a. Đặc điểm đảo Okinotori

Đảo Okinotori cách Tokyo 1.740 km, diện tích 7,8km², chiểu rộng1,7km, chiều dài 4,5km. Không chỉ liên quan đến chủ quyền đối với tài nguyên phong phú dưới đáy biển, mà còn có vị trí có tính chiến lược về mặt quân sự của Nhật Bản, nằm giữa Đài Loan và Guam. Đối với Trung Quốc, đảo Okinotori có ý nghĩa quan trọng trong chiến lược về an ninh quân sự, vì nó là  trung điểm giữa “chuỗi đảo thứ nhất” và “chuỗi đảo thứ hai” (chuỗi đảo thứ nhất bao gồm: Hoàng Hải, Đông Hải và Nam Trung Hoa, chuỗi đảo thứ hai bao gồm: Biển Nhật Bản, Philippin và Indonexia)^[1].

Đảo Okinotori

b. Tình trạng tranh cãi

Nhật Bản công bố chủ quyền trên đảo Okinotori vào năm 1931 như là một phần của làng Ogasawara thuộc địa phận Tokyo, và chính thức đặt tên đảo là Okinotorishima. Phía Nhật Bản xác nhận Okinotorishima là một đảo hội đủ điều kiện theo Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) như là vùng đặc quyền kinh tế và hải phận ở điểm đó khi thủy triều lên cao. Trong tình trạng hiện tại của luật quốc tế, lý lẽ này chỉ nhận được sự ủng hộ yếu ớt. Chính phủ Nhật Bản dường như nhận ra điều này và bắt đầu tìm một văn bản pháp lý thứ nhì, đó là Nhật Bản đã có những liên hệ lịch sử lâu đời trên đảo Okinotori, các vùng biển kế cận, những tài nguyên dưới đáy biển chung quanh. Theo quan điểm của Nhật Bản, những liên hệ này tích tụ theo thời gian để trở thành quyền lợi được pháp luật bảo vệ^[2]. Nhật Bản đang trồng san hô trên đảo Okinotori để giữ tình trạng đảo, trong khi Trung Quốc tiếp tục chỉ trích và khẳng định đó chỉ là tảng đá để không cho Nhật Bản thiết lập vùng đặc quyền kinh tế”. Trồng san hô chỉ là một trong những biện pháp mới nhất, Nhật Bản đó đổ hàng nghìn tấn xi măng trị giá 50 triệu USD để bao chúng lại. Vào năm 2005, Nhật Bản dựng một tấm biển to ghi địa chỉ để ai đặt chân lên đảo cũng biết ngay là mình đến “Số 1, Đảo Okinotori, Làng Ogasawara, Tụkyụ”. Ngay sau khi tấm biển được dựng lên, Thị trưởng Tokyo - hình ảnh ông Shintaro Ishihara đang phất cờ và hôn tấm biển được đăng tải rộng rãi trên các phương tiện đại chúng Nhật Bản.

Tầm quan trọng chiến lược của đảo Okinotori không thể không gây chú ý với Trung Quốc vì nó nằm tại trung điểm của đường hàng hải giữa hai căn cứ quân sự Mỹ trên đảo Guam và Đài Loan. Mặt khác, trong khi lực lượng hải quân của họ đã gia tăng trong hai thập niên qua, chiến lược làm chủ khu vực Đông Á, giành quyền kiểm soát vùng biển giữa “chuỗi đảo thứ nhất” và “chuỗi đảo thứ hai”. Vì lý do đó, để bảo vệ quyền lợi an ninh của họ, Trung Quốc từ chối công nhận chủ quyền của Nhật Bản. Trung Quốc dựa vào Điều 121 của UNCLOS định nghĩa đảo là “khu đất được hình thành một cách tự nhiên, bao quanh bởi biển, và ở trên mặt nước khi thủy triều lên cao”. Theo điều khoản này, Trung Quốc xem Okinotori chỉ như là một tảng đá - mà đá thì không thể duy trì sự cư trú của con người hay đời sống kinh tế - vì một tảng đá tự nó không thể dựng để xác lập vùng đặc quyền kinh tế hay sự tiếp nối của thềm lục địa trong vựng biển tương đối nông. Trung Quốc rất nỗ lực trong những vấn đề hàng hải dù vấp phải bất cứ chống đối nào. Điển hình là mới đây, Trung Quốc hoàn tất 13 cơ sở trên đảo và rặng san hô ở Đông Hải trong quá trình mở rộng vùng đặc quyền kinh tế rộng lớn. Một ngọn hải đăng mới trên đảo Waikejiao là một công trình sau cùng.Tuy nhiên, không cần biết có làm Nhật Bản khó chịu hay không, Trung Quốc có một lý do để kiên trì trong nỗ lực gần đây. Trung Quốc vẫn tiếp tục phản đối, nhằm duy trì tự do hành động quân sự của mình trong vùng eo biển chung quanh Okinotori”.^[3]

Trong diễn biến mới nhất, Nhật báo Nikkei ngày 15/1/2012 đưa tin Chính phủ Nhật Bản đang xem xét một dự luật mới nhằm khẳng định chủ quyền đối với đảo Okinotori tranh chấp với Trung Quốc bằng cách cho phép xây dựng hải cảng hoặc các công trình khác trên đảo. Ngay lập tức,Trung Quốc đó bày tỏ thất vọng trước những thông tin trên, đồng thời bác bỏ tuyên bố của Tokyo về khu vực kinh tế đặc quyền quanh đảo Okinotori./.

Thực hiện: Trần Hoàng Long, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á.