1. Làn sóng lây lan Covid-19 thứ 3

Tính đến ngày 21/12, có 201.050 người nhiễm Covid-19 tại Nhật Bản. Ngày 29/10 số ca lây nhiễm ở Nhật Bản mới xấp xỉ 100.000 người, nhưng chỉ gần 2 tháng qua đã tăng thêm 100.000 người nhiễm.

Dịch Covid-19 tại Nhật Bản có xu hướng lây lan mạnh sau khi thời tiết chuyển lạnh. Hiện đang là làn sóng lây nhiễm thứ 3 tại nước này, bắt đầu từ đầu tháng 11 đến nay, với thời gian và quy mô lớn hơn làn sóng thứ 1 và thứ 2. Tính đến ngày 22/12, làn sóng thứ 3 lập đỉnh vào ngày 17/12 với 3210 ca lẫy nhiễm mới trong 1 ngày tại Nhật Bản.

Hình 1: Làn sóng lây nhiễm thứ 3

Nguồn: NHK

Tác động đến thị trường lao động

Theo khảo sát của Ngân hàng trung ương Nhật Bản công bố ngày 1/10, tỷ lệ việc làm vẫn ở mức thấp. Tình trạng này đang buộc người sử dụng lao động và chính quyền phải thích nghi. Các điều luật về lao động áp đặt những quy định chặt chẽ đối với việc cho thôi việc, nên ngay cả khi đại dịch tạo áp lực nặng nề đối với tình hình tài chính của công ty thì mục tiêu vẫn là phải bằng mọi giá giữ được công việc cho người lao động. Vì mục tiêu này, chính phủ đang chi trả 60% lương cho các nhân viên bị buộc phải nghỉ làm có nhận lương[1].

Tuy nhiên, phần lớn trách nhiệm bảo vệ lực lượng lao động lại thuộc về người sử dụng lao động. Tình trạng thuyên chuyển nhân viên sang vị trí khác trong nội bộ công ty hoặc cho công ty khác tạm thời mượn nhân viên ngày càng gia tăng.

Số liệu thống kê của Bộ Lao động cho thấy trong khoảng thời gian từ cuối tháng 1 đến ngày 6/11/2020 đã có hơn 70.000 người bị mất việc làm. Nhiều người trong số đó hiện không được hưởng chế độ trợ cấp thất nghiệp[2].

Hệ thống y tế đứng trước áp lực

Ngày 3/12, ông Yoshimura Hirofumi, tỉnh trưởng Osaka, tuyên bố tình trạng khẩn cấp về y tế, và nói rằng số ca nhiễm Covid-19 có triệu chứng nặng tăng đột ngột đã khiến tỉnh gặp vấn đề về khả năng khám chữa bệnh. Ở Osaka, 49,5% số giường dành cho bệnh nhân nhiễm Covid-19 có triệu chứng nặng hiện đã kín chỗ. Ở Tokyo, con số này thậm chí còn cao hơn là 50%.

Hokkaido, Tokyo, Osaka và 2 tỉnh khác đang ở Cấp độ 4, mức xấu nhất trong thang cảnh báo 4 cấp tính theo mức độ sử dụng giường bệnh. Thang cảnh báo này được một ủy ban tư vấn cho chính phủ đưa ra để đánh giá mức độ nghiêm trọng của dịch bệnh. Cấp độ 4 có nghĩa là hệ thống y tế có nguy cơ sụp đổ do số ca nhiễm tăng một cách đột ngột.

Ông Nakagawa Toshio, Chủ tịch Hiệp hội Y khoa Nhật Bản, tại cuộc họp ngày 2/12/2020, cảnh báo rằng nếu số ca nhiễm lại tăng vọt, các bệnh viện sẽ không còn khả năng điều trị cho cả bệnh nhân Covid-19 lẫn những bệnh nhân khác[3].

