Hợp tác an ninh Nhật Bản – Hàn Quốc không đi đến một thỏa thuận nào khi mà chủ nghĩa dân túy đã đánh bại chủ nghĩa thực dụng. Việc không thể chấm dứt Hiệp định Bảo mật Thông tin quân sự chung (GSOMIA) và Hiệp định Thu nhận và dịch vụ Tương hỗ (ACSA) vào đầu năm nay đã làm cho Cộng đồng phòng vệ bên trong và bên ngoài chính phủ Nhật và Hàn Quốc thất vọng. Tuy nhiên, vẫn còn một chút hi vọng cho tương lai. Được thiết lập từ cuộc khủng hoảng hạt nhân Hàn Quốc đầu tiên vào năm 1994, Hợp tác an ninh Nhật Bản – Hàn Quốc đã mở rộng đủ để người ta hình dung ra việc chấm dứt Hiệp định GSOMIA và ACSA vào năm 2012. Sau rất nhiều biến cố, thì 20 hay thậm chí 10 năm về trước người ta cũng khó có thể ngờ được rằng mối quan hệ này có thể tiến xa được như ngày nay.

Việc không thể đoán trước chế độ mới ở Bắc Triều Tiên và việc xây dựng quân đội nhanh chóng của Trung Quốc không những không thể làm giảm mà còn làm tăng lên rất nhiều sự cần thiết của hợp tác an ninh Nhật Bản – Hàn Quốc. Đã đến lúc phải quay lại chủ nghĩa thực dụng hơn là chủ nghĩa dân túy.

Điều gì có thể được thực hiện? Nhật Bản và Hàn Quốc đã tiến hành việc nghiên cứu và đạo tạo cứu hộ hàng hải từ năm 1999 theo đúng Tuyên bố chung 1998 “Một quan hệ đối tác Nhật Bản – Hàn Quốc hướng tới thế kỷ 21”. Sau khi Tổng thống Lee Myung-bak nhậm chức, hai chính phủ đã thông báo Tuyên bố về ý định trao đổi quốc phòng vào tháng 4 năm 2009 và dựa trên những sự trao đổi hiện có, nhất trí với việc hợp tác cấp cao trong tương lai, cấp độ làm việc, và trao đổi đơn vị quân sự, tham gia tìm kiếm và diễn tập cứu hộ chung, các hoạt động hòa bình hợp tác quốc tế, các hoạt động cứu trợ khẩn cấp quốc tế, các hoạt động tái thiết hỗ trợ nhân đạo, … . Tháng 1 năm 2011, hai chính phủ đã đạt được một thỏa thuận sẽ tổ chức các cuộc gặp gỡ thường xuyên giữa các Bộ trưởng quốc phòng và Thứ trưởng quốc phòng, thảo luận sâu về Hiệp định Thu nhận và dịch vụ Tương hỗ (ACSA), và trao đổi quan điểm về Hiệp định Bảo mật Thông tin quân sự chung (GSOMIA). Quan chức chính phủ hai nước sẽ thảo luận chi tiết các bản thỏa thuận trên. Liệu có còn điều gì khác nữa không?

Những gì hai nước nên làm là quay trở lại những điều cơ bản – thiết lập một sự hiểu biết chung về cảnh quan an ninh tương lai của khu vực Châu Á – Thái Bình Dương để bắt đầu các cuộc thảo luận ổn định và khách quan về tầm nhìn chiến lược chung – hơn là cứ tranh cãi về các lĩnh vực hợp tác riêng. Mười sáu năm đã trôi qua kể từ khi sự đề xuất của giáo sư Yoon Dok-min: “Đã đến lúc nghĩ về hợp tác an ninh Hàn Quốc – Nhật Bản” thu hút nhiều sự chú ý ở Nhật Bản năm 1996. Trong khi đó, các vấn đề ngày một trầm trọng hơn về tên lửa và hạt nhân Bắc Triều Tiên và sức mạnh quân sự ngày một tăng lên của Trung Quốc đã làm thay đổi địa chính trị ở Đông Bắc Á. Hiện tại Mỹ đang áp dụng một chiến lược tái cân bằng, sự năng động địa chính trị ở Châu Á - Thái Bình Dương đang được thúc đẩy. Vào cuối thập niêm 90, hợp tác an ninh Nhật Bản với Hàn Quốc được trông đợi là sẽ phát triển sâu hơn so với bất kỳ quốc gia dân chủ nào trừ Mỹ. Tuy nhiên, Nhật Bản đã phát triển mối quan hệ an ninh vững chắc với Úc sau năm 2000, tạo ra sự thúc đẩy hợp tác an ninh ba nước Nhật - Mỹ - Úc. Thực tế này là một lời cảnh báo về sự kỳ vọng rằng hợp tác an ninh Nhật - Hàn sẽ thúc đẩy hợp tác Nhật - Mỹ - Hàn tiến xa hơn.

Nếu hai bên có thể chia sẻ tầm nhìn chiến lược, Nhật Bản và Hàn Quốc sẽ có thể  thông qua các mục tiêu chiến lược chung và thậm chí cả một kế hoạch hành động cụ thể mới. Xây dựng một tầm nhìn chiến lược như vậy không phải là một độc quyền của Khuôn khổ Vòng I. Ngược lại, Khuôn khổ vòng 1.5 lại thích hợp hơn cho các cuộc thảo luận tự do và linh hoạt về một loạt các chủ đề.

1. Những kịch bản cho sự thay đổi địa chính trị ở Đông Bắc Á, tập trung vào sự gia tăng sức mạnh quân sự của Trung Quốc và tác động của chúng;
2. Những viễn cảnh trong tương lai của chế độ mới ở Bắc Triều Tiên;
3. Sự kết nối giữa liên minh Mỹ - Nhật và liên minh Hàn - Mỹ dưới sự bảo trợ của hợp tác an ninh Nhật - Mỹ - Hàn;
4. Hợp tác an ninh Nhật Bản - Hàn Quốc trong các khu vực vượt ra ngoài Đông Bắc Á;
5. Hợp tác với Trung Quốc, Nga và Bắc Triều Tiên ngoài Đàm phán sáu bên;
6. Hợp tác an ninh Nhật-Trung-Hàn và Nhật-Mỹ-Hàn;
7. Hợp tác an ninh Nhật-Hàn-Úc và Nhật-Mỹ-Hàn-Úc

Nếu họ có thể phát triển một tầm nhìn chiến lược chung, thông qua các mục tiêu chiến lược và các kế hoạch hành động, thì Nhật Bản và Hàn Quốc có thể đi đầu trong việc đảm bảo sự ổn định của Đông Bắc Á và góp phần xây dựng một trật tự an ninh. Xây dựng một tầm nhìn chiến lược được ưu tiên trước. Sự năng động địa chính trị của khu vực Đông Bắc Á sẽ bỏ lại Nhật Bản và Hàn Quốc phía sau nếu hai quốc gia này còn ngần ngại hợp tác. Hiện tại, các học giả và chuyên gia từ hai quốc gia nên nhanh chóng thảo luận việc làm thế nào để cải thiện mối quan hệ song phương-nạn nhân của chủ nghĩa dân túy.

Lê Minh Đông, Trung tâm Bắc Á, Viện NC Đông Bắc Á.

Dịch từ bài "A case for a common Japan – Rok strategic vision" của Hiroyasu Akutsu , chuyên gia tại viện nghiên cứu phòng thủ quốc gia trên website: http://www.jiia.or.jp/en_commentary/201209/26-1.html