“Suy nghĩ về hợp tác năng lượng hạt nhân Việt Nam Nhật Bản”Kỳ 2  Xuất khẩu công nghệ hạt nhân liệu có phải là “vẽ đường cho hươu chạy”? Nhà phê bình ngoại giao: Kumao KANEKOỞ kỳ trước, xuất phát từ một vài suy nghĩ liên quan đến dự án hợp tác năng lượng hạt nhân giữa Việt Nam và Nhật Bản, chúng ta đã cùng nhìn qua những động thái của quá trình hình thành công nghệ điện hạt nhân tại khu vực Đông Nam Á, trước tiên là ở Thái Lan, sau đó là Philíppin, Inđônêxia, và hiện giờ là Việt Nam. Ngoài những quốc gia này, còn có Malaixia, Xingapo, Bănglađét, Mông Cổ... cũng đang xem xét, hoặc có dự định triển khai ứng dụng điện hạt nhân trong tương lai. Như vậy, tính cả những quốc gia và vùng lãnh thổ đã từng kinh qua thực tế trong lĩnh vực này là Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Đài Loan, Ấn Độ và Pakistan, hiện châu Á đang là khu vực duy nhất trên thế giới có tới trên 10 quốc gia và vùng lãnh thổ triển khai công nghệ điện hạt nhân. Qua đó có thể thấy rằng, không chỉ về mặt kinh tế, mà kể cả trong lĩnh vực năng lượng hạt nhân, châu Á cũng đang nổi lên như một “trung tâm tăng trưởng của thế giới”. Thực tế này cũng cho thấy một khu vực châu Á, cùng với tốc độ phát triển kinh tế ấn tượng là sự gia tăng mạnh mẽ về nhu cầu năng lượng (như điện lực), không chỉ về số lượng, mà cả với ý nghĩa là một nguồn năng lượng xanh, sạch và ổn định.

 
Liệu có tồn tại hay không một “ý đồ nào đó được che dấu”
Tuy nhiên, nhìn nhận theo một khía cạnh khác, thì cũng không thể không nảy sinh nghi vấn, tại sao từ ban đầu, những quốc gia này đã muốn sở hữu ngay một nguồn năng lượng trên thực tế “không hề đơn giản” như năng lượng hạt nhân, đòi hỏi một nền tảng kỹ thuật cao độ, cần tới một số lượng chi phí đầu tư ban đầu khổng lồ, đặc biệt, chỉ cần phạm một sai lầm dù rất nhỏ cũng có thể dẫn tới một tình trạng vô cùng nghiêm trọng? Chẳng phải còn có nhiều nguồn năng lượng khác “đơn giản” hơn, phù hợp hơn với điều kiện kinh tế và năng lực kỹ thuật của họ hay sao ? Liệu việc cố theo đuổi một điều vượt quá tầm khả năng như công nghệ năng lượng nguyên tử, phải chăng còn nhằm một mục đích, hay động cơ nào khác?
Đặc biệt, các tổ chức phản đối hạt nhân và các nhóm hoạt động vì môi trường tại châu Âu, Mỹ và Nhật Bản có thái độ khá tiêu cực với việc xuất khẩu công nghệ hạt nhân sang các nước đang phát triển, và đã từng phát động những phong trào phản đối rầm rộ. Chẳng hạn, dự án đã giới thiệu trong kỳ trước là Muriya cũng từng vấp phải sự phản đối kịch liệt không chỉ tại Nhật Bản mà cả ở nước sở tại, và các tổ chức phản đối của Nhật đã từng sử dụng khẩu hiệu “Dự án Muriya là không thể” (nguyên văn là sự chơi chữ「ムリヤ計画は無理や！」). Họ cho rằng, việc xuất khẩu kỹ thuật hạt nhân sang các nước đang phát triển không khác nào vẽ đường cho hươu chạy, hành động mà nhìn từ quan điểm phổ biến vũ khí hạt nhân hay góc độ an toàn năng lượng hạt nhân đều là việc làm cực kỳ nguy hiểm.
