Du lịch và ẩm thực là hai lĩnh vực song hành và cộng sinh cho nhau. Trải nghiệm ẩm thực của du khách ở nhiều dạng thức khác nhau, song đều góp phần giúp họ hình thành những ấn tượng mạnh mẽ nhất về văn hóa bản địa. Quá trình sống và tham gia vào các hoạt động du lịch của du khách đều không thể bỏ qua việc hưởng thụ các sản phẩm ẩm thực. Du lịch ẩm thực ở Nhật Bản cũng vậy, du khách tận hưởng không gian văn hóa Nhật Bản và trải nghiệm từng ngày với món ăn Nhật Bản, điều đó giúp họ có được những hình dung cụ thể hơn về văn hóa địa phương. Đối với Nhật Bản, là một đất nước có núi non, sông suối, biển cả, đồng bằng phong phú  nên sự khác biệt trong phong tục tập quán ăn uống ở mỗi nơi lại có những đặc trưng thú vị. Nhật Bản cũng là một đất nước có những món ăn địa phương nổi tiếng được du khách thế giới biết đến như: Sushi ở Tokyo, Takoyaki ở Osaka, hay Ishikari Nabe ở Hokaido. Trong bài viết này, tác giả dẫn chứng việc làm thế nào mà Nhật Bản đã thành công trong việc phát triển thương hiệu đặc sản địa phương của mình, đặc biệt là trong sản phẩm mì Udon.

Nhật Bản là đất nước có truyền thống du lịch ẩm thực lâu đời.  Du lịch ẩm thực tại Nhật Bản cũng là một chủ đề nghiên cứu hàn lâm. Du lịch ẩm thực Nhật Bản được ca ngợi là độc đáo, ẩm thực an toàn và là một di sản quốc gia, với đặc trưng vùng nổi bật, được biết đến dưới tên Kyodo Ryori (theo nghĩa đen trong tiếng Nhật là món ăn dân tộc). Ẩm thực Nhật Bản xuất phát từ các sản phẩm của nông nghiệp và cả ngư nghiệp. Nói đến văn hóa ẩm thực Nhật Bản phải để đến Kaiseki là ẩm thực cao cấp truyền thống Nhật. Kaiseki tượng trưng cho sự tinh tế của ẩm thực Nhật Bản. Và để tận hưởng văn hóa ẩm thực Nhật Bản, những khách du lịch hay những công ty lữ hành thậm trí đã thiết kế riêng những chuyến đi như Gurume tabi (chuyến đi ngoài việc thưởng thức ẩm thực thì còn bao gồm cả việc tắm onsen vào mùa xuân và ở Ryokan (nhà trọ kiểu Nhật) ). Ngoài ra, phải kể đến món mì - thành phần quan trọng và cũng là trung tâm của văn hóa ẩm thực Nhật Bản. Tuy món mì đã trải qua thời hoàng kinh của nó vào thời Edo, song cho đến ngày nay nó vẫn còn rất được ưa chuộng. Người Nhật Bản đã chi 109 tỷ đô cho mì vào năm 2009, bao gồm cả mì lạnh, mì tươi, mì ăn liền, từ mì Soba, Ramen đến mì Udon[1]. Mì Udon được biết đến là 1 trong 3 món chính của người Nhật Bản và họ cho rằng đó là loại mì cổ nổi tiếng nhất còn sót lại tại Nhật Bản. Udon là loại mì trắng, sợi to dài, làm từ bột mì, nước và muối. Udon có màu trắng ngà, mềm, dai, sợi bóng. Ở Nhật Bản có 3 vùng nổi tiếng với mì Udon là Kagawa (Sanuki Udon), Gunma (Mizusawa Udon) và Akita (Inaniwa Udon).

Kagawa được biết đến là vua của mì Sanuki. Mì Sanuki cũng là biểu tượng vùng được Kagawa chọn với mục đích muốn hồi sinh ngành công nghiệp ẩm thực vùng và cũng là để thúc đẩy du lịch vùng. Những chuyến xe bus du lịch Udon, taxi Udon, linh vật Udon và rất nhiều đồ lưu niệm hình mì Udon là minh chứng cho câu chuyện quảng bá du lịch và tiếp thị sản phẩm  thành công của Kagawa.

