Theo số liệu thống kê của ngành du lịch Nhật Bản, từ năm 2000 trở lại đây, số lượng khách Nhật Bản đi du lịch nước ngoài thường dao động ở con số 14 triệu đến hơn 18 triệu khách/năm[1]. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, Nhật Bản nổi lên là thị trường đón khách quốc tế có tốc độ tăng trưởng đáng kinh ngạc vì trước đó, Nhật Bản chưa bao giờ được xếp là cường quốc du lịch ở châu Á và thế giới xét ở góc độ đón khách quốc tế. Một trong số những yếu tố giúp Nhật Bản có được thành quả du lịch đó là bởi Nhật Bản đã làm nổi bật những thế mạnh của ẩm thực trong việc giới thiệu văn hóa đối với du khách. Trong năm 2015 ngành công nghiệp du lịch Nhật Bản đã tăng trưởng ở mức 4,4%, bất chấp mức tăng trưởng kinh tế chỉ đạt mức 0,6%. Theo thông tin mới nhất được đưa ra thì trong tháng 1 năm 2017, Nhật Bản đã đón được 230 triệu du khách nước ngoài đến Nhật Bản, tăng 24% so với cùng kì năm 2016[2].

Như vậy có thể nói rằng Nhật Bản là giấc mơ của hàng vạn tín đồ du lịch, là nơi có phong cảnh thiên nhiên tuyệt đẹp, cũng là đất nước có nền văn hóa bản địa đặc sắc. Khách du lịch tìm đến nước Nhật để du ngoạn sông núi cảnh sắc tươi đẹp thay đổi bốn mùa, để chiêm ngưỡng những công trình kiến trúc cổ kính và cả hiện đại, và cả để thưởng thức văn hóa ẩm thực độc đáo. Ẩm thực truyền thống Nhật Bản (washoku) là một trong 22 di sản của Nhật Bản được liệt vào danh sách Di sản Văn hóa Phi vật thể của UNESCO vào năm 2013. Trước đó, ẩm thực Nhật Bản đã vô cùng nổi tiếng trên toàn thế giới.

Du lịch đến Nhật Bản, người ta sẽ nghĩ ngay đến việc được thưởng thức những đặc sản nổi tiếng như sushi, sashimi - ngọt ngào, tươi mát, okonomiyaki - béo ngậy giòn sần sật, hay thưởng thức chén rượu sake ngọt ngào, hoặc được trải nghiệm sự thanh thản tĩnh lặng bên chén trà matcha thơm dịu. Có thể nói rằng, ẩm thực là thứ níu chân du khách mạnh mẽ nhất khi đến bất kì vùng đất nào. Và ẩm thực Nhật Bản đã làm được điều đó.

Trước hết, đứng trên góc độ của khách du lịch, họ đến du lịch Nhật Bản là muốn hưởng thụ những sản phẩm văn hóa khác lạ mà chỉ có Nhật Bản mới có. Họ muốn khám phá bản sắc văn hóa, đặc trưng truyền thống của người Nhật Bản, chứ không phải những cái đã quen với họ. Chính vì lẽ đó, đối với ẩm thực Nhật Bản thì trước hết những nét văn hóa truyền thống là điều hấp dẫn với du khách.

Vậy những đặc trưng nổi bật trong văn hóa ẩm thực truyền thống Nhật Bản là gì?. Đầu tiên có thể kể đến việc sử dụng cá trong ẩm thực truyền thống Nhật Bản. Thịt thì rất hạn chế. Cơm, cá và rau cũng là những nguyên liệu chính trong văn hóa ẩm thực Nhật Bản truyền thống cơ bản.

Thứ hai, trong văn hóa ẩm thực Nhật Bản, vị tươi ngon tự nhiên của món ăn được coi là vấn đề then chốt. Ẩm thực Nhật Bản không lạm dụng quá nhiều gia vị mà chú trọng làm nổi bật hương vị tươi ngon, tinh khiết tự nhiên của món ăn. Dẫn chứng cho điều này có thể kể đến món Sashimi (gỏi cá) nổi tiếng khắp thế giới của người Nhật Bản. Sự hấp dẫn của món ăn dựa trên sự tươi ngon thuần khiết của cá khiến người thưởng thức có thể tận hưởng vị ngon hoàn toàn tự nhiên của cá tươi sống mà hoàn toàn không được tẩm ướp thêm bất kì loại gia vị nào. Cho đến bây giờ Sashimi vẫn là món ăn đặc sản mà người Nhật thường dùng trong những dịp quan trọng.