Quả thực trong quá khứ, đã có những trường hợp như Philíppin (chính quyền Marcos) và Inđônêxia (chính quyền Suharto), khi cố gắng theo đuổi công nghệ hạt nhân có liên quan đến tham vọng bá chủ. Rõ ràng, không thể phủ định sự tồn tại của xu hướng quan niệm rằng, nhập khẩu công nghệ phát điện hạt nhân là để nhằm tranh thủ làm chủ kỹ thuật hạt nhân, hình thành tiềm năng sở hữu vũ khí nguyên tử, chiếm ưu thế trong tương quan sức mạnh với láng giềng, nâng cao thể diện quốc gia, hoặc sẽ là công cụ và phương thức chiến lược để trở thành một cường quốc. Có thể bắt gặp không ít trường hợp minh chứng cho xu hướng này, từ Bắc Triều Tiên và Iran trong thời điểm hiện tại, cho đến các quốc gia Trung Đông trong đó có Libya trong quá khứ.
Tuy nhiên, còn tại khu vực Đông Nam Á thì sao? Chẳng hạn, với đối tác trong lĩnh vực hạt nhân của chúng ta hiện nay là Việt Nam, liệu có cần phải xem xét xem, liệu họ có “một ý đồ nào đang che dấu hay không”!
Liên quan đến điểm này, trên thực tế, cá nhân tôi vào những năm 1970 khi còn đang phụ trách chuyên môn về vấn đề năng lượng hạt nhân-nguyên tử tại Bộ Ngoại giao Nhật Bản và Liên Hợp Quốc (trong tư cách một cán bộ đối ngoại), với những quan ngại về ứng dụng hạt nhân sai mục đích, đã từng nỗ lực hết sức cho việc đi đến một “Điều ước về khu vực không phổ biến vũ khí hạt nhân” tại Đông Á, đồng thời song song xúc tiến việc thiết lập một cơ cấu hợp tác trong khu vực (Asiatom) với mục tiêu thúc đẩy sử dụng năng lượng hạt nhân vì mục đích hòa bình. Đây có thể gọi là chính sách “Cây gậy và Củ cà rốt” (nguyên văn “ムチとアメ”: Roi và Kẹo). Về phần này, do khuôn khổ bài viết có hạn nên không thể trình bày chi tiết. Nếu muốn tìm hiểu thêm, xin hãy tham khảo một công trình của tôi với tên gọi “Hạt nhân của Nhật Bản - Hạt nhân của châu Á” (Nhà xuất bản Asahi Shimbun, 1997).
 
Ý nghĩa của “Hiệp ước Biến Đông Nam Á thành khu vực không sở hữu vũ khí hạt nhân” (Southeast Asian Nuclear-Weapon-Free Zone Treaty)
Kết cục là cơ cấu mà tôi đã góp phần đề xướng đến nay vẫn chưa trở thành hiện thực, tuy nhiên đây cũng là một nhân tố thúc đẩy để sau này, vào nửa cuối những năm 1990, “Hiệp ước biến Đông Nam Á thành khu vực không sở hữu vũ khí hạt nhân” (hay còn gọi là Hiệp ước Băng Cốc), được ký kết bởi 10 nước thành viên của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (gọi tắt là ASEAN). Căn cứ theo hiệp ước này, hệ thống giám sát lẫn nhau trong khu vực đã được thiết lập để đảm bảo rằng, cả việc chế tạo, cũng như sở hữu vũ khí hạt nhân tại khu vực Đông Nam Á đều hoàn toàn bị xóa bỏ.
