Ngày 20 tháng 9 tới đây, cuộc bầu cử chủ tịch đảng Dân chủ Tự do (LDP) sẽ diễn ra. Do LDP đang là đảng lãnh đạo, nên ai giành chức chủ tịch LDP, người đó sẽ là thủ tướng Nhật Bản. Bởi vậy, đây không đơn thuần là bầu cử nội bộ LDP, mà thực tế là cuộc bầu cử quyết định thủ tướng của Nhật Bản.

Hiện nay, sự quan tâm của người dân Nhật Bản đến sự kiện chính trị này không phải là cao khi khoảng 61% người trả lời có quan tâm đến sự kiện bầu cử (xem hình 1).

Hình 1: Mức độ quan tâm của người dân đến bầu cử chủ tịch đảng LDP[1]

Những vấn đề tranh luận mà người dân quan tâm là kinh tế-tài chính, phát triển địa phương và ngoại giao–an ninh. Vấn đề đáng chú ý trong thời gian gần đây là sửa đổi Hiến pháp thực sự không phải là điều mà người dân quá quan tâm khi tỉ lệ chỉ chiếm 6% (xem hình 2).

Hình 2: Những vấn đề người dân quan tâm trong bầu cử chủ tịch LDP[2]

Việc bầu chủ tịch LDP được quyết định bởi phiếu bầu của các đảng viên và nghị sỹ quốc hội là thành viên của đảng. Cuộc bầu chủ tịch đảng LDP tháng 9/2018 là lần đầu tiên áp dụng qui trình bầu cử được sửa đổi trong năm 2013 và 2014. Điểm sửa đổi chính là phiếu tại địa phương, được tính theo từng đảng viên một nên sẽ có ý nghĩa hơn. Ngoài việc tương đương với 1 phiếu của 1 nghị sỹ quốc hội, nó cũng phản ánh tính quyết định của phiếu bầu. Trước sửa đổi, phiếu địa phương qui định là 300 phiếu. Sau sửa đổi, tương đương với số phiếu của các nghị sỹ quốc hội là thành viên của đảng, nên số phiếu bầu của nghị sỹ và đảng viên ở địa phương đều là 405 phiếu, tổng cộng 810 phiếu. Cách đây 3 năm, tháng 9 năm 2015, trong cuộc bầu chủ tịch LDP cho nhiệm kỳ thứ 2, ông Abe đã dễ dàng chiến thắng khi không có đối thủ cạnh tranh. Lần này sẽ không dễ dàng như vậy do nhiều nhân vật chính trị nổi lên muốn cạnh tranh với ông Abe. Đối thủ cạnh tranh với đương kim thủ tướng Shinzo Abe trong cuộc bầu chủ tịch đảng được truyền thông Nhật Bản nhắc đến gồm 4 người là ông Ishiba Shigeru, bà Noda Seiko, ông Shinjiro Koizumi và ông Fumio Kishida.

Ông Fumio Kishida, nguyên Bộ trưởng Ngoại giao, hiện đang là Chủ nhiệm Ủy ban Nghiên cứu Chính sách LDP, từng được xem là một ứng viên sáng giá cạnh tranh chức chủ tịch đảng. Nhưng ông Fumio Kishida đã tuyên bố rõ không tranh cử mà ủng hộ thủ tướng Abe. Ông nói Nhật Bản hiện nay đang chịu nhiều thiệt hại do mưa lớn, nhiều vấn đề trong đối ngoại như với Triều Tiên, Mỹ,… nếu không xác định rõ có tranh cử hay không là thiếu trách nhiệm. Do đó, ông cho rằng sẽ thích hợp khi không ra tranh cử, ủng hộ Thủ tướng Shinzo Abe cùng giải quyết các vấn đề chính trị[3].

Một nhân vật cũng được nhắc đến là ông Shinjiro Koizumi, chính trị gia thế hệ trẻ, con trai của cựu Thủ tướng Junichiro Koizumi. Ông Shinjiro Koizumi sinh năm 1981 và đang giữ chức Phó tổng thư ký Đảng Dân chủ Tự do, nghị sỹ hạ viện, không thuộc phái nào. Tuy nhiên, ông Shinjiro mới 37 tuổi, còn quá trẻ nên có lẽ chưa đủ tầm tranh chức thủ tướng Nhật Bản hiện tại.

Bộ trưởng Nội vụ Noda Seiko cũng có ý định tranh đua nhưng khó có thể thu thập được sự giới thiệu của 20 nghị sỹ quốc hội. Đến nay mới đảm bảo có được chưa tới 10 người.