Thứ ba, trong bữa ăn điển hình truyền thống của người Nhật về cơ bản dựa trên 4 thành phần: cơm, canh tương, cá và đồ muối. Tuy nhiên, cùng với môi trường khí hậu thay đổi theo mùa, sự nhạy cảm về thời tiết đã làm nên nét tinh tế trong việc sử dụng các nguyên liệu ẩm thực của người Nhật Bản. Trong các món ăn chính, người Nhật đã khéo léo sử dụng các nguyên liệu để tạo nên các món ăn tùy theo thời tiết, điều đó không chỉ tốt cho sức khỏe mà còn đem lại cảm hứng thay đổi về mùa cho người thưởng thức. Đặc biệt, trong chế biến thức ăn, người Nhật rất chú trọng phong cách tạo cho màu sắc và bố cục hài hòa. Sở dĩ như vậy là bởi yếu tố thẩm mỹ trong trình bày món ăn Nhật Bản luôn được nhìn nhận chính là tái tạo lại thiên nhiên.

Thứ tư, ẩm thực truyền thống Nhật Bản là linh hồn của người Nhật Bản. Nó thể hiện nếp sống, nếp nghĩ của người Nhật. Hay nói cách khác, những phong tục tập quán của người Nhật Bản đã được chứa đựng trong  ẩm thực.

Ngày nay, bên cạnh những món ăn đặc trưng và nổi tiếng của ẩm thực truyền thống Nhật Bản thì những món ăn hiện đại cũng vô cùng hấp dẫn. Nếu đi dọc các con phố Nhật Bản hiện nay thì những quán Ramen (món mì du nhập từ phương Tây), Okonomiyaki ( món bánh bạch tuộc nướng), yakiniku (món thịt nướng)…xuất hiện dày đặc và rất được yêu thích. Với món mì Ramen, nước được pha thêm hương vị nước tương miso, muối; mì. Trong bát Ramen còn có rau các loại giá đỗ và thịt lợn và tỏi tây. Hay trong các nhà hàng thịt nướng, người ta làm món thịt nướng kiểu barbecue của Hàn Quốc; thực khách ngồi quanh bếp nướng bằng lửa điện hoặc ga tự nướng những miếng thịt bò hay thịt lợn đã được tẩm ướp ăn cùng với rau. Tại các thành phố của Nhật Bản cũng có rất nhiều nhà hàng bán món ăn Pháp, Ý, Ấn Độ, Trung Quốc và Hàn Quốc. Do vậy, ngoài ẩm thực Nhật Bản, thực khách còn có thể thưởng thức ẩm thực của hầu hết các nơi trên thế giới, tất nhiên là có cả các món ăn Việt Nam.

Nhật Bản là đất nước nổi tiếng với hơn 100000 lễ hội và các sự kiện văn hóa được tổ chức mỗi năm. Trong các lễ hội hay các sự kiện này, những món ăn nhẹ cả ngọt (như: Watame, Imagawayaki, Taiyaki…) và mặn (Ikayaki, Bento, Takoyaki…) cũng chính là một trong những yếu tố hấp dẫn không thể thiếu.

Nhật Bản đã có hơn 100 năm tiếp thu văn hóa ẩm thực nước ngoài một cách đầy tích cực, nhất là ẩm thực Tây Âu. Thế nhưng trong suốt thời gian dài trước đây, văn hóa ẩm thực Nhật Bản lại rất ít được truyền bá ra nước ngoài. Vài chục năm gần đây, do việc quan tâm tới sức khỏe liên quan tới phong cách ăn uống ngày một gia tăng, văn hóa ẩm thực Nhật Bản đã được thế giới quan tâm sâu sắc.

Như vậy, ẩm thực là một yếu tố quan trọng và chính là sức lôi cuốn mạnh mẽ nhất đối với du khách khi đến Nhật Bản. Trải nghiệm văn hóa ẩm thực chính là một trong những phương thức tiếp cận nền văn hóa nhanh nhất và thú vị nhất mà bất kì du khách nào cũng muốn khi đặt chân đến Nhật Bản.

Nguyễn Ngọc Anh, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á

[1]Sự phát triển thần kỳ của du lịch Nhật Bản, bài học cho Việt Nam?

http://www.vnmedia.vn/thi-truong/201608/su-phat-trien-than-ky-cua-du-lich-nhat-ban-bai-hoc-cho-viet-nam-538348/

[2]Number of visitors to Japan

https://www.japanmacroadvisors.com/page/category/economic-indicators/gdp-and-business-activity/number-of-visitors-to-japan/

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Isao Kumakura, Characteristic of eating culture in Japan,

http://www8. cao.go.jp/syokuiku/data/eng_pamph/pdf/pamph5.pdf, 24/11/2000.

2. Trần Nhạn, Du lịch và kinh doanh du lịch

Nxb Văn hóa Thông tin, 269tr, 1996

3. Foreign visitors to Japan doubled in the last decade

https://www.japanmacroadvisors.com/reports/view/breaking-news/foreign-visitors-to-japan-doubled-in-the-last-decade

4. 35 Problems You Will Have in Japan

http://www.japan-talk.com/jt/new/japan-travel-challenges