Ngày 27/12, thủ tướng Shinzo Abe đã đến Hawaii, Mỹ nhằm ghé thăm địa điểm lịch sử Trân Châu Cảng và có cuộc hội nghị thượng đỉnh cuối cùng với tổng thống sắp mãn nhiệm Barack Obama. Trong chuyến đi này, Thủ tướng Abe đã thăm nghĩa trang tưởng niệm quốc gia Thái Bình Dương, thực hiện nghi thức dâng hoa và cầu nguyện. Nghĩa trang tưởng niệm quốc gia Thái Bình Dương là nơi chôn cất khoảng 50 nghìn binh sỹ Mỹ đã hi sinh trong chiến tranh Việt Nam và chiến tranh Thái Bình Dương. Sau chiến tranh, một số thủ tướng Nhật Bản như ông Yoshida Shigeru đã từng đến thăm nơi này[1].

Thủ tướng Abe cũng ghé thăm nghĩa trang người Nhật Bản, nơi an nghỉ của những người Nhật Bản di trú đến Hawai. Ông tới dâng hoa tại đài tưởng niệm 9 sinh viên của trường thủy sản đã hi sinh trong khi thực tập trên thuyền đánh cá sau khi bị tàu ngầm quân đội Mỹ đâm chìm ở khu vực biển Hawaii cách đây 15 năm. Thủ tướng Abe Shinzo tới thăm bia tưởng niệm phi công lái máy bay chiến đấu Zero thuộc Lực lượng Hải quân Hoàng gia Nhật Bản cũ, người đã hy sinh trong trận chiến Trân Châu Cảng năm 1941.

Sáng sớm ngày 28/12, cuộc hội đàm giữa thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe và tổng thống Mỹ Barack Obama, người sẽ hết nhiệm kỳ vào tháng tới đã diễn ra. Sau đó, hai ông dâng hoa và mặc niệm tại khu tưởng niệm Arizona, nơi tàu chiến Mỹ bị đánh chìm trong cuộc tấn công Trân Châu Cảng của quân đội Nhật cách đây 75 năm. Thủ tướng Abe phát biểu cảm tưởng bày tỏ quyết tâm không để xảy ra chiến tranh, nhấn mạnh hòa giải trong quan hệ Nhật – Mỹ, cùng nhau hợp tác giải quyết các vấn đề vì hòa bình và ổn định của thế giới[2].

Dường như ông Shinzo Abe đang muốn nhấn mạnh sự hòa giải mà Nhật Bản và Mỹ đạt được thông qua việc lần đầu tiên một thủ tướng Nhật Bản cùng tổng thống Mỹ đương nhiệm dự lễ tưởng niệm những người đã hy sinh tại Trân Châu Cảng. Thủ tướng Abe nói ông muốn thể hiện với Nhật – Mỹ và cả thế giới sự tưởng niệm và sức mạnh hòa giải. Nhật - Mỹ tiếp tục là đồng minh lý tưởng cùng nhau giải quyết những vấn đề của khu vực và thế giới. Đây là dịp để cho cả thế giới thấy mối quan hệ đồng minh khăng khít Nhật – Mỹ[3].

Chuyến thăm Trân Châu Cảng lần này diễn ra sau khi Tổng thống Mỹ Barack Obama đã đến thăm Hiroshima, thành phố bị ném bom nguyên tử vào tháng 5 năm 2016. Tổng thống Obama là nhà lãnh đạo đương nhiệm đầu tiên của Mỹ đến thăm thành phố này, mặc dù vấp phải một số sự phản đối của người dân.

Thực tế, ngay sau chuyến thăm Hiroshima của Tổng thống Obama, ông Donal Trump đã đặt câu hỏi trên Twitter rằng liệu ông Obama đã thảo luận về vụ tấn công của Nhật Bản năm 1941 vào Trân Châu Cảng khi ông đến thăm Nhật Bản hay không. Ông Trump nói hàng ngàn người Mỹ đã thiệt mạng trong vụ tấn công này. Hiện nay, ông Trump là Tổng thống đắc cử và sẽ nhậm chức vào đầu năm 2017. Trong chiến dịch tranh cử, ông Trump cũng đưa ra bình luận rằng có thể sẽ xem xét lại quan hệ đồng minh Nhật – Mỹ. Nhật Bản đang được hưởng không trong quan hệ với Mỹ và lấy đi việc làm của người dân Mỹ thông qua việc bán các sản phẩm của Nhật Bản tại Mỹ. Phải chăng thông qua chuyến thăm lần này thủ tướng Abe muốn  duy trì quan hệ hợp tác Nhật - Mỹ bền chặt dưới chính quyền mới bởi công chúng Mỹ sẽ hoan nghênh chuyến thăm của ông.