Do đó, trong cuộc đua tới chức chủ tịch LDP, dường như đối thủ chính của đương kim Thủ tướng Shinzo Abe chỉ là ông Ishiba Shigeru. Ông Shigeru Ishiba sinh năm 1957, từng giữ chức Bộ trưởng Phòng vệ và Tổng thư ký Đảng Dân chủ Tự do. Ông Ishiba từng cạnh tranh với ông Abe trong cuộc bầu chủ tịch LDP năm 2012. Lần đó, ông Abe đã chiến thắng mở đường trở lại chức vụ thủ tướng lần hai khi LDP trở lại nắm quyền vào cuối năm 2012.

Trong tiến trình vận động tranh cử này, ông Ishiba chỉ trích chính sách Abenomics của thủ tướng Abe. Ông Ishiba thừa nhận rằng việc nới lỏng tiền tệ và chi tiêu tài chính theo Abenomics đã giúp giá cổ phiếu, tỷ giá hối đoái và số liệu việc làm. Nhưng ông mô tả những chính sách này chỉ mang tính tạm thời mà không giải quyết được các vấn đề kinh tế tiềm ẩn của Nhật Bản. Ông cũng lập luận rằng Abenomics thất bại trong việc tăng lương đáng kể. Ông kêu gọi một chiến lược kinh tế mới tập trung vào việc thúc đẩy năng suất trong các ngành dịch vụ, nông nghiệp và xây dựng bên ngoài các khu vực đô thị lớn.

Về sửa đổi hiến pháp, ông Ishiba cho rằng cần thảo luận lại một cách nghiêm túc vấn đề sửa đổi hiến pháp, bởi ngay chính Đảng Dân chủ Tự do cầm quyền cũng chưa đạt được kết luận nào về vấn đề này. Ông Ishiba ủng hộ một con đường đơn giản. Trong chiến lược được tạo ra từ các tính toán chính trị, ông Abe đang tìm cách thêm một tham chiếu rõ ràng vào các lực lượng tự vệ của Nhật Bản trong Hiến pháp trong khi vẫn giữ Điều 9, một điều cấm quốc gia sở hữu lực lượng quân sự là tiềm năng chiến tranh. Ông Ishiba đặt câu hỏi về cách tiếp cận, đề xuất thay vì loại bỏ ngôn ngữ này và xác định hoàn toàn SDF là một lực lượng quân sự[4].

Hiện nay, tỉ lệ ủng hộ nội các đương kim Thủ tướng Shinzo Abe không cao và luôn có sự biến động kể từ đầu năm 2018 đến nay. Trong tháng 7, lần đầu tiên sau 4 tháng tỉ lệ ủng hộ nội các cao hơn tỉ lệ không ủng hộ, song sang tháng 8, tỉ lệ ủng hộ giảm 3 điểm, tỉ lệ không ủng hộ tăng hai điểm, cùng ở mức 41% (xem hình 3). Lý giải điều này, người ta cho rằng thời điểm điều tra diễn ra sau khi kỳ họp quốc hội vừa kết thúc nên đánh giá của người dân có phần khắt khe hơn.

Hình 3: Tỉ lệ ủng hộ nội các thủ tướng Abe từ 1/2018-8/2018[5]

Song, cần lưu ý rằng về toàn thể, tỉ lệ ủng hộ nội các Abe giảm, nhưng trong tầng lớp ủng hộ đảng LDP, tỉ lệ ủng hộ nội các Abe tăng nhẹ, chiếm gần 80% (xem hình 4).

Hình 4: Tỉ lệ ủng hộ nội các của nhóm ủng hộ LDP[6]

Thủ tướng Shinzo Abe đã bày tỏ mạnh mẽ mong muốn làm chủ tịch LDP nhiệm kỳ thứ 3. Ông nhấn mạnh vào các thành tựu đạt được trên cương vị thủ tướng như tình hình thị trường tuyển dụng hiện nay rất lạc quan, với tỷ lệ số công việc so với số người tìm việc vượt quá 1,6 và mức tăng lương tối thiểu cao nhất kể từ năm 2002, tạo ra công ăn việc làm, và đó chính là "chính trị trung thực". Thủ tướng cũng nói tham vọng của ông không hề thay đổi kể từ khi ông ứng cử chức chủ tịch Đảng Dân chủ Tự do vào 6 năm trước.

