1. Bộ trưởng kinh tế Amari Akira từ chức

Đầu năm 2016, Bộ tưởng Tái thiết Kinh tế Nhật Bản Amari Akira đã từ chức sau khi thừa nhận rằng cá nhân ông đã nhận tiền từ một công ty xây dựng. Ông Amari là một trong những bộ trưởng chủ chốt trong chính quyền, là người thân cận, cùng chí hướng trên con đường chính trị của Thủ tướng Shinzo Abe. Ông là bộ trưởng phụ trách thương lượng hiệp định tự do thương mại Đối tác Xuyên Thái Bình Dương. Người kế nhiệm ông Amari là cựu tổng thư ký đảng Dân chủ Tự do cầm quyền ông Ishihara Nobuteru.

Báo Yomiuri đã tiến hành điều tra dư luận xã hội về vụ việc của ông Amari. Hơn 70% cho rằng ông Amari phải chịu trách nhiệm và từ chức là đương nhiên, chỉ có 23% cho rằng không cần thiết phải từ chức. 71% cho rằng ông ta nên có trách nhiệm giải thích và 24% nghĩ là không cần thiết.

2. Hai đảng Dân chủ và Duy tân hợp nhất thành đảng Dân tiến

Các đảng đối lập Nhật Bản muốn liên kết với nhau để tạo thành liên minh có đủ sức mạnh đối đầu với đảng Tự do Dân chủ của Thủ tướng đương nhiệm Shinzo Abe. Với mục đích này, hai đảng đối lập Dân chủ và Duy tân đã nỗ lực sáp nhập để chuẩn bị cho cuộc bầu cử Thượng viện vào tháng 7 năm 2016. Trong tháng 2, hai đảng Dân chủ và đảng Duy tân đã họp và quyết định đặt tên đảng mới là Minshin (Dân tiến). Ban đầu, đảng Duy tân Nhật Bản giữ nguyên lập trường muốn cả hai đảng giải tán và thiết lập một đảng mới, nhưng đảng Dân chủ từ chối giải tán đảng mình. Sau nhiều tranh luận, các lãnh đạo của đảng Dân chủ nhất trí rằng họ nên ưu tiên đạt được mục tiêu sáp nhập hai đảng để cạnh tranh được với liên minh cầm quyền trong cuộc bầu cử sắp tới. Hai đảng đã tổ chức cuộc điều tra lấy ý kiến dư luận xem tên đảng mới nào thích hợp. Đảng Dân chủ đề xuất tên đảng mới là Dân chủ Lập hiến và đảng Duy tân đề xuất tên Dân tiến. Điều tra được tiến hành bởi 2 công ty khác nhau và cả hai đều cho thấy sự ủng hộ nghiêng về tên Dân tiến. Như vậy tên đảng Dân chủ đã thay đổi sau gần 20 năm tồn tại.

Sau khi hợp nhất, đến tháng 9 năm 2016 đảng Dân tiến bầu chọn bà Renho làm chủ tịch mới của đảng thay cho ông Okada Katsuya. Bà Renho là nữ lãnh đạo đầu tiên trong lịch sử của đảng Dân tiến, tính cả những năm của đảng Dân chủ Nhật Bản, tiền thân của đảng Dân tiến. Cạnh tranh vào vị trí này có 3 ứng cử viên. Một trong những nội dung được tranh luận là làm thế nào để giành lại sự ủng hộ và liệu có thể bắt tay với các đảng đối lập khác trong bầu cử hay không. Sau khi giành được chiến thắng, bà Renho cam kết nỗ lực hết sức xây dựng lại đảng Dân tiến giành được sự ủng hộ của người dân.

Bà Renho năm nay 49 tuổi, chỉ sử dụng tên bằng một chữ duy nhất. Bà có bố là người Đài Loan và mẹ là người Nhật. Bà nhập quốc tịch Nhật vào năm 1985 khi 17 tuổi. Bà Renho lần đầu tiên giành được một ghế trong Thượng viện vào năm 2004 sau khi từng là một nhân vật nổi tiếng và phát thanh viên truyền hình. Bà đang trong nhiệm kỳ thứ 3 tại Thượng viện. Theo dự kiến, bà Renho sẽ lãnh đạo đảng Dân tiến cho đến hết tháng 9 năm 2019.