Tác động đến tiêu dùng tháng 12

Do số ca nhiễm Covid-19 tăng mạnh, chính phủ Nhật Bản đã dừng chiến dịch kích cầu du lịch nội địa "Go To Travel" trên phạm vi toàn quốc từ ngày 28/12 đến ngày 11/1/2021. Có vẻ như những tác động của yêu cầu tự kiềm chế sau sự lây lan Covid-19 tăng trở lại và việc tạm dừng "Chiến dịch du lịch Go To" đã xuất hiện. Tiêu dùng trong nửa đầu tháng 12 dự kiến sẽ giảm so với tháng 11 đối với cả hàng hóa và dịch vụ. Về hàng hóa, doanh số bán hàng tại các cửa hàng bách hóa, siêu thị và trung tâm gia đình giảm so với tháng 11, trong khi doanh số bán hàng tại các nhà bán lẻ hàng điện tử tiêu dùng tăng nhẹ. Mặt khác, về dịch vụ, sản lượng vận chuyển Shinkansen giảm nhẹ so với tháng 11. Ngoài ra, số lượng người và lưu lượng đi lại trên đường cao tốc đạt đỉnh vào nửa đầu tháng 11 và đang giảm dần.

Về bán lẻ, tăng trưởng doanh số bán hàng tại các cửa hàng bách hóa lớn trong nửa đầu tháng 12 giảm nhẹ so với tháng 11. Ngoài ra, doanh số bán hàng tại siêu thị trong nửa đầu tháng 12 giảm nhẹ so với mức trung bình tháng 11 khoảng -1% và các Home Center giảm khoảng 3%. Mặt khác, số lượng các nhà bán lẻ hàng điện tử tiêu dùng tăng nhẹ từ tháng 11 lên khoảng + 1%.

Về dịch vụ, lượng vận chuyển trong nửa đầu tháng 12 giảm khoảng 40-60% so với năm trước và biên độ âm tăng nhẹ so với tháng 11. Do số lượng người tại các cửa hàng bán lẻ và cơ sở giải trí có liên quan đến đến ăn uống, du lịch và giải trí đã giảm trung bình hàng tháng so với tháng 11. Doanh thu và sản lượng vận chuyển máy bay chở khách cũng được dự báo sẽ giảm so với cùng kỳ năm trước[4].

Cho đến nay, Chiến dịch Go To đã có được hiệu quả nhất định. Mức độ suy giảm về số lượng khách và doanh thu trong ngành nhà hàng đã giảm kể từ khi bắt đầu chiến dịch Go To và chính phủ tin rằng việc thực hiện chiến dịch đã thúc đẩy lượng tiêu thụ này. Tuy nhiên, sự phục hồi về số lượng khách và doanh số ăn uống chịu ảnh hưởng nhiều hơn bởi sự nới lỏng tâm trạng tự kiềm chế hơn là do tác động của chính sách. Thực tế, khi so sánh chi tiêu tiêu dùng dịch vụ theo mặt hàng, các dịch vụ văn hóa và giải trí (nhập học, phí nhập học, v.v.) không nằm trong chiến dịch Go To cũng được cải thiện cùng mức độ với chi tiêu cho ăn uống và du lịch[5].

Trước nguy cơ lây nhiễm Covid-19 cao như hiện nay, các biện pháp kích cầu như "Chiến dịch Go To" vốn được xem sẽ thúc đẩy tiêu dùng cá nhân có sự hạn chế. Để phục hồi hoàn toàn lượng tiêu thụ, cần tạo ra một môi trường để người tiêu dùng có thể yên tâm tiêu dùng bằng cách xây dựng một cơ chế cho phép người tiêu dùng kiểm tra, hình dung các biện pháp kiểm soát nhiễm khuẩn tại các công ty, cửa hàng.

2. Cuộc chiến với đại dịch Covid-19 vẫn còn tiếp diễn

Một năm bị ảnh hưởng bởi Covid-19 sắp kết thúc. Việc phong tỏa các thành phố, mà nhiều quốc gia lần lượt áp dụng để hạn chế sự gia tăng người nhiễm bệnh, đã làm giảm đáng kể tăng trưởng kinh tế toàn cầu trong nửa đầu năm 2020. Nền kinh tế toàn cầu đã cho thấy một phản ứng mạnh kỷ lục khi lệnh phong tỏa dần được dỡ bỏ vào giữa năm khi số lượng ca nhiễm mới đạt đỉnh điểm. Tuy nhiên, trong số các quốc gia lớn, chỉ có Trung Quốc là duy trì được sự phục hồi hình chữ V đến cuối năm, còn Nhật Bản, Mỹ và châu Âu, kinh tế giai đoạn tháng 10-12 năm 2020 đột ngột tăng trưởng chậm lại do số người mắc bệnh tăng nhanh sau mùa thu và dự đoán sẽ chuyển sang tăng trưởng âm.

