Quan hệ Nhật - Trung đi xuống khi Nhật Bản quốc hữu hóa ba đảo trong quần đảo Senkaku/Điếu Ngư vào tháng 9/2012. Kể từ khi thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe lên nắm quyền lần 2 vào cuối năm 2012, mới chỉ có hai cuộc gặp thượng đỉnh giữa lãnh đạo hai nước vào tháng 11 năm 2014 và tháng 4 năm 2015. Thực tế đây cũng chỉ là hai cuộc gặp bên lề tại Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) ở Bắc Kinh, Trung Quốc và Hội nghị Thượng đỉnh Á-Phi ở Indonesia. Các chuyến thăm chính thức lẫn nhau giữa lãnh đạo cấp cao Nhật Bản và Trung Quốc bị gián đoạn từ năm 2012, sau chuyến thăm Trung Quốc của cựu Thủ tướng Noda hồi tháng 12 năm 2011. Nhà lãnh đạo cấp cao Trung Quốc thăm chính thức Nhật Bản gần đây nhất là cựu Thủ tướng Ôn Gia Bảo hồi tháng 5 năm 2011.

So với thời điểm năm 2012 và 2013, hiện nay không khí căng thẳng giữa hai nước không còn nữa. Những diễn biến gần đây cho thấy dường như quan hệ Nhật Trung đang bắt đầu có dấu hiệu tan băng: Thủ tướng Abe gửi thư mời Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình thăm Nhật Bản, các chuyến thăm giữa các chính khách cấp cao của Nhật Bản và Trung Quốc đang được thu xếp. Trong bức thư do Chủ tịch đảng Công Minh mới trong liên minh cầm quyền, ông Natsuo Yamaguchi, chuyển đến chủ tịch Tập Cận Bình, Thủ tướng Abe đã gửi lời mời Chủ tịch Trung Quốc đến thăm Nhật Bản vào mùa xuân. Đồng thời, Thủ tướng Nhật Bản sẵn sàng gặp gỡ Chủ tịch Trung Quốc bên lề các hội nghị cấp cao kinh tế và khu vực[1].

Bộ trưởng thương mại Nhật Bản, Trung Quốc, và Hàn Quốc có khả năng sẽ nhóm họp vào tháng này. Đây sẽ là cuộc họp 3 bên đầu tiên trong khoảng 3 năm rưỡi qua.

Cuộc họp dự kiến giữa Bộ trưởng Hayashi Motoo của Nhật Bản, Bộ trưởng Cao Hố Thành của Trung Quốc, và Bộ trưởng Yoon Sang-jick của Hàn Quốc sẽ diễn ra vào cuối tháng 10 tại thủ đô Seoul của Hàn Quốc. Công tác chuẩn bị đang được tiến hành. Bộ trưởng 3 nước cùng gặp nhau 9 lần trong giai đoạn từ 2002 đến 2012. Nhưng các cuộc họp 3 bên đã bị ngưng lại sau khi quan hệ giữa Nhật Bản và Trung Quốc xấu đi, do vấn đề quần đảo Senkaku ở Biển Đông Trung Hoa. Một vấn đề có thể được bàn bạc trong nghị trình sắp tới là tự do hóa thương mại, bao gồm cách thức thúc đẩy đàm phán hiệp định tự do thương mại chung giữa 3 nước[2].

Chính phủ của Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc đang chuẩn bị cuộc họp thượng đỉnh 3 bên tại Seoul vào ngày 1 tháng 11. Thủ tướng Nhật Bản Abe Shinzo và Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường sẽ tham dự cuộc họp này[3].

