Thời gian qua, Nhật Bản và Philippin đã có cuộc tập trận chung trên vùng biển mà Trung Quốc và Philippin đang có tranh chấp chủ quyền. Cuộc tập trận có sự xuất hiện máy bay tuần tra P-3C của Nhật Bản và máy bay tuần tra Islander của Philippin trên Biển Đông. Đây là lần đầu tiên lực lượng Phòng vệ của Nhật Bản diễn tập vói Philippin tại vùng biển Đông nhằm thúc đẩy việc giám sát các khu vực gần quần đảo Trường Sa [1].

Trung Quốc ngay lập tức lên tiếng tố cáo sự can thiệp của Tokyo vào khu vực biển Đông. Ngày 23/6, người phát ngôn Bộ ngoại giao Trung Quốc Lục Khảng đã lên án Tokyo và Manila có hành động gây bất ổn trong khu vực. Ông Lục Khảng nhấn mạnh tại một buổi họp báo thường kỳ: “Chúng tôi hy vọng rằng các bên liên quan không cố tình tạo và làm tăng căng thẳng. Bất kỳ hoạt động tương tác nào giữa các nước đều phải góp phần vào ổn định và hòa bình trong khu vực, thay vì làm ngược lại”.

Phía Philippin cho rằng đây là hoạt động tập tìm kiếm và cứu hộ, rất cần thiết trong trợ giúp và ứng phó thảm họa của các hoạt động nhân đạo. Trước đó, trong chuyến thăm Tokyo đầu tháng 6, Tổng thống Philippin Benigno Aquino đã bày tỏ mong muốn Nhật Bản giữ vai trò ngày càng tăng trong các hoạt động bảo đảm an ninh ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Philippin cho rằng các nước có thiện chí đối với hòa bình và ổn định khu vực sẽ có lợi từ chính sách an ninh và diễn giải lại Hiến pháp cho phép sử dụng quyền phòng thủ tập thể của Nhật Bản. Trên cơ sở nhận thức đó, Philippin đã ký kết một hợp đồng trị giá 12,79 tỷ yên với một hãng tàu biển của Nhật Bản để cung cấp hạm đội 10 tàu tuần tra, được tài trợ từ khoản vay với lãi suất thấp của chính phủ Nhật Bản. Đội tàu này sẽ giúp lực lượng hải quân Philippin bảo vệ lợi ích chủ quyền và vùng lãnh hải trước những hành động cứng rắn của Trung Quốc[2].

Theo chuyên gia quốc phòng Narushige Michishita của Viện Nghiên cứu Chính sách Đại học Quốc gia ở Tokyo, chính quyền Thủ tướng Shinzo Abe có thể sẽ tham gia hoạt động giám sát và trinh sát chung với Mỹ, Úc và Philippines, sau tất cả những gì Tokyo đã làm ở biển Đông gần đây. Tuy nhiên, một số chuyên gia quân sự không chắc chắn lắm bởi một bước đi như thế sẽ khiến căng thẳng giữa Nhật Bản và Trung Quốc tiếp tục gia tăng trong bối cảnh hai nước vẫn đang tranh cãi về chủ quyền quần đảo Senkaku/Điếu Ngư ở biển Hoa Đông[3].

Người đứng đầu của Bộ Tư lệnh Thái Bình Dương Mỹ, Đô đốc Harry Harris, đã nói với các phương tiện truyền thông Nhật Bản rằng các máy bay P-3C, mà Hoa Kỳ còn sử dụng, rất thích hợp để tuần tra các vùng Biển Đông. Ông nói thêm rằng ông hoan nghênh sự sẵn sàng tham gia một vai trò lớn hơn trong an ninh khu vực của Nhật Bản. Hoa Kỳ đang tìm kiếm sự giúp đỡ từ Nhật Bản, Australia và các đồng minh khác như nó phải đối mặt những thách thức của Trung Quốc với sự thống trị của hải quân tại Thái Bình Dương.

Cuộc tập trận trùng với sự gia tăng chỉ trích của Mỹ đối Trung Quốc về các cấu trúc khai hoang đất đai và xây dựng trên đảo tranh chấp và những hòn đảo đang trồi lên ở Biển Đông. Các quan chức Nhật Bản cũng công khai chỉ trích các nỗ lực của Trung Quốc để thiết lập chủ quyền lãnh thổ thông qua xây dựng.

Corey Wallace, nhà phân tích an ninh thuộc trường Đại học Freie ở Berlin, nhận định rằng chính phủ đương nhiệm ở Nhật Bản đang thiết lập sẵn những cơ chế về pháp lý và quân sự cần thiết để chuẩn bị cho tình huống Nhật Bản can dự trực tiếp vào vấn đề Biển Đông. Nhà phân tích Corey Wallace cho rằng với hành động mới nhất Nhật Bản dường như muốn phát tín hiệu cho thấy sự nghiêm túc của chính phủ nước này trong việc cân nhắc về vai trò của họ trong vấn đề Biển Đông thời gian tới [4].

Tổng hợp tin: Trần Ngọc Nhật

Viện nghiên cứu Đông Bắc Á, Trung tâm nghiên cứu Nhật Bản

[1] Japanese plane circles over China-claimed region in South China Sea

http://www.reuters.com/article/2015/06/23/us-southchinasea-philippines-idUSKBN0P30H120150623

[2] Nhật Bản – Philippin: Liên minh chiến lược mới ở Biển Đông, Bản dịch của TTXVN, TTKTG 01-07-2015, tr. 3

[3] Phớt lờ Trung Quốc, Nhật Bản lại điều máy bay tới biển Đông

http://nld.com.vn/thoi-su-quoc-te/phot-lo-trung-quoc-nhat-ban-lai-dieu-may-bay-toi-bien-dong-20150624160656536.htm

[4] Naval drill in South China Sea may lead to larger role for Japan

http://www.japantimes.co.jp/news/2015/06/24/national/politics-diplomacy/naval-drill-south-china-sea-may-lead-larger-role-japan/#.VZQMfxuqqko