Mặt khác, Nhật Bản đang phải bắt đầu từng bước xây dựng lại mối quan hệ tin tưởng lẫn nhau với Mỹ. Việc ông Trump trở thành Tổng thống có thể khiến cho cơ hội Thủ tướng Abe đến thăm Trân Châu Cảng giảm đi. Do đó, chuyến thăm Trân Châu Cảng của Thủ tướng Abe sẽ dễ dàng thực hiện hơn khi ông Obama đang đương nhiệm.

Giống như ông Obama đã làm ở Hiroshima, ông Abe cũng không đưa ra lời xin lỗi tại Trân Châu Cảng mà nhấn mạnh việc bày tỏ lòng tôn kính đối với những người đã khuất và truyền tải giá trị của sự hòa giải đã biến những bên đối địch thành đồng minh thân thiết. Vụ tấn công Trân Châu Cảng ở Hawaii năm 1941 đã khiến khoảng 2400 binh sỹ và người dân Mỹ thiệt mạng. Cựu sỹ quan Hải quân Mỹ Louis Conter, người từng có mặt trong cuộc chiến Trân Châu Cảng cho rằng ông Abe nên có lời xin lỗi. Ông nói “Tôi không thù ghét người dân Nhật Bản, song ông Abe cần đối diện lịch sử và đưa ra lời xin lỗi”[4].

Liên quan đến vấn đề này, khi trả lời phỏng vấn đài NHK ông James L. Schoff, nghiên cứu viên cao cấp của Quĩ hòa bình quốc tế Carnegie cho rằng giữa hai nước không cần thiết phải có lời xin lỗi. Ông nói “Tại Mỹ vẫn có những ý kiến yêu cầu thủ tướng Abe xin lỗi, nhưng sự hòa giải giữa hai nước đã đạt được nhiều thành công hơn trong bối cảnh quan hệ Nhật – Mỹ đang tốt đẹp hiện nay”[5].

Ngoài ra, bối cảnh địa chính trị cũng đang định hình chiến lược chính trị trong nước của ông Abe. Chuyến thăm Trân Châu Cảng có thể tạo lợi thế cho ông trong cuộc bầu cử (khi tỉ lệ ủng hộ ông đang chiếm khoảng 60%) trước khả năng diễn ra một cuộc tổng tuyển cử sớm vào năm 2017. Ông Abe có thể giữ nguyên vị trí Thủ tướng cho đến năm 2018, song đội ngũ của ông đang tính toán đến một cuộc bỏ phiếu sớm để hạn chế những thiệt hại cho liên minh cầm quyền hiện đang nắm giữ 2/3 số phiếu trong Hạ viện[6].

Phan Cao Nhật Anh, Trung tâm nghiên cứu Nhật Bản, Viện nghiên cứu Đông Bắc Á

[1]首相 ハワイの国立太平洋記念墓地で黙とう

http://www3.nhk.or.jp/news/html/20161227/k10010821021000.html

[2] 安倍首相 所感発表 不戦の誓いと和解の意義強調

http://www3.nhk.or.jp/news/html/20161228/k10010822391000.html?utm_int=news_contents_news-main_001

[3] 首相「慰霊と和解の力を世界に示したい」

http://www3.nhk.or.jp/news/html/20161227/k10010821681000.html?utm_int=news_contents_news-main_001

[4] Nhìn nhận của giới quan sát về chuyến thăm Trân Châu Cảng của thủ tướng Abe

Bản dịch của Thông tấn xã Việt Nam, Tin tham khảo thế giới ngày 28/12/2016, tr.16

[5] 首相の真珠湾訪問 米専門家「おおむね好意的に受け止め」

https://www3.nhk.or.jp/news/html/20161227/k10010821571000.html?utm_int=news-politics_contents_list-items_003

[6] Mục đích chuyến thăm Trân Châu Cảng của thủ tướng Nhật Bản

Bản dịch của Thông tấn xã Việt Nam, Tin tham khảo thế giới ngày 27/12/2016, tr.14