3. Luật an ninh mới có hiệu lực

Sau khi được ban hành vào tháng 9 năm 2015, Luật an ninh quốc gia mới của Nhật Bản bắt đầu có hiệu lực từ tháng 3 năm 2016. Luật cho phép Nhật Bản sử dụng vũ lực, bằng cách thực thi quyền phòng thủ tập thể. Nhật Bản có thể bảo vệ các quốc gia khác có mối quan hệ mật thiết với mình, trong trường hợp sự tồn tại của Nhật Bản bị đe dọa. Luật An ninh Quốc gia mới sẽ cho phép Lực lượng Phòng vệ thực hiện những nhiệm vụ mới và chính phủ đang nhắm tới các hoạt động liên quan tới công tác gìn giữ hòa bình của Liên Hợp Quốc là một trong những nhiệm vụ đầu tiên thuộc loại này. Nói cụ thể hơn, chính phủ đang tìm cách cho phép Lực lượng Phòng vệ tham gia vào các hoạt động ví dụ như cái được gọi là sứ mệnh “giải cứu nhanh” ở Nam Sudan. Quan chức chính phủ dự kiến soạn thảo bộ quy tắc mới về ứng xử trong khi hành động cho những nhiệm vụ này, các cuộc tập trận dựa trên quy tắc mới dự kiến sẽ được bắt đầu.

Phe đối lập của Nhật Bản cho rằng luật an ninh quốc gia mới là trái hiến pháp và không thể chấp nhận được. Trung  Quốc và Hàn Quốc đều bày tỏ quan ngại, đồng thời sẽ theo dõi động thái của Nhật Bản trong lĩnh vực an ninh và quân sự.

4. Nhật Bản tổ chức thành công Hội nghị thượng đỉnh Iseshima

Hội nghị thượng đỉnh nhóm các nước công nghiệp Anh, Canada, Đức, Mỹ, Nhật Bản, Pháp và Italia (G7) tại Ise-Shima thuộc tỉnh Mie miền Trung Nhật Bản diễn ra trong hai ngày 26 và 27 tháng 5 năm 2016. Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe  chủ trì Hội nghị và đây là lần đầu tiên Hội nghị thượng đỉnh diễn ra tại Nhật Bản trong vòng 8 năm qua. Tại Hội nghị, các lãnh đạo thảo luận về những vấn đề như tăng trưởng kinh tế toàn cầu bền vững, khủng bố và di cư, biện pháp chống tham nhũng sau những tiết lộ trong vụ Hồ sơ Panama. Đồng thời, các lãnh đạo cũng trao đổi quan điểm về tình hình ở Syria và Biển Đông. Hội nghị là cơ hội tốt để thủ tướng Abe nêu bật những thành tựu của chính quyền  đặc biệt là Nhật Bản lần đầu tiên chủ trì hội nghị sau 8 năm và cuộc bầu cử Thượng viện sắp diễn ra.

Liên quan đến sự kiện này, Tổng thống Mỹ Barack Obama sau khi kết thúc hội nghị đã thăm Hiroshima, nơi từng bị Mỹ ném bom nguyên tử vào năm 1945. Sau 71 năm đây là lần đầu tiên một tổng thống đương chức của Mỹ sẽ đến thăm một trong hai thành phố bị Mỹ ném bom. Người dân Nhật Bản cũng đã chờ đón thời khắc Tổng thống Obama đặt chân đến thăm Hiroshima. Trong một cuộc thăm dò do truyền hình NHK thực hiện trước đó, có 70% số người được hỏi muốn ông Obama thăm Hiroshima, so với 2% người phản đối. Đặc biệt, những người sống sót sau thảm họa mong chờ chuyến thăm này từ lâu.

5. Thay đổi thị trưởng Tokyo

Vào tháng 6, thị trưởng Tokyo Masuzoe Yoichi đã đệ đơn từ chức sau khi phải đối mặt với cáo buộc sử dụng sai các quỹ chính trị vì những mục đích riêng. Đảng Dân chủ Tự do (LDP) vốn ủng hộ ông Masuzoe, đã cố thuyết phục ông từ chức. Nhưng thoạt đầu ông Masuzoe đã không nghe. Sau đó, LDP gia tăng áp lực đối với ông và nói rằng sẽ đệ trình lên hội đồng thủ đô kiến nghị bất tín nhiệm đối với ông. Các đảng đối lập cũng đã trình kiến nghị bất tín nhiệm. Vì vậy, khi đã mất hết sự ủng hộ của các bên, ông không còn lựa chọn nào khác. Đây là thị trưởng thứ hai liên tiếp của Tokyo phải từ chức vì vướng vào bê bối. Người tiền nhiệm của ông Masuzoe, ông Inose Naoki cũng đã từ chức vì bê bối liên quan đến các quỹ chính trị.

