Một vấn đề, tuy chưa trở thành trầm trọng nhưng đã bắt đầu hiện hữu và báo hiệu sự gia tăng của nó vài năm trở lại đây - sự phân biệt giàu nghèo trong xã hội Nhật Bản.

Có một hiện tượng khá thú vị ở Nhật Bản, từ cuối những năm 90, đầu thập niên 2000, ở Nhật Bản xuất hiện ồ ạt loại cửa hàng nhỏ bán hàng đồng giá 100 yên (tương đương 1 USD thời kỳ đó) từ thực phẩm, rau quả, văn phòng phẩm đến những vật dụng nhỏ thiết yếu trong gia đình. Nghĩa là, trừ đồ điện tử và đồ đạc lớn (đồ gỗ, gường, tủ…), mọi thứ cần thiết cho sinh hoạt cuộc sống đều có thể mua được tại hệ thống cửa hàng 100 yên này. Sự xuất hiện của cửa hàng giá rẻ 100 yên có thể có nhiều lý do như: sự gia tăng các “hộ gia đình 1 người” có nhu cầu mua lượng hàng nhỏ, tính tiện dụng của loại cửa hàng này phù hợp với nhịp sống vội vã ở Nhật Bản, tính “kinh tế” của nó trong tình trạng nền kinh tế Nhật Bản tiếp tục trì trệ, và một lý do nữa là số người nghèo chỉ có thể mua các vật dụng và thực phẩm rẻ tiền ở Nhật Bản đang tăng lên.

Nếu như trước đây, người Nhật luôn thích mua sắm ở hệ thống siêu thị và bách hóa sang trọng thì ngày nay những cửa hàng 100 yên cũng hết sức nhộn nhịp bởi đủ loại khách mua hàng: thanh thiếu niên, người trung niên độc thân, người già và thậm chí cả người vô gia cư nữa. Khoảng 5 năm trở lại đây mới xuất hiện thêm hệ thống QQ shop (đọc chệch của từ kyuju-kyu), tức là cửa hàng 99 yên, hướng đến đối tượng mua hàng là người độc thân và tầng lớp nghèo trong xã hội. Thực phẩm ở đây không tươi ngon bằng siêu thị, hàng hóa cũng không cao cấp và chất lượng bằng, song nó vẫn tồn tại và phát triển nhanh chóng, có lẽ bởi đối tượng mua hàng đặc trưng của nó đang tăng lên.

Một hiện tượng khác cho thấy sự xuất hiện của tầng lớp người nghèo ở Nhật Bản, đó là “dân tị nạn net café”, những người vô gia cư kiểu mới ở Nhật Bản mà chủ yếu là thanh niên. Số người này tuy không nhiều, nhưng nó đã chứng tỏ mầm mống manh nha của một xã hội mà sự phân hóa giàu nghèo sẽ ngày càng sâu sắc. Theo thống kê của Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật Bản, vào tháng 7-2008, có khoảng 5.400 người tị nạn net cafe ở Nhật Bản[1]. “Cư dân tị nạn net café” được định nghĩa “là những người không có công ăn việc làm ổn định, làm việc và hưởng lương theo công nhật, thu nhập thấp, không có khả năng thanh toán tiền nhà hàng tháng, không có bảo hiểm xã hội, hầu như phải sống qua đêm ở những quán café internet”. Họ tìm việc qua “Hệ thống công ty môi giới và điều phối việc làm theo ngày”, ăn phần ăn rẻ tiền ít ỏi, sử dụng hệ thống nhà tắm công cộng, ngủ tại những khoang nhỏ nửa nằm nửa ngồi được ngăn sơ sài bằng rèm kéo của các quán net-café, làm những công việc nặng nhọc, vất vả. Một hệ thống giá rẻ phục vụ cho đối tượng người nghèo này cũng đã hình thành ở Nhật Bản: quán ăn giá rẻ, hộp gửi hành lý giá rẻ, chỗ tá túc rẻ tiền và tất nhiên là cả công việc đơn giản với mức lương rẻ mạt. Nếu đám mây u ám của nền kinh tế trì trệ vẫn còn bao trùm nước Nhật và xã hội già hóa vẫn tiếp tục tiến triển cùng với những vấn đề của nó, thì sự phân hóa giàu nghèo ở Nhật Bản sẽ ngày càng trở nên sâu sắc./.

Thực hiện: Ngô Hương Lan, Trung tâm Nghiên cứu Nhật Bản, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á.

Nguồn: Trích đề tài nghiên cứu năm 2010: “Văn hóa - xã hội Nhật Bản: những vấn đề nổi bật, xu hướng 10 năm đầu thế kỷ 21 và triển vọng đến 2020”, Ths. Ngô Hương Lan, Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á.

Đăng Website Nghiên cứu Nhật Bản thang 3-2011.