Ngày 15/7, thông báo của không quân Trung Quốc đăng trên mạng xã hội cho biết: tuần qua không quân nước này đã thực hiện nhiều cuộc diễn tập tầm xa trên biển, điều máy bay ném bom H-6K cùng nhiều máy bay khác bay qua kênh Bashi và eo Miyako để kiểm tra khả năng thực chiến trên biển. Eo biển Miyako nằm giữa 2 hòn đảo Miyako và Okinawa của Nhật Bản, về phía Đông Bắc của Đài Loan. Theo Bộ Quốc phòng Trung Quốc, hoạt động trên nằm trong kế hoạch diễn tập năm nay, phù hợp với luật pháp và thông lệ quốc tế, không nhằm vào bất cứ quốc gia cụ thể nào và nó sẽ tiếp tục được diễn ra. Trước đó, ngày 14/7, Trung Quốc đã đưa ra lời khuyên đặc biệt cho Nhật Bản rằng Tokyo nên làm quen dần với sự xuất hiện của máy bay ném bom Trung Quốc gần lãnh thổ của Nhật. Bộ Quốc phòng Trung Quốc cho biết trong một tuyên bố rằng: Nhật Bản không nên quá lo lắng hoặc làm to những điều đã xảy ra, một khi quen với các hoạt động này thì mọi chuyện sẽ trở nên bình thường”. Trước đó, Bộ Quốc phòng Nhật hôm 13/07/2017 đã phát hiện một đội bay bất thường trong khu vực eo biển Miyako, nhưng máy bay ném bom của Trung Quốc đã không xâm phạm không phận Nhật Bản[1].

Cùng ngày 15/7, Lực lượng Bảo vệ Bờ biển Nhật Bản cho biết đã phát hiện hai tàu của Lực lượng bảo vệ bờ biển Trung Quốc xung quanh đảo Okinoshima và một tàu gần đảo Tsushima. Đây là lần đầu tiên tàu của Chính phủ Trung Quốc được xác nhận đi vào khu vực này. Đảo Tsushima nằm giữa cực Nam của Bán đảo Triều Tiên và bờ biển phía Tây Bắc của đảo Kyushu, một đảo chính ở phía Tây của Nhật Bản. Bộ Quốc phòng Nhật Bản đã phát hiện vào buổi sáng một tàu hải cảnh Trung Quốc tiến vào đảo Tsushima và con tàu trên cùng một tàu khác của Trung Quốc đi vào phía Bắc đảo Okinoshima vào buổi chiều[2].

Tiếp đến ngày 17/7, Lực lượng Bảo vệ Bờ biển Nhật Bản tiếp tục thông báo đã phát hiện hai tàu tuần duyên của chính phủ Trung Quốc đã đi vào vùng biển ngoài khơi tỉnh Aomori, phía Bắc Nhật Bản. Một tàu tuần tra của Lực lượng Bảo vệ Bờ biển xác nhận hai tàu của Trung Quốc đã đi vào vùng biển ngoài khơi khu vực Henashi trên biển Nhật Bản từ 8 giờ đến 8 giờ 20 phút. Hai tàu này đã rời đi vào khoảng 9 giờ 40 phút sau khi bị lực lượng tuần duyên Nhật Bản cảnh báo. Khoảng 2 tiếng sau đó, hai tàu Trung Quốc lại đi vào vùng biển ngoài khơi Tappi, cũng trên biển Nhật Bản và rời đi vào khoảng 15 giờ 20 phút[3].

Trước những hành động liên tiếp của Trung Quốc, ngày 18/7, Chánh Văn phòng Nội các Nhật Bản Yoshihide Suga cho biết Tokyo đã thể hiện sự quan ngại về việc các tàu hải cảnh Trung Quốc đi qua các eo biển ngoài khơi 2 đảo chính của Nhật Bản. Theo Lực lượng Bảo vệ Bờ biển Nhật Bản, đây là lần đầu tiên tàu Trung Quốc đi vào các vùng lãnh hải này. Tại một buổi họp báo, ông Suga cho biết Trung Quốc đã thông báo với Nhật Bản về việc 2 tàu hải cảnh Trung Quốc sẽ đi qua Eo biển Tsushima ngoài khơi đảo Kyushu và Eo biển Tsugaru ngoài khơi tỉnh Aomori. Cả hai đều là eo biển quốc tế. Tuy nhiên, quan chức này không giải thích vì sao tàu Trung Quốc đi qua các eo biển khoài khơi Nhật Bản này. Vụ trưởng phụ trách các vấn đề châu Á - châu Đại dương thuộc Bộ Ngoại giao Nhật Bản Kenji Kanasugi cũng đã bày tỏ quan ngại đến Bắc Kinh, động thái mà quan chức thuộc văn phòng thủ tướng gọi là gần phải trao công hàm phản đối[4].

Quan hệ hai nước Nhật – Trung tiếp căng thẳng trong suốt nhiều năm qua. Lòng tin mà họ dành cho nhau đã bị xói mòn trong nhiều vấn đề, đặc biệt là việc tuyên bố chủ quyền hầu như toàn bộ các vùng biển tranh chấp và sự hiện diện quân sự ngày càng tăng của Trung Quốc đã gây ra mối quan ngại ở Nhật Bản. Mặc dù, trong thời gian gần đây bối cảnh địa chính trị tại Đông Bắc Á có nhiều thay đổi buộc Nhật Bản và Trung Quốc phải thận trọng xem xét lại mối quan hệ song phương. Và phải nói rằng, quan hệ Trung – Nhật đã có dấu hiệu tan băng trên nhiều mặt. Điều này được thể hiện qua việc hai nước đã tìm cách nối lại các cuộc gặp cấp cao, điển hình như cuộc gặp bên lề hội nghị thượng đỉnh G20 của Thủ tướng Shinzo Abe và Chủ tịch Tập Cận Bình hay như trong tháng 6 vừa qua, Thủ tướng Abe đã thận trọng hoan nghênh sáng kiến “Vành đai và Con đường” của Trung Quốc. Nhưng với tất cả những sự kiện đó vẫn chưa đủ để hai bên tìm thấy lòng tin ở nhau. Với những bất đồng sâu sắc về mặt lịch sử cùng những tranh cãi ở Biển Hoa Đông sẽ vẫn là những rào cản lớn trong việc cải thiện quan hệ Nhật –Trung trong thời gian tới.

Trần Mỹ Hoa, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á

[1] Chinese Air force conducts ‘several’ long-range drills near Japan as military tells Tokyo to ‘get used to it’

http://www.japantimes.co.jp/news/2017/07/16/asia-pacific/china-says-get-used-military-flies-long-range-bombers-near-japan/#.WW2V-hWLTDe

[2] Chinese gov't ships enter Japan waters where never seen before

http://www.newsonjapan.com/html/newsdesk/article/120512.php

[3] Two Chinese coast guard vessels intrude into Japanese waters off Aomori Prefecture

http://www.japantimes.co.jp/news/2017/07/17/national/four-chinese-coast-guard-vessels-enter-japanese-waters-near-senkakus/#.WW4onBWLTDf

[4] Japan conveys 'concern' over China gov't ships sailing through straits

https://japantoday.com/category/politics/japan-conveys-concern-over-china-gov't-ships-sailing-thru-straits