Sau khi ông Masuzoe Yoichi  từ chức, trong cuộc bầu cử thị trưởng Tokyo diễn ra vào cuối tháng 7, cựu Bộ trưởng Phòng vệ Nhật Bản, bà Koike Yuriko đã giành chiến thắng. Bà là Thị trưởng thứ 9 của Tokyo kể từ sau chiến tranh và với nhiệm kỳ 4 năm, nghĩa là đến năm 2020, thời điểm diễn ra Olympic Tokyo.

Bà Koike Yuriko ra ứng cử không theo sự giới thiệu của một chính đảng nào, việc bà chiến thắng áp đảo với cách biệt hơn 1 triệu phiếu so với người đứng thứ hai gây sốc trong giới chính trị. Thủ tướng Shizo Abe đã phát biểu tại buổi họp đảng rằng đây là kết quả đáng tiếc đối với đảng Dân chủ Tự do. Ông đã hiểu rõ tâm tư của người dân thủ đô thể hiện trong lần này và muốn cùng chung sức để tổ chức thành công Olympic Tokyo sẽ diễn ra sau đây 4 năm. Trong đảng Tự do Dân chủ có ý kiến cho rằng cần xem lại việc không được đảng nào giới thiệu mà ra ứng cử, song vì thành công của Olympic, nên chăng là hợp tác với bà Koike Yuriko.

6. Bầu cử thượng viện

Bầu cử Thượng viện Nhật Bản đã diễn ra vào tháng 7 với kết quả chiến thắng thuyết phục của liên minh cầm quyền giữa đảng Dân chủ Tự do và đảng Công minh. Đảng Dân chủ Tự do giành thêm 6 ghế, đảng Công minh giành thêm 5 ghế trong Thượng viện. Tổng cộng liên minh cầm quyền giành thêm 11 ghế, nâng số ghế trong Thượng viện lên con số 146. Đảng Dân tiến, đảng đối lập lớn nhất, mất 15 ghế trong lần bầu cử này. Đảng Xã hội dân chủ và đảng Cuộc sống mỗi đảng mất 1 ghế, chỉ có đảng Cộng sản có thêm 3 ghế. Thắng lợi của liên minh cầm quyền trong cuộc bầu cử lần này phản ảnh sự ủng hộ của cử tri đối với đường lối của chính phủ do Thủ tướng Abe Shinzo đứng đầu.

Đây là lần đầu tiên độ tuổi bầu cử được hạ từ 20 xuống 18. Việc hạ tuổi bỏ phiếu từ 20 xuống 18 trong lần bầu cử này có ý nghĩa to lớn và là thay đổi lịch sử trong vòng 70 năm qua. Ngoài ra, trong lần bỏ phiếu này, 28 phụ nữ đã được bầu vào Thượng viện, vượt qua con số cao nhất trước đây là 26 người trong năm 2007. Trong bối cảnh Nhật Bản đề cao phát huy năng lực và vai trò của phụ nữ, con số 28 phụ nữ, cao nhất từ trước đến nay, được bầu vào Thượng viện thực sự mang đầy ý nghĩa xã hội.

7. Cải tổ Nội các

Ngày 3/8, Thủ tướng Shinzo Abe đã tiến hành cải tổ Nội các. Đây là sự thay đổi nhân sự lần thứ ba kể từ khi ông trở lại nắm quyền vào tháng 12/2012. Ông Abe giữ lại 8 bộ trưởng là Chánh văn phòng Nội các Suga Yoshihide, Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Tài chính Aso Taro, Bộ trưởng Tổng vụ Takaichi Sanae, Bộ trưởng Ngoại giao Kishida Fumio, Bộ trưởng Lao động và Phúc lợi Shiozaki Yasuhisa, Bộ trưởng Giao thông Đất đai Ishii Keiichi, Bộ trưởng phụ trách Khôi phục Kinh tế Ishihara Nobuteru, Bộ trưởng Phụ trách Cải cách phương thức làm việc và Xã hội 100 triệu dân năng động Kato Katsunobu. Có tám người lần đầu tiên tham gia vào Nội các chính phủ. Trong Nội các mới của Thủ tướng Abe có ba nữ, đáng chú ý là bà Inada Tomomi giữ chức Bộ trưởng Phòng vệ. Bà là nữ Bộ trưởng Phòng vệ thứ hai, sau bà Koike Yuriko, người được bầu làm Thị trưởng Tokyo trong tháng 7.