Đương nhiên tất cả các nước thành viên của hiệp ước này đều tham gia “Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân” (NPT), nên việc chấp nhận sự thanh sát hạt nhân của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA, trụ sở chính tại Viên, Áo) cũng đã được nghĩa vụ hóa. Nhân tiện đây, cũng xin nói thêm rằng, tiền đề để thành lập hiệp ước NPT là cam kết sử dụng năng lượng hạt nhân vì mục đích hòa bình được căn cứ trên sự tự quyết của mỗi quốc gia thành viên.
Dẫu rằng không thể quá ngây thơ mà quan niệm, đã có điều ước quốc tế thì mọi sự sẽ ổn thỏa cả, tuy nhiên, quan sát thái độ đồng lòng của các quốc gia ASEAN hiện nay, ta có thể đưa ra nhận định, quan hệ trong khu vực đang ở trong trạng thái mà sự nghi ngờ về “động cơ đứng đằng sau” là một lo lắng thừa.
Tuy nhiên, không gì là có thể đảm bảo 100%, vì vậy phòng bị trước là việc làm cần thiết. Đặc biệt, Nhật Bản là quốc gia duy nhất trong lịch sử từng phải hứng chịu bom nguyên tử, và cũng mang một nỗi hận thù đối với vũ khí hạt nhân nặng nề hơn bất cứ quốc gia nào khác. Nhật Bản vừa mong muốn xóa bỏ loại vũ khí hủy diệt hoàng loạt này, đồng thời cũng rất kiên quyết trong việc ngăn chặn sự lợi dụng năng lượng hòa bình cho mục đích quân sự. Một nước Nhật như vậy tham gia tích cực vào quá trình phát triển công nghệ điện hạt nhân tại khu vực Đông Nam Á là điều cần thiết, đồng thời rất đáng hoan nghênh. Tất nhiên, trước khi tiến hành hợp tác, hai bên cũng cần phải ký kết hiệp định, thỏa thuận song phương, thiết lập những cơ chế đầy đủ để đảm bảo rằng, năng lượng hạt nhân sẽ được sử dụng hoàn toàn vì mục đích hòa bình.
 
Phương thức Việt Nam triển khai sẽ là mô hình của Nhật Bản
Một số tổ chức phản đối năng lượng hạt nhân cho rằng, trước những e ngại đối với khả năng phổ biến vũ khí hạt nhân, cần thiết phải đơn phương từ chối hợp tác về công nghệ điện hạt nhân với các nước đang phát triển, rằng không nên có hành động tiếp tay... Tuy nhiên, theo tôi đây là một quan điểm sai lầm, bị chi phối bởi cái gọi là “một quốc gia theo chủ nghĩa hòa bình” phi hiện thực đối với Nhật Bản thời kỳ hậu chiến.
Lý do khiến tôi từ bấy lâu nay luôn ủng hộ cho kế hoạch điện hạt nhân của Việt Nam, ngoài việc xuất phát từ cảm tình đối với Việt Nam của riêng cá nhân tôi, còn là vì tôi luôn tin rằng, Việt Nam chính là quốc gia thích hợp để hiện thực hóa phương châm “năng lượng hạt nhân an toàn vì mục đích hòa bình” theo “phương thức Nhật Bản”. Chính vì vậy tôi rất mong Việt Nam sẽ không giẫm lên vết bánh xe của Philíppin và Inđônêxia, triển khai công nghệ điện hạt nhân một cách “chậm rãi mà chắc chắc”, và sẽ hoàn thành một cách xuất sắc trọng trách của “tuyển thủ bóng chày số 4”.
Ngược lại, nhìn từ phía Việt Nam, nếu thành công trong hợp tác năng lượng hạt nhân với Nhật Bản, thì nước này rất có thể sẽ trở thành một hình mẫu cho tương lai của điện hạt nhân tại các nước đang phát triển, và tôi vô cùng mong muốn điều này sẽ trở thành hiện thực.
(Hết phần 2)
Người dịch: Đỗ Ánh, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á.
Đăng Website Nghiên cứu Nhật Bản ngày: 25-2-2011.

Nguồn tin