Tháng 5 năm 2017, nhà lãnh đạo theo quan điểm tự do Moon Jae-in giành chiến thắng trong cuộc bầu cử và trở thành Tổng thống Hàn Quốc thứ 19 với nhiệm kỳ 5 năm. Ông Moon Jae-in là một luật sư về nhân quyền, từng đảm nhiệm chức vụ quan trọng dưới thời cựu tổng thống Roh Moo-Hyun[1]. Trong cuộc tranh cử ông đã đánh bại hai đối thủ khác khi giành được khoảng 41,08 % số phiếu (13.423.800 phiếu), vượt xa hai đối khác là ông Hong Joon-pyo  24,03% và ông Ahn Cheol-soo 21,41%[2]. Vụ bê bối chính trị của cựu Tổng thống Park Geun-hye vốn là một người bảo thủ khiến người dân Hàn Quốc có mong muốn mạnh mẽ về việc chuyển tiếp chính quyền sang cho ông Moon Jae-in, chính trị gia có tư tưởng tự do. Bản thân ông Moon Jae-in, từng đảm nhiệm chức Chánh văn phòng Nội các dưới thời tổng thống Roh Moo-hyun, là chính khách kỳ cựu lần thứ hai tranh cử Tổng thống, có kinh nghiệm trong vận động tranh cử và xây dựng chính sách[3].

Sau khi ông Moon Jae-in nhậm chức Tổng thống Hàn Quốc, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đã điện đàm nói lời chúc mừng, coi Hàn Quốc là nước láng giềng quan trọng có chung lợi ích chiến lược với Nhật Bản. Mối quan hệ Nhật-Hàn đã trải qua nhiều năm, hai nước nỗ lực xây đắp mối quan hệ hữu nghị. Thủ tướng Abe bày tỏ muốn cùng Tổng thống Moon xây dựng mối quan hệ Nhật-Hàn hướng tới tương lai. Thủ tướng Abe đề cập đến thỏa thuận về vấn đề phụ nữ mua vui đã được hai nước ký kết vào cuối năm 2015. Ông yêu cầu phía Hàn Quốc phải có trách nhiệm thực thi thỏa thuận được cộng đồng quốc tế đánh giá cao này[4].

Khúc mắc về vấn đề “phụ nữ mua vui” giữa hai nước tưởng chừng như đã được giải quyết bằng thỏa thuận song phương vào năm 2015, song hiện nay chiều hướng có phần xấu đi. Đầu năm 2017, phía Hàn Quốc đặt thêm một bức tượng phụ nữ mua vui, giống bức tượng ở Seoul, trước cổng lãnh sự Nhật Bản ở Busan. Chính phủ Nhật Bản đã mạnh mẽ yêu cầu di dời, nhưng khó có thể cho là chính quyền ông Moon sẽ có động thái dỡ bỏ ngay bức tượng này. Thậm chí ông Moon từng nói việc đặt bức tượng trước lãnh sự Nhật Bản tại Busan là có ý nghĩa của nó. Cũng vì việc này mà Nhật Bản triệu hồi Đại sứ Nagamine Yasumasa và Tổng lãnh sự tại Busan Morimoto Yasuhiro về nước trong vòng 3 tháng. Khả năng việc giải quyết vấn đề này phải mất thời gian tính bằng năm.

Nhật Bản đang theo dõi chặt chẽ động thái của tân chính quyền Tổng thống Moon Jae-in để có những đường hướng ngoại giao thích hợp, trước hết là thách thức từ phía Hàn Quốc đòi xem xét lại thỏa thuận phụ nữ mua vui. Tân Tổng thống Moon Jae-in theo đường lối cải cách, so với người tiền nhiệm Park Geun-hye thuộc phe bảo thủ, động thái với Nhật Bản có phần cứng rắn hơn. Xung quanh vấn đề phụ nữ mua vui, ông Moon có thái độ phê phán, yêu cầu xem xét thỏa thuận lại. Trong chiến dịch tranh cử ông đã nói sẽ xem xét lại để có thỏa thuận mới được sự đồng ý của người dân và các phụ nữ là nạn nhân chấp nhận.