8. Nhật Bản phê chuẩn Hiệp định Pari

Hội nghị COP 21 (Pari, Pháp) năm 2015 diễn ra trong bối cảnh các quốc gia tăng cường nỗ lực ứng phó với các thách thức an ninh phi truyền thống, trong đó có biển đổi khí hậu. COP 21 đã kết thúc thành công khi thông qua Thỏa thuận Pari, nhất trí hạn chế mức tăng nhiệt độ trái đất không quá 2 độ C so với thời kỳ tiền Cách mạng công nghiệp, và sẽ cố gắng đưa con số này về mức 1,5 độ C. Thỏa thuận cũng quy định, đến năm 2018, các nước phải có đánh giá về tác động toàn diện trong ngăn chặn sự tăng nhiệt toàn cầu, và đệ trình những kế hoạch cụ thể về cắt giảm khí carbon khi thỏa thuận COP 21 có hiệu lực vào năm 2020.

Tháng 11 năm 2016, Nhật Bản đã hoàn tất các thủ tục cần thiết để phê chuẩn Hiệp định Pari về biến đổi khí hậu, nhằm cùng quốc tế nỗ lực đối phó hiện tượng ấm lên toàn cầu. Nhật Bản trở thành thành viên thứ 103 của Hiệp định Pari. Hiệp định Pari là một khuôn khổ toàn cầu đòi hỏi các nước thành viên đặt ra mục tiêu để cắt giảm khí thải gây hiệu ứng nhà kính kể từ năm 2020.

Bộ trưởng Môi trường Nhật Bản Yamamoto Kouichi cam kết nỗ lực đạt mục tiêu cắt giảm khí thải gây hiệu ứng nhà kính của Nhật Bản. Chính phủ Nhật Bản đặt mục tiêu tới năm 2030 giảm 26% lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính so với mức của năm 2013. Bộ trưởng Yamamoto thừa nhận rằng sẽ khó đạt được mục tiêu trên nếu không sử dụng tất cả các biện pháp hiện có. Ông nói ông sẽ xem xét những việc cần làm từ nay đến năm 2030.

9. Quốc hội Nhật Bản thông qua dự luật sòng bạc

Luật hợp pháp hóa việc đánh bài tại sòng bạc ở Nhật Bản là một trong những vấn đề trọng tâm trong kỳ họp quốc hội năm 2016. Luật nhằm thúc đẩy các cơ sở nghỉ dưỡng tích hợp bao gồm cả sòng bạc, trung tâm mua sắm và địa điểm tổ chức các hội nghị quốc tế. Luật này được đa số các nghị sĩ thuộc đảng chính trong liên minh cầm quyền là đảng Dân chủ Tự do ủng hộ. Các nghị sỹ trong đảng Komeito, đảng nhỏ trong liên minh cầm quyền lại chia rẽ khi bỏ phiếu cho luật này. Một số đảng đối lập nói rằng cách đảng Dân chủ Tự do thực hiện việc bỏ phiếu là không phù hợp và không thể chấp nhận luật này. Ngày 15/12, sau nhiều năm tranh cãi và thảo luận gay gắt, quốc hội Nhật Bản đã chính thức thông qua một dự luật cho phép hợp pháp hóa lĩnh vực kinh doanh sòng bạc ở nước này, mở đường cho những khoản đầu tư hàng tỷ USD sẽ được đổ vào nền kinh tế Nhật Bản.

10. Ngân sách 2017 tăng kỷ lục

Cuối năm 2016, chính phủ Nhật Bản đã thông qua dự thảo ngân sách tài khóa năm 2017 cao nhất từ trước đến nay lên 97,45 nghìn tỉ yên. Trong đó, 32,47 nghìn tỷ yên (khoảng 1/3 ngân sách) dành cho chi tiêu bảo đảm xã hội. Đáng chú ý là chi phí dành cho quốc phòng lên 5,12 nghìn tỷ yên (43,6 tỷ USD), cao nhất từ trước đến nay. Đây là năm thứ 5 liên tiếp Nhật Bản tăng chi phí quốc phòng. Chính phủ Nhật Bản giải thích rằng bối cảnh môi trường an ninh xung quanh Nhật Bản ngày càng bất ổn. Trung Quốc tăng cường sức mạnh trên biển, Bắc Triều Tiên tiếp tục bắn và thử nghiệm tên lửa nên trong ngân sách của Nhật Bản năm 2017 lần này dự kiến chú trọng tăng cường năng lực đối phó tên lửa.

Cơ cấu chi tiêu ngân sách năm 2017

Tổng hợp tin: Phan Cao Nhật Anh, Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản, Viện nghiên cứu Đông Bắc Á