý tiêu dùng sụt giảm

Vào giữa tháng 3, tâm lý người tiêu dùng đã giảm xuống dưới mức thời điểm sau trận động đất sóng thần ở phía đông Nhật Bản. Thậm chí tới đây có thể giảm xuống dưới mức sau cú sốc Lehman, vẫn được coi là mức thấp nhất trong kết quả khảo sát so sánh kể từ năm 1982 (Hình 1)[2].

Hình 1: Chỉ số tâm lý người tiêu dùng

Điểm cơ bản của hành vi tiêu dùng là khoản tiền có thể sử dụng và thời gian, sau đó là sự đi lại. Tiêu dùng hiện nay suy giảm bắt nguồn từ nguyên nhân quan trọng nhất là hạn chế đi lại. Hạn chế đi lại khiến con người không thể làm việc, ảnh hưởng lớn đến thu nhập. Tình trạng lần này khác với thảm họa, nếu hạn chế đi lại được dỡ bỏ, sẽ nhanh chóng phục hồi. Tuy nhiên, có ý kiến phải mất nhiều năm mới kết thúc, mức độ kéo dài khó đoán định.

Áp lực với hệ thống y tế

Trong thời gian qua, số lượng bệnh nhân nhiễm Covid-19 nhập viên gia tăng nhanh chóng, khiến số giường bệnh đang có nguy cơ bị thiếu. Thời điểm ngày 20/4/2020, 6 thành phố có số bệnh nhân nội trú vượt quá 80% số giường bệnh được chuẩn bị là Tokyo, Ishikawa, Osaka, Hyogo, Shiga và Okinawa. Trong đó, Tokyo có bệnh nhân vượt quá số giường bệnh, tỷ lệ là 127%, tương tự Osaka là 126% và Okinawa là 100%. Giáo sư Mitsuo Kaku củai Đại học Y và Dược Tohoku nhận định rằng "hệ thống điều trị y tế theo mức độ nghiêm trọng của bệnh có thể được áp dụng”. Nếu xảy ra lây nhiễm trong bệnh viện, dù còn chỗ trống cũng không thể sử dụng giường bệnh của cơ quan ý tế đó. Số ca nhiễm đang gia tăng mạnh, cơ quan y tế đang gặp những khó khăn, tình hình không thể lạc quan[3].

Biện pháp kinh tế khẩn cấp.

Ngày 7/4, Chính phủ Nhật Bản quyết định gói biện pháp kinh tế khẩn cấp trị giá 108 nghìn tỷ yên, tương đương khoảng 1 tỷ đôla Mỹ, để đối phó với ảnh hưởng của Covid-19. Gói hỗ trợ có quy mô tương đương 20% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Nhật Bản. Gói biện pháp kinh tế khẩn cấp gồm nội dung sau.

Hỗ trợ 300.000 yên cho mỗi hộ gia đình, chủ yếu cho các hộ gia đình có thu nhập giảm và khó khăn trong cuộc sống. Để nhận được khoản này nhanh chóng, các gia đình này phải và tự nộp đơn.

Hỗ trợ gia đình đang nuôi con. Các hộ đang nhận trợ cấp nuôi con sẽ nhận thêm 1 vạn yên.

Hỗ trợ tiền cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Các doanh nghiệp có thu nhập kinh doanh giảm từ 50% trở lên so với cùng kỳ năm trước sẽ được hỗ trợ phần sụt giảm lên đến 1 triệu yên đối với kinh doanh cá nhân (gồm cả dạng Freelance), và 2 triệu yên với doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Đảm bảo duy trì việc làm. Tăng trợ cấp điều chỉnh việc làm cho đến cuối tháng 6, áp dụng đối với các doanh nghiệp để tránh sa thải nhân viên, (kể cả đối với lao động phi chính quy).

Chính phủ sẽ tạm hoãn thanh toán thuế và bảo hiểm xã hội với tổng trị giá 26 nghìn tỷ yên.

Hy vọng sẽ có thuốc trị hiệu quả, dự trữ thuốc chữa cúm Avigan đủ cho 2 triệu người trong năm 2020[4].

Trợ cấp mỗi người dân 10 vạn Yên

Với việc ban bố tình trạng khẩn cấp trên toàn quốc, chính phủ Nhật Bản xem xét lại kế hoạch cấp 30 vạn yên cho mỗi hộ gia đình có thu nhập giảm mạnh do đại dịch, và quyết định trợ cấp cho mỗi người dân 10 vạn Yên. Chính phủ Nhật Bản  lên chi tiết kế hoạch cấp 10 vạn yên tiền mặt, tương đương hơn 900 đôla Mỹ, cho toàn bộ cư dân, như một phần trong đối sách trước đại dịch Covid-19. Đối tượng là người Nhật sống trong nước, người nước ngoài có tư cách lưu trú từ 3 tháng trở lên và có đăng ký phiếu cư dân. Về thủ tục, sau khi nhận đơn đăng ký do chính quyền địa phương gửi về, chủ hộ điền các thông tin, trong đó có số tài khoản ngân hàng. Số tiền trợ cấp cho tất cả thành viên sẽ được gửi gộp vào tài khoản của chủ hộ. Những người có thẻ mã số cư dân (My Number) có thể đăng ký qua mạng Internet. Nếu trong gia đình có người không muốn nhận trợ cấp có thể ghi rõ vào đơn đăng ký. Về thời điểm bắt đầu nhận đăng ký, các chính quyền địa phương sẽ quyết định. Hạn chót đăng ký là trong vòng 3 tháng, từ lúc bắt đầu nhận đăng ký. Chính quyền địa phương cũng quyết định thời điểm bắt đầu trợ cấp.