Tại Hàn Quốc, dư luận phản đối thỏa thuận Nhật-Hàn 2015 vẫn còn mạnh mẽ. Ngay từ đầu dư luận Hàn Quốc hơn một nửa phản đối, thậm chí nhiều người cho rằng việc chuyển dời tượng phụ nữ mua vui nằm ngoài phạm vi thỏa thuận. Sau khi đạt được thỏa thuận, chính phủ hai bên đã thành lập quĩ Hòa giải và Hàn gắn để triển khai thỏa thuận song dư luận Hàn Quốc vẫn không tốt hơn[5]. Tại hội nghị G20 diễn ra tại Đức, khi Thủ tướng Abe đề cập về vấn đề di dời bức tượng phụ nữ mua vui tại Busan và Seoul, Tổng thống Moon đã đề cập đến quan điểm cứng rắn của người dân Hàn Quốc, ông cho rằng cần có thời gian và muốn ông Abe không đề cập đến vấn đề này”[6].

Tình hình hiện nay, dường như người dân Hàn Quốc kỳ vọng rất nhiều vào ông Moon nên chắc chắn tân Tổng thống Hàn Quộc phải nỗ lực đáp ứng kỳ vọng của người dân. Giả sử, dư luận đòi xem xét lại thỏa thuận Nhật-Hàn gia tăng, phải quan sát ông Moon xử lý như thế nào mới thấy rõ được tư tưởng chính sách đối với Nhật Bản của Tổng thống Moon Jae-in.

Bên cạnh vấn đề “phụ nữ mua vui” là sự khác biệt trong lập trường ứng phó của Nhật Bản và Hàn Quốc đối với chương trình tên lửa hạt nhân của Triều Tiên. Trong năm 2017, Triều Tiên 3 lần bắn thử nghiệm tên lửa xuyên lục địa ICBM, 2 lần bắn tên lửa bay qua vùng trời Nhật Bản và đặc biệt là thử nghiệm hạt nhân lần thứ 6 với sức công phá lên 160 kiloton. Trước thực tế này, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe nhiều lần bày tỏ quan ngại về mức độ nguy hiểm trong những hành động khiêu khích và xác nhận mức độ đe dọa mới của Triều Tiên.

Với Hàn Quốc, Nhật Bản liên kết chặt chẽ, kết hợp đối thoại và gây áp lực với Triều Tiên. Nhưng ông Moon Jae-in theo đường lối ôn hòa với Triều Tiên, có lập trường chú trọng đối thoại. Ông Moon từng nói rằng suy nghĩ coi Triều Tiên là kẻ thù trọng yếu là không thích hợp và có thể ông sẽ gặp chủ tịch Kim Jong-un. Trong chiến dịch tranh cử, ông Moon đưa ra cam kết khôi phục “Chính sách ánh dương”, có nghĩa là tiến hành đàm phán với Triều Tiên về chương trình hạt nhân. Dù thừa nhận cần phải áp đặt những biện pháp cấm vận và ngăn chặn Triều Tiên, song ông cho rằng chỉ các biện pháp này thôi chưa đủ để giải quyết các cuộc xung đột và khiến Bình Nhưỡng từ bỏ việc phát triển chương trình hạt nhân. Ông khẳng định cần đối thoại trực tiếp với nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un. Theo ông Moon, chỉ có đàm phán đi kèm các thỏa thuận thương mại với Triều Tiên mới giúp làm giảm căng thẳng và thuyết phục Bình Nhưỡng từ bỏ chính sách quân sự của mình[7].

