NHẬT BẢN VỚI VẤN ĐỀ KHỦNG HOẢNG UKRAINA

Khủng hoảng Ukraina đã dẫn tới bất đồng giữa Nga và Mỹ. Những gì Nga đang làm tại Ukraina được xem như thách thức trực tiếp đối với trật tự thế giới do Mỹ chi phối. Chỉ vài giờ sau lời cảnh báo của Nhà Trắng về việc Nga quyết định can thiệp vào Ukraina, ông Putin đã điều quân tới Crimea. Mỹ lên tiếng chỉ trích Nga và gọi hành động của nước này là bất hợp pháp và tuyên bố sẽ áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế với Moskova.

Trước động thái của đồng minh thân cận Mỹ với khủng hoảng Ukraina, Nhật Bản rơi vào thế khó xử trong mối quan hệ với Nga và Mỹ. Như đã biết, quan hệ Nhật - Nga được ông Abe ưu tiên trong chính sách đối ngoại và ấm dần lên trong thời gian qua. Kể từ khi lên nắm quyền trở lại từ cuối năm 2012, ông Abe đã có năm cuộc gặp với Tổng thống Nga Putin, nhiều hơn bất cứ lãnh đạo của cường quốc nào trên thế giới. Tháng 4 năm 2013, ông là Thủ tướng Nhật Bản đầu tiên tới thăm Moskova sau nhiều thập kỷ. Sau chuyến thăm Nga mới đây hồi tháng 2 năm 2014, Thủ tướng Abe cho rằng  năm 2014 sẽ là năm đánh dấu tiến bộ vượt bậc trong mối quan hệ Nhật - Nga. Đồng thời, chuyến thăm Tokyo của ông Putin được dự kiến sẽ diễn ra vào mùa thu tới. Hơn thế, Nhật Bản và Nga đã thiết lập cơ chế đối thoại thường trực 2+2, với các cuộc gặp gỡ thường xuyên cấp bộ trưởng quốc phòng và ngoại giao[1].

Đóng vai trò lớn trong mối quan hệ Nhật - Nga là vấn đề năng lượng. Sau thảm họa sóng thần ngày 11/3/2011 khiến nhà máy điện hạt nhân Fukushima ngừng hoạt động, Nga đã đáp ứng 7% nhu cầu dầu mỏ và 10% nhu cầu khí đốt cho Nhật Bản. Năm 2012, kim ngạch thương mại Nhật - Nga ở mức 34 tỷ USD và Nhật Bản là đối tác thương mại lớn thứ 9 của Nga. Hầu hết các mặt hàng xuất khẩu của Nga sang Nhật Bản là dầu thô và khí đốt hóa lỏng, những mặt hàng nhập khẩu từ Nhật Bản vào Nga là ô tô, xe tải và phụ tùng ô tô. Đầu tư tích lũy của Nhật Bản trong nền kinh tế Nga là 11 tỷ USD[2]. Rõ ràng, dù vì lý do gì Nhật Bản không hề muốn quan hệ với Nga xấu đi trong tương lai.

Bởi vậy, Nhật Bản thận trọng với vấn đề Ukraina, tránh làm ảnh hưởngxấu  đến mối quan hệ với Nga. Chính phủ Nhật Bản đã kêu gọi các bên liên quan kiềm chế tối đa và nhắc Nga rằng các bên nên tôn trọng luật pháp quốc tế và toàn vẹn lãnh thổ của Ukraina. Ông Suga đề cập đến tuyên bố chung do lãnh đạo nhóm các nước công nghiệp G7 cùng các chủ tịch Hội đồng châu Âu và Ủy ban châu Âu ký. Ông nói, Nhật Bản sẽ theo dõi xem tuyên bố này có giúp cải thiện tình hình ở Ukraina hay không. Ông cũng giải thích lý do các lãnh đạo G7 quyết định tạm ngừng tham gia các hoạt động chuẩn bị hội nghị thượng đỉnh G8 sắp tới tại Nga. Ông nói, các lãnh đạo cho rằng không thể tiến hành các cuộc thảo luận có ý nghĩa trong tình hình hiện nay. Cuộc thảo luận sẽ bị hoãn lại cho đến khi tình hình có vẻ ổn định đủ để tổ chức lại[3].