Ảnh Chủ tịch Tập Cận Bình và phái đoàn doanh nghiệp Nhật Bản

Nguồn: http://www.nippon.com/ja/column/g00295/

Trước đó, vào tháng 5 năm 2015 vừa qua, phái đoàn doanh nghiệp Nhật Bản gồm 3000 người do lãnh đạo LDP Toshihiro Nikai dẫn đầu đến thăm Trung Quốc và được đích thân Chủ tịch Tập Cận Bình đón tiếp trọng thị tại Nhân dân đại lễ đường. Năm 2014, chuyến thăm Trung Quốc của nguyên thủ tướng Fukuda là một bước đột phá, cùng chuyến thăm của phái đoàn doanh nghiệp Nhật Bản lần này cho thấy Thủ tướng Nhật Bản đang tìm hướng khôi phục quan hệ Nhật – Trung. Mặt khác, chính quyền Tập Cận Bình có mối lo lắng nếu làm quan hệ Nhật - Trung xấu đi thì Nhật Bản càng có xu hướng dựa vào Mỹ. Nhật càng gắn bó với Mỹ càng gây cản trở chiến lược mở rộng tầm ảnh hưởng của Trung Quốc tại khu vực châu Á Thái Bình Dương[4].

Ở một khía cạnh khác, theo một cuộc thăm dò dư luận, tình cảm về nhau của người  dân Nhật Bản và Trung Quốc đã được cải thiện chút ít so với năm ngoái, tuy nhiên, vẫn còn nhiều người giữ quan điểm bài Nhật hoặc bài Trung. Cuộc thăm dò do tổ chức phi lợi nhuận Genron của Nhật Bản và Tập đoàn Xuất bản Quốc tế Trung Quốc phối hợp tổ chức. Có tổng số 2.570 người dân Nhật Bản và Trung Quốc đã tham gia trả lời phiếu thăm dò. 89% số người Nhật Bản trả lời cho biết, họ cảm thấy tiêu cực về Trung Quốc, giảm 4 điểm phần trăm so với thăm dò năm ngoái. Số người Trung Quốc tham gia trả lời cảm thấy tiêu cực về Nhật Bản giảm 9 điểm, xuống còn 78%. Khi được hỏi liệu có muốn đến thăm nước kia hay không, 36% người Trung Quốc trả lời “có”, tăng 13 điểm, phản ảnh mức tăng gần đây của lượng du khách Trung Quốc đến Nhật Bản. Số người Nhật muốn thăm Trung Quốc tăng 3 điểm, lên 33%[5].

Nhận định về việc hàn gắn mối quan hệ Nhật – Trung, phó giáo sư chính trị quốc tế học Ryo Sahashi của đại học Kanagawa cho rằng các nhà lãnh đạo Trung Quốc và Nhật Bản phải nhận thức được rằng xây dựng một trật tự chiến lược mới được cả hai bên chấp thuận cho khu vực Đông Á là chìa khóa cho hợp tác Trung - Nhật và mối quan hệ Trung Nhật ổn định cũng có giá trị như mối quan hệ song phương của các nước này với Mỹ. Nhật Bản và Trung Quốc là láng giềng và cần phải cùng nhau tồn tại. Một thái độ thù địch (hoặc thiếu hiểu biết) sẽ ngăn cản Trung Quốc và Nhật Bản xây dựng mối quan hệ đôi bên cùng có lợi. Ưu tiên của ngành ngoại giao hai nước là cùng nhau làm thay đổi tình hình hiện nay[6].

Phan Cao Nhật Anh, Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản, Viện nghiên cứu Đông Bắc Á

[1] Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc nỗ lực cải thiện quan hệ

Bản dịch của TTXVN, Tin tham khảo thế giới 19-10-2015, tr.11

[2] Tin NHK ngày 22-10-2015

http://www3.nhk.or.jp/nhkworld/vi/

[3] Tin NHK ngày 24-10-2015

http://www3.nhk.or.jp/nhkworld/vi/

[4] 日中戦略互恵関係の現在——安倍首相が手にする2枚のカード

http://www.nippon.com/ja/column/g00295/

[5] Tin NHK ngày 22-10-2015

http://www3.nhk.or.jp/nhkworld/vi/

[6] Nên hàn gắn quan hệ Nhật – Trung

Bản dịch của TTXVN, Tin tham khảo thế giới 25-09-2015, tr 10-12