Nền kinh tế toàn cầu vào năm 2021 dự kiến ​​sẽ chuyển từ mức tăng trưởng âm năm 2020 sang mức tăng trưởng dương, nhưng sự phục hồi kinh tế sẽ ở mức trung bình, ngoại trừ Trung Quốc, quốc gia đã thành công trong việc ngăn chặn sự lây nhiễm Covid-19. Tiêm chủng Covid-19 bắt đầu ở Anh và Mỹ vào tháng 12 năm 2020, và EU đã triển khai, nhưng sẽ mất một thời gian để phổ biến vắc-xin, vì vậy Nhật Bản, Hoa Kỳ và châu Âu đang thực hiện các quy định để ngăn ngừa lây nhiễm, đồng thời tiếp tục hỗ trợ nền kinh tế thông qua các chính sách tài chính tiền tệ.

Nửa sau năm 2021, nếu vắc-xin trở nên phổ biến và có tác dụng lớn trong việc kiểm soát lây nhiễm, kinh tế dự kiến ​​sẽ tăng trưởng, nhưng cũng có thể khả năng vắc-xin sẽ không đủ hiệu quả trong việc kiểm soát lây nhiễm. Cân bằng giữa kiểm soát lây nhiễm và hoạt động kinh tế sẽ tiếp tục là vấn đề trong năm 2021.

Đối với Nhật Bản, tăng trưởng GDP thực tế năm 2021 dự kiến ​​là + 2,3%. Giả sử rằng các biện pháp ngăn chặn sự lây nhiễm Covid-19 sẽ tiếp tục ở trong và ngoài Nhật Bản, thì sự phục hồi từ mức suy giảm của năm 2020 (dự báo -5,3%) sẽ chậm. Có 5 yếu tố chính hỗ trợ sự phục hồi kinh tế vào năm 2021 là (1) duy trì các chính sách tài chính và tiền tệ phù hợp, (2) cải thiện các điều kiện thị trường CNTT toàn cầu, (3) Khởi động chính quyền Joe Biden ở Mỹ, (4) điều chỉnh hàng tồn kho và (5) Olympic Tokyo được tổ chức. Tùy thuộc vào tình hình lây nhiễm, kinh tế có thể dao động lên xuống rất nhiều. Do đó, ngoài kịch bản chính trong đó kinh tế dần dần phục hồi, “kịch bản phổ biến vắc-xin” trong đó vắc xin hiệu quả sẽ phổ biến nhanh chóng từ nửa cuối năm 2021 và “kịch bản rủi ro” trong đó bùng phát dịch bệnh sẽ xảy ra ở Nhật Bản, Mỹ và châu Âu vào năm 2021. Tốc độ tăng trưởng GDP thực tế của kịch bản phổ biến vắc xin sẽ tăng lên + 2,9% vào năm 2021 và dự kiến ​​sẽ vượt 4% vào năm 2022. Mặt khác, trong kịch bản rủi ro, nó giảm xuống -0,4% và dự kiến ​​sẽ tăng trưởng âm năm thứ hai liên tiếp[6].

Phan Cao Nhật Anh

Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á

[1] Doanh nghiệp và người lao động Nhật Bản buộc phải thích nghi để tồn tại, truy cập ngày 20/12/2020 tại https://www3.nhk.or.jp/nhkworld/vi/news/backstories/1317/

[2] Chế độ bảo hiểm không phát huy tác dụng khi đại dịch khiến hàng nghìn người mất việc, truy cập ngày 20/12/2020 tại https://www3.nhk.or.jp/nhkworld/vi/news/backstories/1387/

[3] Osaka tuyên bố khẩn cấp, bộc lộ khủng hoảng năng lực bệnh viện khắp Nhật Bản, truy cập ngày 20/12/2020 tại https://www3.nhk.or.jp/nhkworld/vi/news/backstories/1410/

[4] 新型コロナ拡大の影響を探る 消費データブック, truy cập ngày 21/12/2020 tại https://www.dir.co.jp/report/research/economics/japan/20201221_021977.pdf

[5] Go To キャンペーンによる消費押し上げ効果は限定的, truy cập ngày 22/12/2020 tại https://www.jri.co.jp/MediaLibrary/file/report/research/pdf/12292.pdf

[6] 新型コロナウイルス感染症との戦いはまだ続く, truy cập ngày 21/12/2020 tại https://www.dir.co.jp/report/research/economics/japan/20201218_021974.pdf