Tháng 7 năm 2017, trước thềm hội nghị thượng đỉnh nhóm G20, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe gặp Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in tại thành phố Hamburg, phía Bắc nước Đức. Các lãnh đạo Nhật Bản, Mỹ và Hàn Quốc đã nhất trí hợp tác chặt chẽ trong việc tăng áp lực đối với  Triều Tiên. Nhưng Tổng thống Hàn Quốc cũng cho rằng “Nếu điều kiện phù hợp, chúng ta nên chuyển sang sự tiếp cận theo hướng đối thoại để Bình Nhưỡng không hành động một cách liều lĩnh”.

Chính quyền Moon Jae-in luôn tìm cách thảo luận một cách linh hoạt sự giao lưu người dân hai miền Triều Tiên trong khuôn khổ không phá vỡ sự trừng phạt đối với Triều Tiên, tìm cách mở rộng tiếp xúc với Triều Tiên, thúc đẩy sự nghiệp hợp tác giao lưu nhân dân, tái khởi động hoạt động đoàn tụ người ly tán,… nhằm cải thiện và tái khởi động quan hệ liên Triều. Có thể do ông Moon Jae-in chịu ảnh hưởng tư tưởng của cố Tổng thống Roh Moo-hyun, người đã tiến hành Hội đàm thượng đỉnh liên triều năm 2007 với nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-il.

Chủ trương của ông Moon Jae-in đi ngược lại với chính sách cứng rắn của Tổng thống Donald Trump về vấn đề Triều Tiên và khác với Thủ tướng Abe có lập trường rằng đối thoại chỉ để đối thoại không giải quyết được vấn đề. Ông Moon có tư tưởng đối thoại Nam-Bắc, Thủ tướng Abe muốn tái triển khai Hội nghị đàm phán 6 bên, rõ ràng hai ông có suy nghĩ, cách tiếp cận khác nhau[8].

Trong tình hình này, có lẽ lãnh đạo Nhật Bản và Hàn Quốc cần tiếp tục tiến hành trao đổi ý kiến thẳng thắn cho dù cách suy nghĩ có khác nhau. Có thể là tiến hành hội nghị Nhật-Trung-Hàn, hội nghị từng dự kiến tổ chức vào cuối năm 2016 tại Tokyo nhưng đã bị hoãn lại vì bất ổn chính trị Hàn Quốc. Theo những thông tin mới đây từ phía Nhật Bản, thời gian tổ chức hội nghị Nhật-Trung-Hàn đang được thu xếp và có thể sẽ được diễn vào mùa xuân năm 2018. Đây sẽ là cơ hội để Thủ tướng Shinzo Abe gặp gỡ với Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in.

Phan Cao Nhật Anh, Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á

[1] Liệu tân tổng thống Hàn Quốc có thực hiện được những lời hứa của minh?

Thông tấn xã Việt Nam, Tài liệu tham khảo đặc biệt 11/5/2017, tr.8

[2]韓国大統領選挙

https://www3.nhk.or.jp/news/special/koreanpresident/?utm_int=detail_contents_special_002

[3]Gánh nặng đường xa của tân Tổng thống Hàn Quốc

Thông tấn xã Việt Nam, Tin tham khảo thế giới 12/5/2017, tr4.

[4] 日韓首脳 初の電話会

https://www3.nhk.or.jp/news/html/20170511/k10010977841000.html

[5]慰安婦少女像、「合意」守らない韓国の裏事情

http://www.yomiuri.co.jp/fukayomi/ichiran/20170113-OYT8T50011.html#csidx745ad33d85e65cbb96f51b97f25999f

[6]Thử thách ngoại giao của Thủ tướng Nhật Bản

Thông tấn xã Việt Nam, Tài liệu tham khảo đặc biệt, 26/9/2017, tr.13

[7]Chủ trương chính sách đối nội và đối ngoại của tân Tổng thống Hàn Quốc

Thông tấn xã Việt Nam, Tin tham khảo thế giới, 11/5/2017, tr.15

[8]「韓国大統領にムン氏　今後の日韓関係は」

http://www.nhk.or.jp/kaisetsu-blog/300/270221.html