Trong cuộc bầu cử tới đây, ông Abe muốn thắng áp đảo nhằm duy trì sức mạnh trong nhiệm kỳ ba. Theo điều tra dư luận xã hội, do chán nản với sự cầm quyền quá dài, những bê bối Moritomo và Kake khiến bất tín nhiệm trong dư luận vẫn còn dẫn đến tỉ lệ khá cao không ủng hộ nội các thủ tướng Abe. Ông Abe muốn tiếp tục cho thấy sự khác biệt sức mạnh với ông Ishiba Shigeru, ngăn chặn trước những mầm mống chính trị.

Hiện nay, công khai ủng hộ thủ tướng gồm 5 phái: phái Hosoda mạnh nhất với 94 đảng viên, phái Taro Aso 59 đảng viên, phái Kishida 48 đảng viên, phái Nikai 44 đảng viên và phái Ishihara 12 đảng viên. Ngoài ra, dự đoán một nhóm thuộc phe “bỏ phiếu dân chủ tự do” Takeshita (55 đảng viên) và khoảng 70% nhóm không phe phái sẽ ủng hộ thủ tướng Abe. Như vậy, trong quốc hội ước tính sẽ có khoảng 300 phiếu ủng hộ thủ tướng Abe. Một quan chức thuộc phái Nikai khẳng định không có lo lắng về nhiệm kỳ thứ 3 của thủ tướng[7].

Theo điều tra dư luận xã hội trong tháng 7, tỉ lệ ủng hộ ông Shinzo Abe, Shinjiro Koizumi và Ishiba Shigeru không chênh nhau đáng kể, thậm chí ông Abe còn có tỉ lệ thấp hơn. Tuy nhiên, trong tầng lớp ủng hộ LDP, người ta vẫn đánh giá ông Shinzo Abe là người thích hợp nhất với 49,1%, không thay đổi nhiều so với 49,4% trong tháng 6. Tỉ lệ ủng hộ ông Ishiba cũng tăng 3 điểm % lên 16,9%. Tỉ lệ ủng hộ ông Koizumi giảm 1,6 điểm % xuống 19,8%. Như vậy, trước thềm bầu cử, tỉ lệ ủng hộ ông Abe vẫn cao gấp 3 đối thủ Ishiba. Đây là những con số có ý nghĩa bởi cuộc bầu chủ tịch đảng chỉ là sự cạnh tranh trong nội bộ đảng Dân chủ Tự do. Trong nhóm ủng hộ LDP, 72,1% tán thành chính sách ngoại giao của chính quyền Abe, như những ứng phó trước sự thay đổi đột ngột của tình hình Bán đảo Triều Tiên, việc đánh giá cao đường lối ngoại giao của Thủ tướng đã khiến tỉ lệ ủng hộ gia tăng[8].

Với những số liệu điều tra về bầu cử chủ tịch LDP tới đây, có thể thấy đương kim Thủ tướng Shinzo Abe vẫn đang chiếm ưu thế. Nếu giành chiến thắng trong cuộc bầu cử chủ tịch đảng lần này, ông Abe sẽ trở thành nhà lãnh đạo LDP nhiệm kỳ thứ 3, giữ chức thủ tướng đến năm 2021 và trở thành người cầm quyền lâu nhất Nhật Bản.

Phan Cao Nhật Anh

Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản, Viện nghiên cứu Đông Bắc Á

[1], [2] Điều tra của NHK

https://www.nhk.or.jp/senkyo/shijiritsu/?utm_int=news_contents_special_008, truy cập ngày 20/8

[3] 自民党総裁選 岸田政調会長“立候補見送り 安倍首相を支持”

https://www3.nhk.or.jp/news/html/20180724/k10011547071000.html?utm_int=detail_contents_news-related_001, truy cập ngày 24/7/2018

[4] Abe's rival to declare bid to become Japan's next leader

https://asia.nikkei.com/Politics/Abe-s-rival-to-declare-bid-to-become-Japan-s-next-leader, truy cập ngày 20/8/2018

[5] Điều tra của NHK

https://www.nhk.or.jp/senkyo/shijiritsu/?utm_int=news_contents_special_008, truy cập ngày 20/8

[6] 「国民の視線と自民党総裁選」

http://www.nhk.or.jp/kaisetsu-blog/300/303135.html , truy cập ngày 20/8/2018

[7] 【図解・政治】自民党総裁選における各派の支持状況（2018年8月）

https://www.jiji.com/jc/graphics?p=ve_pol_politics20180809j-10-w430, truy cập ngày 20/8/2018

[8] 総裁選　自民支持層の安倍首相優位変わらず　石破氏の３倍、４９％で圧倒

http://www.sankei.com/politics/news/180723/plt1807230031-n1.html, truy cập ngày 20/8/2018