Có một câu chuyện rằng: Vào những năm 1990, có một nhà hàng phục vụ mì Udon chỉ giới hạn lượng khách là 10 – 20 người một ngày. Nhưng từ năm 2000, con số khách vào lúc cao điểm đã lên đến 2700 người. Kết quả là cửa hàng đã phải thay đổi chiến lược kinh doanh từ bán buôn trở thành nhà hàng phục vụ khách du lịch. Trong một cuộc khảo sát được tiến hành với 3500 khách tham quan năm 2011 đã cho thấy một lượng lớn người được hỏi (86,7%) trả lời rằng đã ăn Sanuki Udon. 31,7% lượng khách còn lại quan tâm đến cảnh đẹp và lịch sử vùng[2]. Sanuki Udon là một trong những nhân tố lớn nhất thúc đẩy các doanh nghiệp địa phương .

Một trong 3 vùng Udon nổi tiếng tại Nhật Bản kể trên có di sản ẩm thực độc đáo,  cùng nền tảng văn hóa và lịch sử sản xuất mì Udon là tỉnh Gunma, nằm ở phía Tây Bắc Tokyo. Gunma là nơi sản xuất bột mì nổi tiếng, chất lượng nhất tại Nhật Bản từ rất lâu đời. Chất lượng bột mì tại đây bắt nguồn từ điều kiện thời tiết rất được ưu đãi. Gunma là một trong những nơi sản xuất bột mì hàng đầu Nhật Bản với sản lương năm 2010 lên đến 20.100 tấn. Chính vì thế, việc kinh doanh mì trong vùng cũng trở nên rất hưng thịnh. Trong năm 2009, Gunma đã có 1006 doanh nghiệp phục vụ mì Udon hay Soba. Số lượng các cửa hàng mì Udon/Soba trên 10000 dân tại quận Gunma gấp đôi số cửa hàng trung bình của cả nước[3]. Các cửa hàng mì Udon thường tập trung tại các thành phố Mizusawa và Tatebayashi. Phòng Du lịch thuộc cơ quan chính phủ quận Gunma đã nhấn mạnh mì Udon là nhân tố đáng kể, là thương hiệu của vùng, đóng góp cho du lịch vùng. Họ cũng đề cập rằng: Mì Udon có thể được thưởng thức tại bất kì đâu trên đất Gunma. Điều đó chứng tỏ rằng Gunma là nơi khách du lịch có thể trải nghiệm món mì Udon tuyệt nhất trên khi đến Nhật Bản.

Thực sự, mỗi thành phố (Mizusawa, Kiryu hay Tatebayashi) đều có lịch sử và văn hóa liên quan đến mì Udon. Mỗi nơi cũng có những điểm khác nhau liên quan đến việc khôi phục và thúc đẩy vùng và du lịch vùng bằng mì Udon. Mì Udon là một cho những minh chứng sinh động về cách quảng bá và kinh doanh thương hiệu vùng đạt hiệu quả mà Nhật Bản đã thành công.

Như vậy có thể thấy rằng, nhờ đặc sản ẩm thực vùng mà du lịch địa phương cũng phát triển. Và nhờ du lịch, ẩm thực địa phương cũng được thế giới biết đến. Vai trò cộng sinh của ẩm thực và du lịch đã được chứng minh rõ nét nhất trong trường hợp này.

Nguyễn Ngọc Anh, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á

[1], [2], [3], C. Michael Hall, Food Tourism and Regional Development: Networks, Products and Trajectories.

Tài liệu tham khảo

1. C. Michael Hall, Food Tourism and Regional Development: Networks, Products and Trajectories, 300tr.

2. Crolin Funck, Malcolm Cooper, Japanese Tourism spaces, Palces and structures, 242 tr, 2015.