Ngày 5/3, tại cuộc họp ủy ban ngân sách Thượng viện, Thủ tướng Shinzo Abe cho biết Chính phủ Nhật Bản quyết định chính sách về cuộc khủng hoảng Ukraina một cách chiến lược, bằng cách xem xét toàn diện quan hệ của Nhật Bản với các đối tác quốc tế. Ông nói, Hội đồng An ninh Quốc gia đang phân tích quan hệ của Nhật Bản với Mỹ, Liên minh châu Âu, Nga và cộng đồng quốc tế, trước khi đưa ra chính sách về cuộc khủng hoảng ở Ukraine[4].

Ngày 7/3, Thủ tướng Abe và Tổng thống Obama đã có cuộc điện đàm về cuộc khủng hoảng Ukraina. Ông Shinzo Abe không thể hiện thái độ ủng hộ rõ ràng đối với các lệnh trừng phạt mà Mỹ đề xuất nhằm chống lại Nga. Các nhà quan sát nói ông Abe dường như không muốn làm tổn hại quan hệ với Nga. Hai nhà lãnh đạo khẳng định rằng Nhật Bản và Mỹ sẽ hợp tác chặt chẽ với lãnh đạo các nước trong nhóm G7 để đối phó với cuộc khủng hoảng này. Tổng thống Obama cố gắng giải thích cho ông Abe về việc áp đặt lệnh trừng phạt với Nga, nhưng ông Abe chỉ nói rằng ông ủng hộ các nỗ lực của ông Obama nhằm cải thiện tình hình ở Ukraine.

Ngày 17/3, một ngày sau khi người dân bán đảo này bỏ phiếu lựa chọn sáp nhập với Nga, Tổng thống Putin đã ký sắc lệnh công nhận Crimea là một quốc gia độc lập. Ngay lập tức, Tổng thống Obama đã tuyên bố lệnh cấm đi lại và phong tỏa tài sản đối với 11 quan chức của Nga và Ukraine. Lệnh trừng phạt này được áp dụng với 7 quan chức của Nga, trong đó có phó thủ tướng Nga Dmitry Rogozin và những phụ tá của Tổng thống Vladimir Putin. Bốn người Ukraine gồm có tổng thống bị lật đổ Viktor Yanukovych, và Thủ tướng Sergey Aksyonov của Crimea[5].

Ngày 18/3, Chính phủ Nhật Bản tuyên bố lệnh trừng phạt đối với Nga rằng sẽ ngưng các cuộc thương lượng về việc đơn giản hóa thủ tục thị thực giữa hai nước. Nhật Bản tạm dừng việc tiến hành các cuộc thương lượng trong 3 lĩnh vực như hiệp định về vũ trụ và đầu tư mới. Báo Yomiuri đánh giá, so với Mỹ và Tây Âu, lệnh trừng phạt của Nhật Bản có phần nhẹ nhàng hơn[6].

Trong buổi họp thượng viện sáng ngày 19/3, Thủ tướng Abe đã phê phán việc Nga hợp nhất nước cộng hòa tự trị Crimea là vi phạm sự thống nhất, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Ukraine. Nhật Bản đang xem xét bổ sung trừng phạt đối với Nga[7].

Phan Cao Nhật Anh tổng thuật từ các nguồn tài liệu.

Nguồn tài liệu

-       Thế khó của Nhật Bản trong cuộc khủng hoảng Ukraina, Báo Nga ngày 11/3, Bản dịch của TTXVN, Tin tham khảo thế giới ngày 13/3/2014.

-       Dấu hiệu chính sách ngoại giao mới của Nhật Bản, Singapore 4/3, Bản dịch của TTXVN, Tin tham khảo thế giới ngày 5/3/2014.

-    Website NHK ngày 4, 6, 8 tháng 3 năm 2014

http://www3.nhk.or.jp/nhkworld/

-    日本も対露制裁発表…ビザ緩和に向けた協議停止

http://www.yomiuri.co.jp/politics/news/20140318-OYT1T00328.htm

-    安倍首相、ロシアへの追加制裁検討

http://sankei.jp.msn.com/politics/news/140319/plc14031911580009-n1.htm