Tăng cường xét nghiệm

Chánh văn phòng Nội các Suga Yoshihide cho biết tại một cuộc hội thảo vào sáng ngày 23 về biện pháp ngăn ngừa lây lan Covid-19 rằng chính phủ không nắm bắt được số người điều trị y tế tại nhà. Từ thực tế là một người đàn ông được điều trị tại nhà do bệnh nhẹ đã chết, rõ ràng phải có biện pháp nắm bắt số lượng này. Hơn nữa, vì tỷ lệ dương tính trong xét nghiệm PCR có xu hướng tăng lên là chỉ số cho thấy sự lây lan của dịch bệnh. Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi đã công bố số người dương tính trên toàn quốc trên số lượng xét nghiệm, tính đến ngày 21/4, tỷ lệ trung bình trên toàn quốc là 10%, rõ ràng có xu hướng tăng khi tỷ lệ ngày 21/3 mới là 5%. Chánh văn phòng nội các xác nhận "tỷ lệ dương tính" này là một trong những chỉ số thể hiện sự lây lan của Coivd-19 trong khu vực. Trước sự lây lan này, Chánh văn phòng nội các cho rằng phụ thuộc hoàn toàn vào quyết định của chuyên gia để xem liệu có nên hoãn thời gian tuyên bố khẩn cấp đến ngày 6 tháng 5 hay không. Ngoài ra, cuộc họp chuyên gia ngày 22/4 chỉ ra rằng có nhiều phân tích cho thấy số lượng bệnh nhân mỗi ngày vượt quá 455, và khoảng 70% trong số họ thuộc các khu vực cụ thể. Chính phủ đang tiếp tục mở rộng các xét nghiệm PCR để xác định có bệnh Covid-19 hay không, và việc thành lập các trung tâm xét nghiệm đã được tiến hành ở một số khu vực. Mặt khác, liên quan đến các xét nghiệm kháng thể kiểm tra xem có bị nhiễm trước đó hay không, có các thông báo bán các bộ xét nghiệm trong công ty tư nhân[5]. Một số nơi tại Nhật Bản hiện nay đã bắt đầu áp dụng hệ thống xét nghiệm nhanh như kiểu của Hàn Quốc được gọi là “Drive through” hay “Walking Through”.

Sống chung với Covid-19

Hiện nay, sự phục hồi cục bộ của nền kinh tế Trung Quốc và kỳ vọng về việc giải phóng một phần các biện pháp phong tỏa ở phương Tây đã xuất hiện là tín hiệu tích cực. Tuy nhiên, sự phục hồi của Trung Quốc vẫn chưa đi kèm với nguồn cầu và một lượng lớn thất nghiệp ở Mỹ có thể sẽ làm chậm tốc độ phục hồi nhu cầu. Ngoài ra, có nguy cơ lây nhiễm trở lại sau khi các biện pháp phỏng tỏa được gỡ bỏ và Covid-19 sẽ gây ra đợt sóng thứ hai và thứ ba của sự lây lan. Hiện tại, sẽ cần phải chuẩn bị để đối mặt với "Thời đại sống chung với Corona", vốn bị ảnh hưởng kinh tế bởi cách ly xã hội. Ngay cả trong nền kinh tế Nhật Bản, tác động của các biện pháp cách ly xã hội đã trở nên rõ ràng, tập trung vào các ngành công nghiệp cụ thể như vận tải hành khách, nhà nghỉ, cửa hàng bách hóa, nhà hàng và giải trí. Mặt khác, phát sinh nhu cầu thay thế và nhu cầu đặc biệt đang diễn ra trong các lĩnh vực siêu thị, thương mại điện tử, dược phẩm, dịch vụ truyền thông, phần mềm và thiết bị điện tử. Có thể chỉ ra sự phát sinh khác biệt hiệu suất giữa các ngành công nghiệp khi nền kinh tế tiếp tục bị ảnh hưởng, như một đặc điểm của "Thời đại sống chung với Corona".

Phan Cao Nhật Anh

Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á

[1] Pandemic threatening jobs in construction industry, truy cập ngày 27/04/2020 tại https://www3.nhk.or.jp/nhkworld/en/news/20200424_28/

[2] アフターコロナの消費者像－「デジタル消費」の加速と、「所有より利用」の揺り戻しも, truy cập ngày 26/04/2020 tại https://www.nli-research.co.jp/report/detail/id=64265?site=nli

[3] 医療崩壊の危機迫る, truy cập ngày 27/04/2020 tại https://www3.nhk.or.jp/news/special/coronavirus/medical/

[4] 政府 緊急経済対策を決定 事業規模は総額108兆円程度, truy cập ngày 8/4/2020 tại https://www3.nhk.or.jp/news/html/20200407/k10012373231000.html?utm_int=detail_contents_news-related_001

[5] 政府､新型コロナウイルスの自宅療養者数を把握せず　PCR検査における陽性率上昇に注目, truy cập ngày 26/04/2020 tại https://www.newsweekjapan.jp/stories/world/2020/04/pcr-3.php